رونق از صنعت ساخت قایق های چوبی رخت بسته است

آنها که عمرشان در همسایگی آب می گذرد، قایق  برایشان تنها وسیله ای نیست که با آن  رودخانه  و تالاب  و دریا را  می پیمایند.  قایق ها  در چشم اندازهای بدیع پیش رویشان  زندگی می کنند و در خاطرات تلخ و شیرینشان حضور دارند. قایق های بادبانی در خوابهاشان با وزش باد به حرکت در می آیند و  قایق های رنگین بر دفترنقاشی بچگی هاشان می درخشند و در عاشقانه هاشان  وقتی خورشید پشت  پشت  ابرهای  صورتی مغرب ناپدید می شود، یک قایق با خیال محبوب از دل مه پدیدار می شود.

اینجا انزلی ست و از هر پل که بگذری نگاهت بر قایق هایی می نشیند که خویشاوند جنگلند و از حیات نشان دارد.  تار و پود لوتکاها از قدیم الایام  به زیست مردم این شهر گره خورده است.  واژه روسی لوتکا نام  قایقی پارویی  است که آدم ها را به مهمانی آب می برد تا در آن سوی رودخانه به مقصدشان برسد و یا این که  در آبهای نزدیک به ساحل به صید ماهی بپردازد. قایق های موتوری هم چندین سال است که جای خویش را در میان مردم ساحل نشین باز کرده اند. افزودن موتور بر قایق  امکان  پیش رفتن  در آب و فاصله گرفتن از ساحل را فراهم کرده است. گذرمان اگر به  شرکت های صید پره بیفتند، کرجی ها نگاهمان را به خود می خواند و البته  قایق های فایبر گلاس هم با کاربردهای متنوعی نظیر گردشگری دریایی  در پهنه های آبی  حضور دارند.

کارگاه قایق سازی در جوار شنبه بازار روگا  

غروب یک روز زمستانی در امتداد شنبه بازار روگا قدم می زنیم که یک قایق سازی بزرگ نگاهمان را به خود می خواند. داخل می شویم، چند مرد خسته از کار  دور هم نشسته اند و چای می نوشند. صدای سلام و علیکمان لابه لای تکه چوبهایی می چرخد که  شاید بازمانده ساخت کرجی بزرگی باشد که  حالا در گوشه ای از ساحل کاسپین لنگر انداخته است.  زیر سققف این کارگاه ما با  مهرداد شجری کهن که  سالهاست قایق می سازد به گفت و گو می نشینیم.

می گوید: از سال ۱۳۵۸ شاگردی کردم. آن زمان  رسم بر این بود که در کنار تحصیل  کار هم می کردیم تا حرفه ای بیاموزیم.  من هم رفتم سراغ نجاری و به دنبالش قایق سازی. آن وقت ها قایق سازی دارای رونقی خاص بود. بسیاری با قایق های چوبی که  لوتکا می نامند در آبهای نزدیک به ساحل، ماهی  صید می کردند. ماهی زیاد بود و صیادها اگر کمی از ساحل فاصله می گرفتند به راحتی می توانستند به صید ماهی بپردازند. رفته رفته ماهیگیران برای صید بهتر از ساحل فاصله گرفتند. بدین ترتیب  قایق هایی ساخته شد که حجمش با لوتکا متفاوت بوده و بجای این که  دو سرش تیز باشد، یک سرش برای سوار کردن، موتور تخت  ساخته شد.

