محصولات کشاورزی و باغی، جشن رنگ‌های پاییزی

نسیم لابه لای شاخه‌های سنگین از خرمالوهای وحشی می‌وزد و صبح‌گاهان عده‌ای روانه‌ی جنگل می‌شوند تا آنها را از شاخ و بال درختان بچینند. اینجا گیلان است و خرمالوهای وحشی «اربه» نامیده می‌شوند. درختان اربه به وقت پاییز چشم انتظار دستانی هستند که میوه‌هاشان را با سرشاخه‌های نازک بچینند و راهی سفری کنند که مقصدش آفرینش طعمی دلپذیر برای مردم است.

اربه‌ها را پس از چینش در تنه‌ی توخالی و شیب دار درختی که خود روزگاری درخت اربایی ریشه دوانده درخاک بود می‌ریزند و همراه با خاکستر چوب یا سبوس از الک گذشته، می‌کوبند. افزودن خاکستر سبب می‌شود تا هم آلودگی‌های احتمالی و هم تلخی شیره از بین برود. شیره که از میوه جدا شد به موازات شیب تنه درخت به سمت صافی ساخته شده از کاه سر می‌خورد تا خاکستر و تفاله از شیره‌ی خالص جدا شود. و سرانجام شیره در طشت‌های مسی قلع شده، جوشانده و دوشاب مفید اربا تهیه می‌شود تا همراه برنج یا نان غذای مردم باشد و یا در دل کاکا دوشاب، حلوا دوشاب، نان‌های محلی، کدو دوشاب و یا شربت و سرکه رونق بخش سفره‌های خوش رنگ و طعم گیلانی‌ها باشد.

گیلانی‌هایی که از یاد برده‌اند سرزمین‌شان گنج‌های پنهان و پیدای بسیار دارد. شاخه‌های به بار نشسته زیتون در رودبار می‌درخشند و سرخی انارهای ترش و شیرین ماسال، رودبار و املش که درختان را چراغان می‌کنند، چشم‌ها را خیره می‌سازد. رنگین شدن برگ‌های دست به گریبان با خزان در گیلان، هرسال با پایان برداشت فندق از درختان پربار رودسر همراه است و افراد بسیاری نمی‌دانند که گیلان تولید کننده ۸۵ درصد از فندق ایران است و بادهای پاییزی در صومعه سرا و لنگرود در گوش ساقه‌های نیشکر آواز زندگی می‌خوانند.

ضرورت توسعه‌ی گردشگری برای بهبود اقتصاد گیلان موضوعی‌ست که مسؤولان از آن بسیار سخن می‌گویند، اما شواهد حاکی از آن است که این موضوع بصورت اصولی و اساسی هیچ‌گاه مور توجه قرار نگرفته است. پای حرفهای گیلانی‌ها اگر بنشینید گلایه‌هایشان از بیکاری و مشکلات اقتصادی مانند اهالی بسیاری از نقاط کشور به گوش می‌رسد اما وقتی راهی سرزمین خاطرات‌شان می‌شوید، آنها از عطر نان‌های محلی و حلواها، ترشی گذاشتن مادرها از سبزیجات متنوع روییده از دل حاصل‌خیز خاکشان حرف می‌زنند، از پختن رب‌های انار و آلوچه و ازگیل یاد می‌کنند، از کشاورزانی حرف می‌زنند که با خوردن اربه دوشاب و برنج کته قوت می‌گیرند و رطوبت شالیزارهای گل‌آلود را به جان می‌کشند.

گردشگری رویداد برای رشد و توسعه‌ی گردشگری هر کشوری نقشی تعیین کننده دارد و لزوم توجه و شناخت آن برای فعالان حوزه‎‌ی گردشگری مخصوصا آژانس‌های مسافرتی، اقامتگاه‌های بومگردی، استارت آپ‌های حوزه‌ی گردشگری که برای توسعه‌ی بازار و خلق ارزش پیشنهادی ویژه برای مشتریان‌شان ضروری است.

