روزی که ظهیرالدوله به محمدعلی شاه گفت؛ مردم رشت خطرناک هستند
نشست بازخوانی مشروطه دوم در گیلان
روز دوشنبه، ۲۴ مرداد ۱۴۰۱ نشست بزرگداشت روز مشروطه با حضور جمعی از اهالی فرهنگ استان گیلان در خانه میرزا خلیل رفیع، خانه مشروطه گیلان، برگزار شد. دکتر عباس پناهی و دکتر فریدون شایسته دو تن از کارشناسان و پژوهشگران تاریخی سخنرانان این برنامه بودند.
تجار طرفدار انگلیس، علیه روسها
نخستین سخنران این نشست دکتر فریدون شایسته بود. او از پژوهشکده گیلانشناسی و شورای شهر رشت برای برگزاری چنین نشست‌هایی تشکر کرد. موضوع سخنرانی شایسته بورژوا ملاک‌ها در دوران مشروطه بود. او گفت: در دوران ناصرالدین شاه به دلیل مشکلات مالی تصمیم می‌گیرد املاک شاهی را بفروشد. گروه‌هایی از مردم این که دو دسته بودند این املاک را خریداری می‌کنند و از آنجا قشر بورژوا ملاک آغاز به کار می‌کند.
او ادامه داد: این موضوع برمی‌گردد به قرن نوزدهم؛ این قشر چیزی را تولید می‌کند که به سود صنایع غرب است. در یکی از مثال‌ها می‌توان به ۱۱ ناحیه کشت خشخاش اشاره کرد که تولیدات هر ۱۱ ناحیه مستقیم به لندن می‌رود. ورود این قشر به مشروطه در راستای اهدافشان نسبت به بیگانگان بوده است.
فریدون شایسته به واقعه تاریخی ملاسرا اشاره کرد و گفت: امروز در کتاب ایران در قرن بیستم عامل اصلی قتل حدیرخان را خود روسها می‌داند در حالی که مارکسیست‌های ایرانی بانی این قتل را میرزا کوچک خان جنگلی می‌دانند. این عملکرد باعث ناامن شدن گیلان شد
شایسته اظهار کرد: دو حرکت تاریخی از سوی بورژوا ملاک‌ها این قشر را در آن دوران متمایز می‌سازد: اول، آن‌ها علیه منافع روسیه فعالیت می‌کردند و دوم، دعوت از مردم برای تحصن در سفارت انگلیس تا دولت انگلیس را حامی مردم و مشروطه نشان دهد.
او به واقعه تاریخی ملاسرا اشاره کرد و گفت: امروز در کتاب ایران در قرن بیستم عامل اصلی قتل حدیرخان را خود روسها می‌داند در حالی که مارکسیست‌های ایرانی بانی این قتل را میرزا کوچک خان جنگلی می‌دانند. این عملکرد باعث ناامن شدن گیلان شد.
«آزادی» واژه‌ای صریح در مشروطه گیلان
دکتر عباس پناهی دیگر سخنران این نشست بود. او گفت: مشروطه قدرت را از آسمان به زمین آورد. این مهمترین دستاوردی بود که ما بعد از ۱۲۸۵ به بعد شاهد تحولات اجتماعی نزدیک به‌هم هستیم. جریاناتی که منجر به مشروطه شد با هر نوع جایگاه اجتماعی در کنار یکدیگر قرار می‌گرفتند. دوران مشروطه در اصل سال‌های ۱۲۸۵ تا ۱۲۹۰ است تا زمانی که روسها اولتیماتوم دادند.
پناهی افزود: از ۱۲۹۰ ما شاهد کشتار آزادیخواهان بودیم و چند سال بعد جنبش جنگل به وجود می‌آید.
پنج سال دوران مشروطه به دو دوره تقسیم میشود؛ در دو سال اول که مجلس اول است که روسها کودتاه کردند و محمدعلی شاه به زور قدرت را می‌گیرد.
دوره دوم بسیار مهم است. این دوره، دوره میدان‌داری تفکر گیلان بر مشروطه است. حکومت قاجار حکومت کلاسیک نبوده و بر پایه قدرت تجار شکل گرفت و همین تجار انقلاب مشروطه را شکل دادند. در دوره اول مشروطه هژمونی انقلاب مشروطه تحت تاثیر روحانیون بود؛ اما در دوره دوم گیلانیان که تهران را فتح می‌کنند. مهمترین عوامل نقش موثر گیلانیان در دوره دوم مشروطه آن بوده که گیلان از زمان صفویه تا انقلاب اسلامی کانون جنبش‌های دهقانی بوده است. دلیل دوم امکان تجارت از راه‌های دریایی بود. وقتی ظهیرالدوله حاکم رشت بود محمدعلی شاه دستور سرکوب اعتراضات را می‌دهد و ظهیرالدوله در جواب می‌گوید چنین کاری در رشت امکان‌پذیر نیست زیرا مردم رشت بسیار خطرناک هستند و نمی‌شود همان کاری را که در تهران کردی را اینجا هم بکنی. بنابراین نشان می‌دهد گیلانیان به دلیل شیوه معیشت اهل جنبش و فعالیت‌های اجتماعی بودند.
