آغاز چپ‌گرایی در ایران متاثر از جنبش جنگل بود

اندیشگاه سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با همکاری مرکز اسناد و کتابخانه استان گیلان، ویژه برنامه‌ای را به مناسبت صدسالگی نهضت جنگل با عنوان «نکوداشت نهضت جنگل در پایان قرن» در روز ۱۱ آذر برپا کرد. این برنامه به صورت وبینار برای بزرگداشت نام و خاطره میرزاکوچک‌خان و همچنین بررسی نهضت جنگل با حضور چند تن از پژوهشگران گیلانی انجام شد.

نهضت جنگل با دوره فرهنگی مهمی در استان گیلان همراه شد. گشایش مدارس و آغاز فعالیت چاپ‌خانه‌ها فرصت را مهیا ساخت تا نهضت جنگل تاثیر ویژه‌ای بر روی فرهنگ استان گیلان بگذارد.

ابتدا «ژاله حساس‌خواه» مدیر مرکز اسناد و کتاب‌خانه ملی استان گیلان مقدمه‌ای از کارها و اقداماتی که در خصوص نهضت جنگل و میرزا کوچک‌خان در مرکز اسناد انجام شده بود ارایه کرد و سپس میهمان افتخاری این برنامه، «اشرف بروجردی» رییس اسناد و کتاب‌خانه ملی کشور با بیان رشادت‌های این قهرمان ملی و آرزوی تداوم راه میرزا کوچک، به ویژگی‌های شخصیتی این مبارز نیز اشاره کرد.

بعد از مقدمات اولیه برنامه، نوبت به سخنرانان اصلی که از قبل در پوستر این برنامه اعلام شده بود رسید.

فرهنگ پررنگ‌تر از سیاست در نهضت جنگل

اولین سخنران این وبینار «هوشنگ عباسی» پژوهشگر و گیلان‌شناس با عنوان بررسی نقش و تاثیر فرهنگی جنبش گیلان سخنان خود را آغاز کرد: زمان زیست میرزا کوچک و همچنین نهضت جنگل با دوره فرهنگی مهمی در استان گیلان همراه شد. گشایش مدارس و آغاز فعالیت چاپ‌خانه‌ها فرصت را مهیا ساخت تا نهضت جنگل تاثیر ویژه‌ای بر روی فرهنگ استان گیلان بگذارد.

به گفته‌ی وی، از مهم‌ترین نکات مربوط نهضت جنگل می‌توان به این موضوع اشاره کرد که مرام‌نامه جنگلی‌ها قدمتی بیش از منشور حقوق بشر دارد که در این مرام‌نامه به ارتقای سطح سواد جامعه و همچنین پرداخت ویژه به زبان گیلکی تاکید خاصی دارد.

همچنین نهضت جنگل وارد عرصه ادبیات نیز شد. به‌آذین، مجید دانش‌آراسته، احمد احرار و… از جمله کسانی بودند که رمان‌هایی در ارتباط با این جنبش نوشتند.

عثمانی‌ها نقش به سزایی در عمر نهضت جنگل داشتند. این کشور به وسیله رساندن سلاح به جنگلی‌ها کمک می‌کرد که بتواند از آن‌ها ابزاری بسازد تا در غرب ایران نفوذ بیش‌تری پیدا کند. از آن طرف میرزا نیز نگاهی استراتژیک به عثمانی‌ها داشت و این رابطه یک‌طرفه نبود.

این پژوهشگر ادامه داد: در موسیقی ترانه‌های فولکلور زیادی برای میرزا ساخته شده است. موسیقی‌هایی که برای میرزا ساخته شده به دو گروه تقسیم می‌شود، گروه اول ترانه‌هایی را شامل می‌شود که به وسیله مردم ساخته شده و سینه به سینه نقل شده است و گروه دوم موزیسین‌هایی که برای میرزا ترانه ساخته‌اند. در نمایش نامه‌نویسی و شعر می‌توان به افرادی چون نسیم شمال، میرزا حسین کرمانی، اسماعیل دهقان، محمود طیاری، عطالله کوپال و چند نام دیگر اشاره کرد. البته لازم به ذکر است دو شاعر با نام‌های ابوالقاسم لاهوتی و ملک‌الشعرای بهار در شعرهایی از نهضت جنگل و میرزا کوچک انتقاد کردند که موجب شد اکبر پیله‌ور پاسخ آن‌ها را نیز با زبان شعر بدهد.

