منطقه آزاد انزلی، کریدوری برای توسعه روابط تجاری
همکاری با اتحادیه‌ی اقتصادی اوراسیا، تمرینی برای جهانی کردن اندیشه ایرانی
ظرف چهار دهه گذشته تصویر ضد بین المللی و روابط سیاسی و اقتصادی که غرب و امریکا از ایران در همراهی دولت‌های همسوی خود در منطقه خاورمیانه، زنده نگاه داشت گذرگاههای تنفس و توسعه اقتصادی را از این خطه‌ی جغرافیایی دریغ کرد. تصویری که چه با ترامپ و چه بدون ترامپ سیاست تحریم و فشار حداکثری را بر هموطنان ما ساری و جاری ساخته! و در این بین سوالی که مطرح است اینکه چه می‌توان کرد و چه باید کرد؟ راههای برون رفت اقتصادی و ارتباطات سیاسی ایران کجاست؟ قطعا نزدیک ترین جغرافیا برای توسعه‌ی اقتصادی و سیاسی به ایران و گیلان، کشورهای حاشیه دریای خزر است، کشورهایی که بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی از سال ۱۹۹۱ میلادی در سپهر سیاسی جهان متولد شدند و به دلایل متعددی که به نیکی می‌دانیم، میزان وابستگی آنها به موقعیت ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک ایران، فرصت مغتنمی بوده که هنوز مابه ازائی از آن برای اقتصاد ما حاصل نشده است.
اما ایران ظرف سه دهه اخیر، سه نوع گفتمان را در استراتژی سیاست خارجی خویش در سطح منطقه مزبور به اجرا گذاشت، نخست راهبردی ایدئولوژیک بود که در چارچوب انگاره‌های آرمان گرایانه و ایدئولوژی اسلام شیعی قابل تعریف است.
دومین استراتژی ایران در گفتمان فرهنگی-تمدنی و در قالب دیپلماسی فرهنگی صورت بندی شد.در این راهبرد اشتراکات فرهنگی، تمدنی، زبانی و تاریخ مشترک که حوزه تمدن ایرانی، جهان ایرانی و یا ایران شهر را تشکیل می‌دهد مورد توجه قرار گرفت.
اما گفتمان راهبردی سوم ایرانیان که همزمان با دو استراتژی فوق در دستورکار قرار گرفته بود، حول محور ظرفیت‌ها و فرصت‌های برآمده از مزیت‌های ژئوپلتیک ایران بود که بر مولفه‌های اقتصادی بنا شده است.
در همین راستا در تحلیل سیاست خارجی منطقه‌ای ایران فروپاشی شوروی؛ تحول و دگرگونی بنیادین در ژئوپلتیک جغرافیای سیاسی-امنیتی منطقه تفسیر شد و مزیت‌های بهره گیری از موقعیت ژئواستراتژیک ایران در مقایسه با بن بست‌های ارتباطات جغرافیایی کشورهای این منطقه را برای ایران اسلامی حائز اهمیت کرد.
اجرای راهبرد ژئواکونومیک در چارچوب استراتژی بلند مدت ژئواستراتژیک
نخستین گام ایران افزایش تعداد اعضای سازمان همکاری‌های اقتصادی(اکو) با ورود کشورهای شمالی صورت گرفت، در ادامه بازی‌های استراتژیک ایران برگزاری چندین اجلاس در سطح روسای جمهور کشورهای منطقه را ظرف سه دهه گذشته در اولویت قرار داد، در عین حال تلاش برای تبدیل دریای خزر به دریای صلح و دوستی از طریق گسترش همکاری‌های منطقه ای، برگزاری جلسات کاری متعدد در سطوح مختلف مقامات دولتی کشورهای منطقه و توافق بر رژیم حقوقی دریای خزر را باید در همین راستا تعریف کرد و در این میان ترسیم کریدور شمال جنوب به منظور ترانزیت کالاهای جنوب و جنوب شرق آسیا با کشورهای شمال و شرق اروپا با حضور سه کشور روسیه، هندوستان و با محوریت و مرکزیت ایران را باید اوج بلند پروازی ایران برای ایفاگری نقشی برازنده ظرفیت‌های خود در مسیر مبادلات منطقه‌ای و فراقاره‌ای جستجو کرد.
اتحادیه اقتصادی اوراسیا-تغییر زمین بازی برای امتیاز گیری در خاورمیانه
اگر دهه ۹۰ را دوران شدت گرفتن تحریم‌های بین المللی چه در قالب اتحاد قدرت‌های جهانی و چه در چارچوب بین المللی شدن تحریم‌های امریکا علیه کشورمان ارزیابی کنیم، در یک نگاه کلان، تحریم علاوه بر مباحث مترتب بر اهداف فروپاشی اجتماعی و سیاسی ایران، به منظور محدود کردن توان بازی‌های منطقه‌ای اقتصاد ایران برقرار شد تا هزینه معامله و مراوده اقتصادی با ایران برای دیگران سنگین‌تر از سودآوری آن برآورد شود.
