مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای کاسپین مؤسسه تحقیقات آب وزارت نیرو از کاهش ۲۷ سانتی متری سطح آب دریای کاسپین در سال آبی گذشته (۱۴۰۱-۱۴۰۰) خبرداد.
«سید معصومه بنی‌هاشمی» با اعلام این خبر گفت: باتوجه به اینکه معمولاً کمترین سطح آب کاسپین در اواخر ماه آذر تا اواسط زمستان هرسال رخ می‌دهد، براین اساس، آثار تداوم کاهش سطح آب برای کاربری‌های متأثر از دریا، در ماه‌های پیشرو تا پایان سال تشدید خواهد شد.
تغییرات تراز آب دریای کاسپین دربازه های زمانی مختلف بسیار اتفاق افتاده، این تغییرات در دوره هایی کاهشی و در دوره هایی نیز افزایشی بوده است.
اوایل سال جاری بود که موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو، از کاهش ۲۱ سانتی متری میانگین تراز آب دریای کاسپین در سال ۲۰۲۱ میلادی نسبت به دوره مشابه سال گذشته خبر داده بود و اعلام کرد: این کاهش به منفی ۲۷.۴۳ متر نیز رسید که معادل دو و نیم برابر حجم آب دریاچه ارومیه است. حال باتوجه به گزارش اخیر منتشر شده از سوی این مرکز و پیش‌بینی ادامه روند کاهشی سطح آب کاسپین و اهمیت مدیریت پیامدهای حاصل از آن، این سوال مطرح می شود که کاهش سطح آب دریای کاسپین چه مخاطراتی برای سواحل، تالابها، اکوسیستم و محیط زیست گیلان به دنبال دارد؟
مدیریت استانها منطبق با شرایط پسروی آب دریا باشد
در این رابطه «همایون خوشروان» استادیار پژوهشی و مجری طرح بین المللی نوسانات دریای کاسپین و محیط زیست مناطق ساحلی به مروراظهار کرد: با کاهش سطح تراز دریای کاسپین، شیب منفی تالابهای ساحلی تحت تاثیر این کاهش قرار می‌گیرد که منجر به کاهش ورود آب دریا به تالابها ، وخامت حیات و خشکی بیشتر آنها می شود.
خوشروان با تاکید که با کاهش سطح تراز آب دریای کاسپین، بخش خشکی سواحل افزایش می‌یابد این افزایش را فرصتی برای هجوم و دست درازی افراد بومی به حریم دریای کاسپین دانست و افزود: این اتفاق در دهه ۵۰ و ۶۰ برای سواحل استانهای شمالی رخ داد که شاهد ساخت وسازهای بی رویه در حریم سواحل و تصرف آنها بودیم.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: از دیگر مخاطرات می توان به تغییر زیستگاههای ساحلی اشاره کرد که پیش از این به دلیل نفوذ آب دریا موجب شکل گیری مرداب و نیزار متصل به دریا شده بود. با این اتفاق منابع تغذیه ای تالابها از بین رفته و زیستگاه ها به شدت تغییر می یابند و حیات وحش و گیاهی درمحیط زیست منطقه به مخاطره می افتد.
مجری طرح بین المللی نوسانات دریای کاسپین و محیط زیست مناطق ساحلی در ادامه با بیان اینکه کاهش سطح تراز آب دریای کاسپین دوره ای و چرخه ای است تصریح کرد: بارها در سنوات مختلف طی دوره های زمانی بلند مدت و میان مدت سواحل دریای کاسپین خشک شده اند. آنچه که در این حوزه مورد نگرانی است اثر گذاری گرمایش زمین بروی دریای کاسپین است که می تواند عاملی در نرسیدن آب کافی از بارندگی ها و برف به دریا باشد. این درحالیست که در سوی دیگر همزمان با کاهش آب دهی از رودخانه بزرگ ولگا در روسیه به دریای کاسپین و با کاهش بارندگی ها در استانهای شمالی ایران نیز مواجه هستیم که با وجود برداشت های بی رویه کشاورزی از آب رودخانه ها عملا موجب کاهش ورود آب به دریای کاسپین شده اند.