روزنامه، سخنگوی اصلی جنگلی‌ها

«قربانعلی کناررودی» پژوهشگر و گیلان‌شناس، با عنوان نهضت جنگل در آینه مطبوعات شروع به بررسی کرد. وی در ابتدا تاریخچه روزنامه در ایران را بررسی کرده و از فعالیت روزنامه‌ها در در تهران و چند شهر دیگر کشور اطلاعاتی به حضار در جلسه ارائه داد: از اولین روزنامه‌ها در گیلان می‌توان به ساحل نجات، خیرالکلام، نسیم شمال و جنگل اشاره کرد. روزنامه جنگل که ابتدا در کسما شروع به فعالیت کرد و بعد از مدتی به رشت منتقل شد و در طول حیات این نهضت سخنگوی رسمی آن‌ها بود.

این گیلان شناس ادامه داد: روزنامه جنگل در طول فعالیت خود ۳۹ شماره به چاپ رساند که در اولین شماره، اهداف نهضت جنگل را منتشر کرد. از دیگر فعالیت‌هایی که در این روزنامه انجام می‌شد می‌توان به پوشش اخبار جنگ، دفاعیات از مرام‌نامه جنگل، اخبار مفاسد اقتصادی و سیاسی سایر نقاط جهان و جالب‌ترین آن‌ها که نوشتن مقاله است اشاره کرد.

عثمانی نام کم‌تر شنیده شده در تاریخ جنگل

در ادامه «عباس پناهی»، استادیار تاریخ دانشگاه گیلان و پژوهشگر رویکرد قدرت‌های جهان به جنبش جنگل را بررسی کرد و حرف آغازین خود را به وجه علمی تاریخ نهضت اختصاص داد .

وی گفت: جنبش جنگل نه تنها بر گیلان بلکه بر کل ایران تاثیرگذار بود و حتی این تاثیرگذاری بعد از فرجام ناکام این نهضت ادامه پیدا کرد که یکی از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان آغاز چپ‌گرایی در ایران اشاره کرد.

به گفته‌ی پناهی، مغز متفکر اصلی نهضت جنگل هیات متحد اسلام بود، که هر چند میرزا رهبر اصلی این نهضت بود اما هیات متحد اسلام ایده‌پردازی را به عهده داشت.

اما سوال‌های اصلی این است که کشورهای خارجی چه اهدافی را دنبال می‌کردند و جنگل چه رویکردی نسبت به آن‌ها داشت و آیا مایل به دادن امتیاز به آن‌ها بود؟

وی ادامه داد: عثمانی‌ها نقش به سزایی در عمر نهضت جنگل داشتند. این کشور به وسیله رساندن سلاح به جنگلی‌ها کمک می‌کرد که بتواند از آن‌ها ابزاری بسازد تا در غرب ایران نفوذ بیش‌تری پیدا کند. از آن طرف میرزا نیز نگاهی استراتژیک به عثمانی‌ها داشت و این رابطه یک‌طرفه نبوده و همچنین در مدارک تاریخی آمده که حتی میرزا برای سلاح‌ها به عثمانی‌ها پول پرداخت کرده است.

این تاریخ شناس گفت: میرزا به بلشویک‌ها نیز نگاهی کاملا استراتژیک داشت که همین امر موجب این موضوع شده که عام تحریفاتی را انجام دهد. از جمله آن‌ها می‌توان به جدایی‌طلبی میرزا اشاره کرد که در واقعیت اصلا چنین چیزی نبوده و می‌توان گفت میرزا کوچک خان جنگلی بعد از مصدق ملی‌گرا‌ترین فرد تاریخ کشور است.

این وبینار در انتها با شعری از هوشنگ ابتهاج که در سوگ میرزا کوچک سروده بود به پایان رسید.