راه حل چیست؟ توجه و تمرکز بر راهبردهای ۲۴ گانه سیاست‌های اقتصاد مقاومتی که بندهای ۱۰، ۱۱ و ۱۲ آن به صورت مستقیم یا غیر مستقیم مربوط با مسائل مرتبط با ظرفیت‌های مناطق آزاد کشورمان است. اقتصاد مقاومتی زمانی اهمیت پیدا می‌کند که توجه داشته باشیم، برای همکاری با اقتصادهای نوظهور، درحال توسعه و یا توسعه یافته باید از حداقل شاخص‌های اقتصاد پویا و قوی بهره مند باشیم؛ چرا که اقتصاد قدرتمند، قدرت چانه زنی و معامله را در میز مذاکره و در عرصه اقتصاد بین المللی افزایش می‌دهد. در عین حال مناطق آزاد با تکیه بر سه بند صدرالاشاره، می‌توانند بخش قابل توجهی از عدم همکاری‌ها و اتهامات وارد شده به خود را از حیز انتفاع ساقط کنند و در نهایت به آنچه در بند یازدهم به آن تصریح شده یعنی توسعه حوزه عمل مناطق آزاد و ویژه اقتصادی نائل شوند.
با اتحادیه اقتصادی اوراسیا چه می‌توان کرد؟
با گذشت یک سال از اجرایی شدن توافقنامه گمرکی سه ساله ایران برای الحاق به اتحادیه اقتصادی اوراسیا، باید با تشکیل مثلثی از کشورهای چین، هند و اوراسیا با محوریت ایران و تمرکز بر ظرفیت‌ها و مزیت‌های مناطق آزاد، زمینه تعمیم موافقتنامه تجارت ترجیحی با دو کشور چین و هندوستان را در معاملات کالایی با اوراسیا از معبر ایران را فرآهم کرد.
در بررسی ظرفیت‌ها و فرصت‌های همکاری مناطق آزاد باید تصریح کرد در گام نخست! با توجه به تنوع آب و هوایی و جغرافیایی،این مناطق برای توسعه همکاری‌های مخلتف به ویژه در زمینه تأمین محصولات کشاورزی و صنایع غذایی-شیلاتی از مزیت قابل توجهی برخوردارند. در این میان منطقه آزاد انزلی با توجه به سابقه بیش از سیصد ساله در ارتباط با کشور روسیه به عنوان مهمترین و اصلی‌ترین عضو تشکیل دهنده نهاد اقتصادی مزبور و اینکه به گواهی آمار گمرک ایران، حدود ۹۰ درصد از مراودات تجاری کشورمان با اعضای آن اتحادیه با روسیه و قزاقستان از طریق دو بندر کاسپین و انزلی که در محدوده این منطقه قرار دارند، صورت می‌گیرد و قرار گرفتن این منطقه در کریدور شمال جنوب، و مولفه‌هایی چون راهبرد کشورمان به منظور پایلوت قرار دادن انزلی و گیلان برای توسعه مناسبات با اوراسیا، در قامت دروازه ورود اوراسیا به بازار ایران و همچنین معبر ورود و ترانزیت کالاهای اوراسیا به ایران و از ایران به کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس و اقیانوس هند می‌تواند به ایفا نقش بپردازد.
آنچه در قامت توسعه روابط با کشورهای اوراسیا از طرقی چون برگزاری همایش بین المللی با حضور اساتید حوزه علوم سیاسی، ژئوپلتیک و روابط بین الملل از سوی سازمان منطقه آزاد انزلی جستجو می‌شود، گامی است در مسیر بازی با مهرهای شطرنج ایران در ژئوپلتیک خاورمیانه. کشورهایی که به دلیل رقابت‌های خصومت آمیز ناشی از حسادت، سودای محدودیت روزافزون فضای عملکردی ایران را در منطقه در سرمی پرورانند، بنابراین تغییر زمین بازی ایران از فضای محدود رقابت‌های ایدئولوژیک با کشورهای عرب منطقه به فراخنای روابط با کشورهای حوزه دریای خزر و اوراسیا، قدرت بازی ایران را در تعامل با کشورهای چین، روسیه و هند، به عنوان قدرت‌های اقتصادی قرن بیست و یکم تحکیم می‌بخشد. در مسیر نیل به این استراتژی علاوه بر تدقیق در اجرای ظرفیت‌ها و رفع چالش‌های محلی و منطقه ای، باید در معادلات اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی مناطق آزاد را با کار ویژه‌ای حلقه ارتباطی و ترانزیتی هند با روسیه، چین با ترکیه و …..ترسیم کرد، چراکه مزیت جغرافیایی نخستین و مهمترین عنصر و مولفه قدرت ایران است که باید از آن جهت تحدید تحریم‌های آمریکا بهره برد.
