شالیزارهای گیلان، میزبان کشت ارقام نو و پرمحصول
مدیر موسسه تحقیقات برنج کشور از آینده محصول برنج می‌گوید:
جمع آوری ارقام بومی و ثبت مشخصات آنها از سال ۱۳۳۹ در گیلان آغاز شد. کارشناسان اهدافی مثل تولید ارقام پرمحصول با کیفیت مناسب پاکوتاه زودرس مقاوم به ورس(خوابیدگی) آفات و بیماریها را دنبال می‌کردند.
موسسه‌ی تحقیقات برنج کشور یکی از موسسات ملی تحقیقاتی در حوزه‌ی کشاورزی است. هدف این موسسه تحقیقاتی معرفی ارقام جدید برنج به کشاورزان است. ارقام معرفی شده چه تاثیری بر روند کار کشاورزان برنج داشته است؟ این اصلی‌ترین سوالی است که در مورد این موسسه مطرح می‌شود. این گزارش سعی کرده به جواب پرسش‌هایی در مورد حوزه فعالیتی این موسسه که نزدیک به سه دهه به مرکزیت رشت در حال فعالیت است برسد. «مریم حسینی» مدیر موسسه تحقیقات برنج تصویر مطلوبی از عملکرد این موسسه نشان می‌دهد. او در مورد ارقام معرفی شده توسط موسسه، میزان رضایت و رغبت کشاورزان به استفاده از آنها و ترویج و … توضیح می‌دهد و در نهایت از گذشته رضایت دارد و به آینده امیدوار است.
جمع آوری ارقام بومی و ثبت مشخصات آنها از سال ۱۳۳۹ در گیلان آغاز شد. کارشناسان اهدافی مثل تولید ارقام پرمحصول با کیفیت مناسب پاکوتاه زودرس مقاوم به ورس(خوابیدگی) آفات و بیماریها را دنبال می‌کردند.
از سال ۱۳۷۲ که موسسه ملی تحقیقاتی برنج به مرکزیت گیلان تاسیس و در سال ۱۳۷۳ به طور رسمی شروع به کار کرد. اکنون نیز این موسسه دارای پنج بخش اصلاح و تهیه بذر، خاک و آب، گیاهپزشکی، فنی مهندسی کشاورزی و خدمات فنی و تحقیقاتی است و آنچنان که وب سایت این موسسه می‌گوید، موسسه تحقیقات برنج کشور در راستای توسعه همکاری‌های بین المللی قرارداد مشترکی با موسسه بین المللی تحقیقات برنج واقع در فیلیپین دارد.
در چند دهه گذشته ارقام زیادی به برنجکاران معرفی شده اما چرا همچنان افرادی که دنبال کیفیت و طعم در پخت هستند به دنبال نام هاشمی، کاظمی، بینام و دم سیاه و… در میان ارقام برنج هستند؟ این سوال مطمئنا می‌تواند از چند جهت بررسی و جواب داده شود. «پایگاه خبری تحلیلی مرور» در این گزارش تلاش کرده تا با پاسخ مدیر این موسسه تحقیقاتی به بخشی از جواب برسد.
مریم حسینی چالشتری رییس موسسه ملی تحقیقات برنج در پاسخ به سوالات «پایگاه خبری تحلیلی مرور» در مورد این موسسه می‌گوید: این موسسه پژوهش ملی با ۲۰۰ پرسنل شامل ۵۰ عضو هیأت علمی و محقق و ۱۵۰ نیروی (دکتری، کارشناسی ارشد و کارشناسی) که وظیفه پژوهش در همه تخصص‌های زیر بخش کشاورزی در حوزه برنج را برعهده دارد. این موسسه دارای یک ستاد مرکزی در رشت و یک معاونت در آمل، ۴ ایستگاه در استان‌های گیلان و مازندران است و سالیانه امور پژوهش، آموزش و ترویج مرتبط با برنج را در سراسرکشور هدایت می‌کند.
از او در مورد روند اعلام یک رقم جدید پرسیدیم که توضیح می‌دهد: موسسه پروژه‌های به‌نژادی را طی یک روند ۱۰ تا ۱۲ ساله و با همکاری محققان و متخصصان در رشته‌های مختلف انجام داده تا یک رقم جدید و متناسب با نیاز جامعه به کشاورزان معرفی کند. در واقع یک واریته‌ی جدید اصلاح می‌شود و به این مسیر کشف نمی‌گویند بلکه خصوصیات مختلف زراعی اصلاح می‌شود و یک رقم جدید معرفی می‌شود.
معرفی ارقام جدید از دهه ۴۰ تاکنون
البته عیار کار تحقیقاتی در میزان پذیرش آن از طرف کشاورزان و کابردی بودن آن در شالیزارهای برنج است. چیزی که در طول چند دهه فعالیت به عنوان یکی از نقاط مورد انتقاد در مورد این موسسه مطرح شده است.