رئیس اداره حفاظت و احیاء تالاب های حفاظت محیط زیست گیلان، تاکید کرد: با شروع فصل گرما و افزایش تبخیر رودخانه ها امکان آب دهی رودخانه به دریای کاسپین کاهش می یابد و این در حالیست که با برداشت های بی رویه آب برای مصارف کشاورزی نیز مواجه هستیم. لذا نمی توانیم بروی آب دهی رودخانه ها به دریا حساب باز کنیم.
وی با بیان اینکه کاهش سطح تراز آب دریای کاسپین تا پایان قرن حاضر چندین بار تکرار می‌شود اضافه کرد: نباید فراموش کنیم که کره زمین دارای چرخه های مختلفی است که یکی از این چرخه ها تغییرات آب و هوایی است. این رخداد هرلحظه می تواند به وقوع بپیوندد. حال آنکه باید انتظار داشته باشیم با افزایش وقوع بارشها از جریانات اقیانوس اطلس بروی رودخانه ولگا که ۸۵ درصد آب دریای کاسپین را تامین می کند، آب بیشتری وارد دریای کاسپین شود.
وی با تاکید به اینکه با کاهش سطح تراز آب دریای کاسپین باید مدیریت استانها منطبق با شرایط پسروی آب دریا باشد اظهار کرد: در حال حاضر با این روند کاهشی، ماهیگران و شرکتهای صیادی پره که اسکله های آنها در نزدیکی سواحل قرار دارد دچار مشکلاتی در صید خواهند شد که عملا امکان استفاده از این ظرفیت از آنها گرفته می‌شود.
تالابهای ساحلی ما در معرض خشکی بیشتر
«عباس عاشوری» رئیس اداره حفاظت و احیاء تالاب های حفاظت محیط زیست گیلان نیز با اشاره به خطر خشک شدن تالابهای ساحلی استان به مرور اظهار کرد: تالابهای بوجاق، انزلی ، جوکندان تالش و آق لندویل از جمله تالابهای ساحلی هستند که به طور مستقیم با دریای کاسپین ارتباط دارند و میزان آب ورودی به آنها از طریق دریای کاسپین ذهکشی می شود. کاهش سطح تراز دریا منجر به کاهش عمق آب تالابهای ساحلی و خشکی آنها می شود که نمود آن در فصل بهار و تابستان با کم بارشی ها و تبخیر آب رودخانه ها به خوبی قابل مشاهده است.
عاشوری با تاکید به اینکه یکی از بزرگترین چالشهای کاهش آب تالاب ها به دنبال کاهش سطح تراز آب دریای کاسپین، به مخاطره افتادن حیات پرندگان و آبزیان موجود در آنها خواهد بود. این چالشهای روز به روز نمایان تر می شود و آنچه مسلم است برای مدیریت این چالش به برنامه های بلند مدت طرح جامع ۷ ساله ، میان مدت و تخصیص اعتبارات برای اجرای آنها نیاز داریم.
رئیس اداره حفاظت و احیاء تالاب های حفاظت محیط زیست گیلان، تاکید کرد: با شروع فصل گرما و افزایش تبخیر رودخانه ها امکان آب دهی رودخانه به دریای کاسپین کاهش می یابد و این در حالیست که با برداشت های بی رویه آب برای مصارف کشاورزی نیز مواجه هستیم. لذا نمی توانیم بروی آب دهی رودخانه ها به دریا حساب باز کنیم.
وی تاکید کرد: قطعا با کاهش سطح تراز آب دریای کاسپین، تالابهای ساحلی ما در معرض خشکی بیشتر قرار می گیرند. این درحالیست که آب دریا شورتر هم می شود که می‌تواند برای تنوع زیستی محیط زیست استان خطرناک باشد. در عین حال با کاهش سطح تراز آب دریا، بیانهای ساحلی منطقه نیز خشک تر شده و باید انتظار تشکیل رسوبات و گرد وغبار بیشتر از سمت آنها به سوی استان گیلان باشیم. همچنین آب شور دریای کاسپین خود یکی از عوامل کنترل سنبل آبی در تالابهای ساحلی است که با این کاهش شرایط برای رشد بیشتر سنبل آبی و حتی گیاهان بومی در محیط تالابی فراهم می شود.