آسیب‌شناسی آسفالت مسیر خلخال به ماسوله؛
فاجعه تکه‌تکه‌شدن زیستگاه‌های طبیعی
جاده خلخال به ماسوله در حالی مطرح است که این منطقه در آستانه ثبت میراث جهانی یونسکو است. پروژه‌های عمرانی ناپایدار مانند این جاده می‌توانند ارزش‌های منحصربه فرد طبیعی و فرهنگی این منطقه را به مخاطره‌اندازد.
درست است که آسفالت جاده‌های طبیعی مانند مسیر خلخال به ماسوله یک نیاز زیرساختی است اما می‌تواند پیامدهای تخریبی قابل توجهی بر محیط‌زیست و منابع طبیعی و عدم ثبت جهانی ماسوله در یونسکو را در بر داشته باشد.
بنا به اظهار نظر کارشناسان دانشگاهی و اجرایی، با انجام این پروژه، منطقه ماسوله به عنوان یکی از کاندیداهای ثبت جهانی یونسکو، در معرض تهدیدات قرار دارد.
بالاخره حفاظت از ماسوله به عنوان میراث بشری، مستلزم حفظ پارادایم توسعه سنتی به سوی الگوی حکمرانی اکوسیستم محور است.
نظرات و ارزیابی متخصصین در مورد تأثیرات منفی اسفالت خلخال به ماسوله بشرح ذیل اعلام می‌شود.
۱- تخریب زیستگاه‌های طبیعی و کاهش تنوع زیستی: تکه‌تکه‌شدن زیستگاه‌ها
جاده‌کشی و اسفالت کردن باعث تقسیم زیستگاه‌های طبیعی شده و مسیرهای مهاجرت حیوانات منطقه را مختل می‌کند. این امر به ویژه برای گونه‌های در معرض خطر و تهدید جدی محسوب می‌شود.
۲-کاهش تنوع گیاهی: عملیات راه‌سازی منجر به از بین رفتن پوشش گیاهی بومی و افزایش گونه‌های مهاجم می‌شود.
۳-افزایش آلودگی‌های محیطی: تردد بیشتر خودروها به دلیل اسفالت شدن جاده، منجر به افزایش آلودگی و ذرات معلق می‌شود که بر کیفیت هوا و سلامت اکوسیستم تأثیر منفی می‌گذارد.
۴-آلودگی صوتی: ترافیک سنگین، آرامش طبیعی منطقه را برهم زده و بر رفتار حیوانات (مانند فرار از منطقه یا اختلال در تولیدمثل) اثر می‌گذارد.
۵- آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی: رواناب ناشی از جاده حاوی روغن، فلزات سنگین (مانند سرب) است که به رودخانه‌های نفوذ می‌کند.
۶- تغییر در هیدرولوژی و فرسایش خاک و تغییر در الگوی زهکشی طبیعی: ساخت جاده باعث مسدود شدن مسیرهای آب سطحی و افزایش خطر سیل‌های ناگهانی می‌شود.
۷-فرسایش خاک و رانش زمین: برش‌های خاکی در دامنه‌های کوهستانی (به ویژه در مناطق پرباران مانند ماسوله) خطر لغزش و رانش زمین را افزایش می‌دهد.
۸- تأثیرات منفی بر گردشگری پایدار و تخریب چشم‌اندازهای طبیعی: جاده‌های اسفالتی و ترافیک سنگین، زیبایی بکر منطقه را کاهش داده و از جذابیت اکوتوریستی آن می‌کاهد.
۹-افزایش ساخت‌وسازهای غیراصولی: دسترسی آسان‌تر منجر به ساخت هتل‌ها، رستوران‌ها، و ویلاهای غیرمجاز غیراستاندارد و کاریکاتورگونه در حریم منابع طبیعی می‌شود.
۱۰- پیامدهای اجتماعی-اقتصادی ناپایدار و وابستگی به درآمدهای کوتاه‌مدت: اگرچه آسفالت کردن جاده ممکن است در کوتاه‌مدت رونق اقتصادی ایجاد کند، اما در بلندمدت به دلیل تخریب محیط‌زیست، جذابیت منطقه برای گردشگری کاهش می‌یابد.
۱۱- تضاد منافع بین توسعه و حفاظت: توسعه جاده‌ها اغلب بدون ارزیابی دقیق پیامدهای بلندمدت محیط‌زیستی انجام می‌شود.
۱۲- تخریب تقاطع سه اکوسیستم جنگلی، کوهستانی و رودخانه ای: زیستگاه چندین گونه پستاندار و ۱۲۰ گونه پرنده ثبت شده و حضور بیش از ۵۰ گونه اندمیک گیاهی در مسیر جاده
۱۳- ایجاد هزینه‌های پنهان برای دولت و ملت در آینده:
.ارزش از دست رفته خدمات اکوسیستمی
•هزینه احیای زیستگاه‌های تخریب شده
•کاهش درآمد گردشگری پایدار در ۱۰ سال آینده
۱۴- در نهایت توسعه جاده خلخال و ماسوله تهدیدی جدی برای ثبت جهانی ماسوله محسوب می‌شود.
سوال بزرگ همه کارشناسان علمی و اجرایی این است :
چه کسانی از دولت می‌توانند ضمانتی در قالب یک قرار داد پایدار در یک مرجع رسمی ملی و بین المللی به سرزمین ایران عزیز، طبیعت گردان و طبیعت دوستان بدهد که تخریب‌های مورد اشاره هیچ‌وقت انجام نخواهد شد؟
جمع‌بندی و راهکارهای راهبردی و پایدار:
توسعه جاده خلخال-ماسوله در شکل فعلی، نمونه بارز تضاد منافع توسعه و حفاظت است. ثبت جهانی ماسوله نیازمند حفظ یکپارچگی اکولوژیک-فرهنگی منطقه است.
آسفالت جاده خلخال به ماسوله اگرچه ممکن است باعث توسعه جاده‌ایی مسیر و دسترسی بهتر باشد، اما تخریب غیرقابل جبرانی بر اکوسیستم‌های حساس منطقه وارد می‌کند و تنها با اتخاذ راهبرد “توسعه محدود و کنترل شده” محقق خواهد شد.
حال در شرایطی که پرونده ثبت جهانی ماسوله توسط میراث فرهنگی ایران و سازمان جهانی یونسکو در پاریس در حال بررسی است باید یک تصمیم سخت را گرفت؛
۱- یا حفظ حریم‌های طبیعی و باستانی ماسوله بر اساس ضوابط ملی میراث فرهنگی و بین‌المللی یونسکو و در نهایت ثبت جهانی یک اثر ملی ایران در یونسکو
۲- یا داشتن چند کیلومتر آسفالت و عدم ثبت جهانی ماسوله در یونسکو
از این رو پیشنهاد می‌شود این نکات مورد توجه جدی قرار بگیرد؛
１- ارزیابی استراتژیک محیط‌زیستی و ثبت جهانی ماسوله و رعایت کامل ضوابط ملی و بین‌المللی حریم‌های ماسوله بعنوان یک اثر جهانی
۲- توسعه پایدار، با رعایت ملاحظات محیط‌زیستی و استفاده از فناوری‌های سازگار با طبیعت امکان‌پذیر
۳- توسعه سیستم حمل ونقل سبز با مهندسی محیط‌زیستی پیشرفته
*مشاور گردشگری سازمان گردشگری و میراث فرهنگی کشور