حسینی در مورد ارقام جدید می‌گوید: موسسه تحقیقات برنج کشور تاکنون ارقام اصلاح شده زیادی را متناسب با نیاز جامعه و سیاست‌های ابلاغی وزارت جهاد کشاورزی در دوره‌های مختلف زمانی به کشاورزان معرفی کرده است. به عنوان مثال در دهه ۴۰ و ۵۰ ایستگاه تحقیقاتی برنج ارقام جدید گیل ۱، گیل ۲، آمل ۱ و آمل ۲ را به کشاورزان معرفی کرد که در همان زمان موجب افزایش عملکرد در واحد سطح در کل کشور شد. او ادامه می‌دهد: در دهه ۶۰ و اوایل دهه ۷۰ ارقامی نظیر خزر، سپیدرود، بجار و شفق به جامعه کشاورزی معرفی شد که در برخی سال‌ها سطح بسیار زیادی از کشت برنج را به خود اختصاص دادند.
رییس موسسه تحقیقات برنج با اشاره به وقوع جنگ تحمیلی می‌گوید: با توجه به دوره جنگ تحمیلی و لزوم افزایش عملکرد این ارقام موجب تحولی بزرگ در افزایش تولید برنج کشور در آن زمان شد.
ارقام جدید و مشکلی به نام عطر و بو
به نظر می‌رسد یکی از دلایل عدم استقبال کشاورزان از ارقام معرفی شده موسسه تحقیقات برنج نداشتن عطر و طعم به مانند ارقام محلی است و این دغدغه‌ی همیشگی کشاورزان است که باید افزایش برداشت در سطح را انتخاب کنند یا داشتن برنجی با عطر و طعمی که طرفداران ویژه خودش را دارد. حسینی با بیان اینکه از دهه ۸۰ با توجه به تحولات اجتماعی در ایران تمایل مصرف کنندگان به استفاده از ارقام با کیفیت پخت مشابه ارقام محلی در جامعه رواج پیدا کرد می‌گوید: موسسه ارقامی نظیر کادوس، فجر، درفک، شیرودی، کشوری و گوهر را به شالیکاران معرفی کرد. همه این ارقام متحمل بیماری پلاست اما با عملکرد بالا و کیفیت پخت نسبی بودند.
از اوایل دهه ۹۰ نیز ارقام با کیفیت پخت مطلوب مشابه ارقام محلی نظیر گیلانه، نیما، آنام و رقم پر پتانسیل رش با عملکرد بسیار بالا (بیشتر از ۱۰ تن) و کیفیت پخت مناسب از دستاوردهای این موسسه بوده که به کشاورزان ارائه شده است.
او میزان استقبال از آخرین ارقام معرفی شده در بین کشاورزان را مطلوب ارزیابی می‌کند و می‌گوید: با توجه به عملکرد و کیفیت پخت مناسب این ارقام می‌توانند در سال‌های آتی سطح مناسبی از کشت برنج را به خود اختصاص دهند. ازآنجا که ورس و خوابیدگی ناشی از بارندگی‌های آخر فصل زراعی خسارت فراوان به ارقام محلی وارد می‌کند پیش بینی می‌شود جایگزین شدن ارقام جدید با ارقام محلی باعث کاهش خسارت و افزایش درآمد کشاورزان شود.
حسینی ارقام معرفی شده اخیر نظیر گیلانه و آنام را از نظر عطر و طعم و کیفیت پخت مشابه ارقام محلی می‌داند و می‌گوید: به دلیل پاکوتاهی متحمل به ورس بوده و عملکرد بیش از یک تن در مقایسه با ارقام محلی داشته و کشاورزان می‌توانند با خاطری آسوده ارقام جدید را جایگزین ارقام محلی کنند. این ارقام نه تنها خسارت ناشی از ورس را کاهش می‌دهد بلکه به دلیل کیفیت پخت بسیار مطلوب بازار خوبی نیز دارد و از لحاظ کیفیت و کمیت در حد مطلوب و مناسب است.
همکاری با ترویج جهاد کشاورزی
همه این تلاش‌ها اگر به دست کشاورزان برسد نتیجه می‌دهد. به همین دلیل همکاری با بخش ترویج جهاد کشاورزی می‌تواند حلقه مهمی در این زنجیره باشد.
حسینی همکاری این موسسه یا موسسه آموزش و ترویج مدیریت‌های ترویج سازمان جهاد کشاورزی را بسیار مناسب توصیف می‌کند و می‌گوید: در طول سال زراعی و نیمه دوم سال همکاری‌های مستمری بین تحقیقات و ترویج وجود دارد. برگزاری دوره‌های آموزشی برای کارشناسان و بهره برداران نیز توسط این موسسه با همکاری معاونت ترویج می‌شود. کلاس‌های مدرسه در مزرعه، روز مزرعه، بازدید‌های دوره ای، طرح یاوران تولید، بازدید مستمر محققان معین در پهنه از همکاری‌های مشترک این موسسه با ترویج است. او با بیان اینکه تحقیق و ترویج دو جز مکمل بوده و جدا شدنی نیستند تأکید می‌کند: مهم‌ترین راه انتقال دانش به مزرعه همکاری مستمر تحقیقات با ترویج است.