پناهی در پایان صحبت‌هایش اضافه کرد: مشروطه‌خواهان گیلانی هدف سیاسی واضحی داشتند. وقتی انقلاب مشروطه به پایان می‌رسد استفاده از برخی واژه‌ها مثل آزادی ممنوع بوده است. واژه آزادی به صراحت در اسنادی که از مشروطه موجود است(در گیلان) دیده میشود در حالی که در سایر نقاط ایران چنین چیزی را نمی‌بینیم.
گیلان لایق خانه مشروطه است
در بخش پایانی این نشست بیانیه‌ای تحت عنوان بیانیه بزرگداشت روز مشروطه خوانده شد. این باینیه به اهمیت بازنمایی تاریخی اشاره دارد و خواستار راه‌اندازی زودتر خانه مشروطه در شهر رشت است.
«شهر رشت به عنوان مرکز اداری گیلان، تاریخی چند صد ساله دارد، در دوره قاجار این شهر به دلیل واقع شدن در مسیر ترانزیت فکری و تجاری ایران و اروپا از اهمیت زیادی برخوردار شد. گزارش های و اسناد ماموران و گردشگران خارجی در این دوره که از رشت بازدید نمودهاند، نشانهای از اهمیت برجسته این شهر در سده نوزدهم و اوایل بیستم است. در نتیجه رشت مدتها نقش شاهراه فکری اندیشههای جدید به ایران را ایفا نمود. با آغاز حرکت مشروطهخواهی در ایران، گیلانیان که پرچمدار آزادیخواهی در ایران شده بودند، به سرعت به جریان مشروطهخواهی پیوستند، اما مهمترین تاثیر گیلانیان بر جریان مشروطه خواهی مربوط به مرحله دوم انقلاب مشروطه است. زیرا پس از به توپ بستن پارلمان تازه تاسیس ایران توسط محمدعلی شاه و با همکاری روسها، محاصره تبریز و کشتار و تبعید آزادیخواهان ایرانی، شمع آزادی در سراسر ایران که در حال خاموشی بود، در گیلان برافروخته شد. این بار مجاهدان گیلانیانی با همکاری مجاهدان بختیاری با عزمی استوار از شمال و باختر ایران حرکت نموده و نهال آزادی را در ایران دوباره زنده نمودند. با وجود این که در متون مکتوب تاریخی چندان درباره جانفشانیهای گیلانیان سخن رانده نشد، اما امروزه اسناد آرشیوی گزارشهای زیادی درباره نقش موثر گیلانیان در برپایی مشروطه دوم ایرانی اشاره دارند. تاریخ معاصر گیلان مملو از جانفشانی گیلانیان در تداوم هویت ملی ایرانیان است، در نتیجه برای انتقال این دستاوردهای فکری برای نسل آینده چارهای جز بازگویی آن به نسل آینده با ابزارهای مختلف فکری و هنری نیست. به ویژه احیاء یادگارهای تاریخی میتواند تاریخ را برای نسل حال و آینده بازنمایی کند. ما برای ساختن جامعه ناگزیر به بازنمایی تاریخ هستیم.
در این میان یکی از مهمترین دستاوردهای فکری گیلانیلان که با هویت ملی ایرانی نیز پیوند تنگاتنگی داشته و ایرانیان را نیز به خود مدیون ساخته، نقش بی تکرار گیلانیان در انقلاب مشروطیت است. در نتیجه جمعآوری تمامی اسناد دیداری، شنیداری درباره مشروطه گیلان در مجموعهای به نام خانه مشروطه گیلان همان گون که دههها پیشتر در شهرهای بزرگ نظیر تبریز، اصفهان و کرمان و جاهای دیگر انجام شده است، از یک سو موجب پیوند نسل حال و آینده با گذشته شده و از سوی دیگر نشانهای از نقش موثر و فخرآمیز گیلان و رشت در حیات جامعه ایرانی را یادآور میشود. لذا عدهای از فرهیختگان گیلانی با درک تاسیس و راه اندازی خانه و موزه مشروطه گیلان از شهرداری رشت و شورای محترم این شهر استدعا دارند تا جهت اجرایی شدن مصوبه شورای شهر رشت اقدامات فوری جهت راه اندازی خانه و موزه رشت را انجام دهند. بیتردید راه اندازی این مجموع نقش موثری در معرفی دستاورهای فکری و فرهنگی شهر رشت که از شهرتی جهانی برخوردار است، ارائه خواهد کرد.»