وی می افزاید: به دنبال ساماندهی صیادان ازسوی  شیلات، قرار شده عده ای به صید کیلکا با لنج بپردازند و عده ای هم در تعاونی های پره به صید ماهی بپردازند. اینگونه شد که از اواخر دهه ۶۰ برای ساخت لنج در شیلات  کار کردم.  این لنج ها ابتدا با چوب درختان ساج و توت ساخته می شد اما پس از آن که دولت نمی توانست  برای واردات چوب خارجی، ارز هزینه  کند، لنج ها با فلز ساخته شدند. من و همکارانم حدود ۱۷ لنج فلزی هم ساختیم.  البته برای صیادان پره  نیز کار می کردیم و کرجی می ساختیم. کرجی قایق چوبی بزرگی است که  طولش حدود ۱۷ متر، پهنای بالایش ۳ متر و ۲۰ سانتی متر و  پهنای کفش ۲ متر و ۴۵ سانتی متراست. کرجی حدود ۷ تن  وزن دارد اما وزن قایق زیر یک تن است.

هم اکنون قیمت چوب با اجرای طرح تنفس جنگل  نسبت به گذشته حدود ۵ برابر شده است. تا دو سال پیش شرکت اسالم چوب می فروخت اما با اجرای طرح تنفس، چوب مورد نیاز ما از طریق آنها که درختان جلگه را می برند تامین می شود، البته  صدور مجوز قطع درختان جلگه هم  به سختی رخ می دهد به همین سبب قیمت ساخت قایق افزایش یافته است.

شجری کهن با بیان این که قایق های پارویی و موتوری در چند سایز ساخته می شوند و اندازه قایق های موتوری  متناسب با  قدرت موتورشان در نظرگرفته می شود، می گوید: برای بدنه قایق از چوب نراد و برای اسکلتش از چوب درخت آزاد یا توت استفاده می کنیم.

 افزایش قیمت قایق ها

از قیمت قایق که می پرسم، پاسخ می دهد: قیمت ها خیلی بالا رفته است. بهای  قایقی که برای موتور ۸۵  می سازیم هم اکنون  ۱۲ میلیون تومان است، اما دو سال پیش ۵ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان بود. تابستان امسال آخرین قیمت کرجی حدود۶۶ میلیون تومان  بود. اما الان اگر بخواهم بسازم  از ۷۰ میلیون هم بیشتر است. امسال به یک شرکت در هشتپر گفتم مصالح را شما تامین کنید من دستمزدم را می گیرم و برای شما می سازم.  برای ساخت  یک کرجی  حدود ۸ نفر کار می کنیم و ساختش  حدود ۲۵ روز طول می کشد و دستمزد  هشت نفرمان  حدود ۱۸ میلیون تومان می شود.

می پرسم  برای ساخت قایق آیا می شود از درختان کشت شده مثل صنوبر استفاده کرد، پاسخ می دهد: از صنوبرکاری ها نمی شود استفاده کرد چرا که چوب صنوبر در آب دوام ندارند. ما  چوب توت و آزاد  رابرای بافت بسیار محکمی که  دارند، بکار می بریم. هم اکنون قیمت چوب با اجرای طرح تنفس جنگل  نسبت به گذشته حدود ۵ برابر شده است. تا دو سال پیش شرکت اسالم چوب می فروخت اما با اجرای طرح تنفس، چوب مورد نیاز ما از طریق آنها که درختان جلگه را می برند تامین می شود، البته  صدور مجوز قطع درختان جلگه هم  به سختی رخ می دهد به همین سبب قیمت ساخت قایق افزایش یافته است.

 کرجی ها همچنان ساخته می شود

صید از رونق افتاده است. حالا دیگر دریا جوابگوی سفره ماهیگیران نیست، اما صیادان شرکت های تعاونی همچنان مشکلات را تاب می آورند و دل به دریا می زنند.  مرد قایق ساز می گوید: ما با شرکت های صید پره کار می کنیم و آنها به کرجی احتیاج دارند. ما برای  ۲۰ تا ۳۰ شرکت صید از متل قو تا آستارا  کار می کنیم و نیازهایشان را برطرف می کنیم. تعداد کرجی هایی که  می سازیم متغیر است. مثلا امسال ۲ کرجی ساختم ولی در گذشته سالی هم بود که ۱۰ کرجی ساختم.  نکته دیگر این است که  ساخت قایق را تنها با سفارش انجام می دهیم و این گونه نیست که بسازیم  و در معرض فروش بگذاریم.