هاشمی و کاظمی کشاورزان نام آشنای گیلانی
اگر صحبتی در مورد برنج باشد به نظر غیر ممکن است که صحبتی از دو رقم هاشمی و علی کاظمی باشد. دو کشاورزی که براساس تجربه خود در اواخر دهه۶۰ توانستند این دو رقم با کیفیت را به کشاورزان معرفی کنند. اما هنوز این دو رقم معروف در کل کشور به نام این افراد ثبت رسمی نشده است.
از مدیر موسسه تحقیقات برنج در مورد این دو کشاورز نام آشنای گیلان پرسیدیم. حسینی توضیح می‌دهد: ارقام علی کاظمی و هاشمی از اوایل دهه ۸۰ توسط این دو کشاورز از توده‌های محلی برنج جداسازی شده و تا چند سال متوالی مورد کشت قرار گرفتند که با توجه به استفاده از بذر خود مصرفی و اختلاط‌های به وجود آمده دوباره به توده‌های متنوع تبدیل شدند. بنابراین از سال ۸۹ موسسه اقدام به خالص سازی این توده‌ها کرد و بالاخره در سال ۹۴ بذر خالص شده با نام رقم هاشمی در دسترس کشاورزان قرار گرفت.
متوسط عملکرد شلتوک در ایران در دهه ۶۰ از ۲.۶ تن در هکتار به بیش از ۴ تن در هکتاردر دهه ۹۰ رسیده است. و طی این چند دهه میزان تولید برنج روند افزایشی داشته است.
او ادامه می‌دهد: آقایان هاشمی و کاظمی و همه کشاورزان پیشرو مورد احترام این موسسه بوده و بارها در مراسم رسمی و یا خصوصی مکررا از آنها تجلیل شده است. این موسسه در مسیر معرفی ارقام همواره ازمشارکت کشاورزان با تجربه در قالب اصلاح مشارکتی جهت استفاده از دانش تجربی کشاورزان پیشرو بهره برده است. این ارقام نیز به همین نام در کلکسیون موسسه ثبت شده‌اند.
اما در مورد ثبت این ارقام می‌گوید: موسسه تحقیقات متولی ثبت و گواهی بذر نهال و نامگذاری ارقام اصلاح شده جدید توسط افراد حقیقی و حقوقی براساس مستندات قانونی و آزمایشات vcu و dus است.
متوسط برداشت شلتوک برنج دو برابر شده است
اما دایر بودن مرکز یک موسسه ملی در استانمان چقدر می‌تواند برای گیلان تاثیرگذار باشد. مدیر این موسسه تحقیقاتی ملی می‌گوید: موسسه تحقیقات برنج کشور به عنوان یک موسسه ملی دولتی زیر مجموعه سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج وزارت جهاد کشاورزی است که وظیفه پژوهش برنج کشور را برعهده دارد. وجود این موسسه نه تنها برای استان گیلان و شهر رشت بلکه برای کل کشور مفید بوده و خواهد بود.
او بیشتر توضیح می‌دهد که این موسسه چه تاثیری در حوزه برنج داشته است: متوسط عملکرد شلتوک در ایران در دهه ۶۰ از ۲.۶ تن در هکتار به بیش از ۴ تن در هکتاردر دهه ۹۰ رسیده است. و طی این چند دهه میزان تولید برنج روند افزایشی داشته است. افزایش تولید در واحد سطح و افزایش برنج ایرانی برای حفظ امنیت غذایی این غله استراتژیک حائز اهمیت است و این مهم صرفا از طریق به کارگیری یافته‌های کارشناسان و کشاورزان امکان پذیر شده و پایش مستمرعوامل خسارت زا و همکاری مشترک محقق، مروج دارد.
تلاش برای خود اتکایی
او در پایان می‌گوید: این موسسه علاوه بر معرفی ارقام جدید خوش کیفیت، توصیه‌های به زراعی برای افزایش عملکرد کاهش هزینه تولید کاهش ضایعات برداشت و پس از برداشت و افزایش ضریب مکانیزاسیون را به طورمستمر ادامه داده تا شاهد خود اتکایی در تولید برنج داخلی باشیم. همچون سال‌های قبل موسسه پذیرای پیشنهادات همه فعالان بخش برنج بوده و در این زمینه از هیچ کوششی دریغ نخواهد کرد.
کشت برنج با کیفیت در کنار کمیت خوب اصلی‌ترین خواسته کشاورزانی است که شرایط اقتصادی هر سال عرصه را برایشان تنگ‌تر می‌کند. باید دید عملکرد کارشناسان این حوزه چقدر به این خواسته نزدیک‌تر می‌شود.