 ساخت قایق بر اساس نقشه سنتی

شجری کهن اظهار می کند:  برای ساخت قایق نقشه سنتی داریم. بر اساس آن  چوب را برش می زنیم و با میخ و پیچ قطعات مختلف را به هم وصل می کنیم.  در پایان کار هم نفت سیاه  را با گازوییل  مخلوط  می کنیم و با پارچه بر آن می کشیم و  قایق را اشباع می کنیم.

وی  با بیان این که کرجی بین ۷ تا ۱۰ سال و قایق حدود ۷ سال بسته به  چگونگی نگهداری  از آن کنار رودخانه  دوام می آورد، می گوید: اگر هر سال  نفت سیاه به خورد کرجی می رود دست کم عمرش ۳ سال افزوده می شود.

اما در قایق ها چون  مدام رفت و آمد  صورت می گیرد  و نفت سیاه موجب کثیف شدن لباسها می شود،  آن  را نمی پسندند  و قایق را  رنگ آمیزی می کنند.

کنار کارگاه یک صندلی چوبی  در حال ساخت به چشم می خورد. می پرسم غیر از قایق  محصولات دیگری هم تولید می کنید؟ او جواب می دهد: فصل ساخت قایق فقط  ۴ ماه از سال است که از ۱۵خرداد شروع و تا نهایت ۲۰ مهر ادامه می یابد. در دیگر ایام سال  به تولید وسایل دیگر می پردازیم.

کرجی ها در انزلی

حکایت حضور کرجی ها این روزها فقط  به صید ماهی در تعاونی ها ی پره محدود می شود اما زمانی مردم با این کرجی ها  بار جابجا می کردند.  شجری کهن  می گوید: پدربزرگم کرجی ساز بود

هم اکنون در انزلی  ۳  قایق سازی کوچک  هست اما زمانی ۲۰ قایق سازی کوچک مشغول به فعالیت بود. قایق سازی بزرگ هم در حال حاضر یکی کارگاه ما هست و دیگری کارگاه آقای متدین که در غازیان مشغول به کار است.

شنیده ام که پشت شنبه بازارایستگاه کرجی هایی بود که به حمل بار می پرداختند.  محصولات  کشاورزی را از آبکنار و سیاه درویشان  با آن ها به انزلی  می آوردند و از این سمت مصالح و وسایل مورد نیاز مردم  را می بردند.

وی با اشاره به این که  قایق پارویی برای رفت و آمد در مرداب و صیادی در رودخانه  هنوز ساخته می شود، بیان می کند: شاید بتوان گفت  حدود ۹۹ درصد کار ساخت قایق های بزرگ  مازندران و گیلان  از قدیم  در انزلی انجام می شده است.  قایق های فایبر گلاس هم در مازندران ساخته می شوند.  دریا در مازندران  دارای عمق کمتر است بدین ترتیب ارتفاع پره هم کمتر می شود و متناسب با آن  بارهم  سبک تر می شود، به همین دلیل است که  از متل قو به سمت گلستان بیشتر از قایق های فایبر گلاس استفاده می شود. هم اکنون در انزلی  ۳  قایق سازی کوچک  هست اما زمانی ۲۰ قایق سازی کوچک مشغول به فعالیت بود. قایق سازی بزرگ هم در حال حاضر یکی کارگاه ما هست و دیگری کارگاه آقای متدین که درغازیان مشغول به کار است.

شجری کهن  سفر کرجی هایی که می سازد از خشکی به آب را چنین روایت می کند: وقتی کار ساخت کرجی به اتمام می رسد به وسیله غلتکهایی که زیرش قرار می دهیم آن را روانه رودخانه  مقابل کارگاه می کنیم و  از آنجا راهی مقصد می شود.