آنها از آیین «الهی خور دتاوه» حرف می‌زنند که از جشن و شکرگذاری برداشت محصول نشان دارد. اما واقعیت این است که حالا بخشی از این آداب و رسوم از رونق افتاده و برخی کم‌رونقند و البته می‌دانیم که رونق گرفتن این رسوم می‌تواند جانی دوباره به اقتصاد گیلان به ویژه روستاییان این استان سرشار از ظرفیت‌های متعدد ببخشد.

پاییز و رویدادهای گردشگری

پاییز گیلان تماشاگهی ناب از اصیل‌ترین رسوم، رنگ‌ها و طعم‌هاست و واقعیت این است که محصولات باغی و کشاورزی در پاییز می‌تواند زمینه‌ی حضور گردشگران را فراهم کند و آورده‌ی اقتصادی برای این استان داشته باشد. برگزاری جشنواره‌هایی نظیر اربا دوشاب؛ برداشت انار، فندق، نیشکر، کدو و آیین الهی خور دِ تاوه را تاکنون در گیلان شاهد بوده‌ایم؛ هر چند ماه‌هاست که این استان چون دیگر نقاط ایران و جهان گرفتار همه‌گیری کروناست و درخانه ماندن و پرهیز از سفر، راهکاری مهم برای غلبه بر این بیماری محسوب می‌شود اما به امید خدا سرانجام این همه‌گیری به پایان می‌رسد و آن روز شاید مشکلات اقتصادی موجود و رکود مشاغل که به تبع هجوم ویروس کرونا افزایش هم یافته بیش از همیشه نیازمند رفع و رجوع باشد.

پس بر ماست که به پتانسیل‌های متعدد استان خویش بیشتر بیاندیشیم و برای بهره‌مند شدن از آنها برنامه‌ریزی کنیم. «روشن بابائی همتی» عضو هیأت علمی پژوهشکده‌ی گیلان‌شناسی دانشگاه گیلان در گفت و گو با مرور بر اهمیت گردشگری رویداد محور تصریح کرده و می‌گوید: گردشگری رویداد برای رشد و توسعه‌ی گردشگری هر کشوری نقشی تعیین کننده دارد و لزوم توجه و شناخت آن برای فعالان حوزه‎‌ی گردشگری مخصوصا آژانس‌های مسافرتی، اقامتگاه‌های بومگردی، استارت آپ‌های حوزه‌ی گردشگری که برای توسعه‌ی بازار و خلق ارزش پیشنهادی ویژه برای مشتریان‌شان ضروری است. بطوریکه باعث جذب و نگه‌داشت گردشگر و افزایش خرید گردشگران می‌شود و به افزایش آگاهی از برند و خلق تصویر مناسب از برند کمک می‌کند وتوسعه مقاصد گردشگری با توجه به مفاهیم توسعه‌ی پایدار به وسیله گردشگری رویداد معرفی می‌شود و همچنین از صنایع دستی و میراث فرهنگی حمایت کرده و باعث تقویت فرهنگی منطقه می‌شود.

ضرورت ایجاد بازارهای جدید

وی یکی از مهم‌ترین اهداف نوین توریسم را ایجاد بازارهای جدید و کمک به ایجاد توزیع نرمال مقاصد گردشگری و کمک به توسعه‌ی پایدار مقاصد گردشگری دانسته و می‌افزاید: با ایجاد کمپین گردشگری رویداد محور می‌توان جشنواره‌های پاییزی را برگزار و محصولات منطقه را در فصل پاییز معرفی کرد. جشنواره‌هایی از جنس محصولات مهم منطقه موجب فروش محصول شده و گردشگری کشاورزی را نیز تقویت می‌کند.

از مهم‌ترین مولفه‌های مدیریت مقصد که در توسعه پایدار به آن توجه می‌شود؛ مفهوم عرضه و تقاضاست در واقع آن چه که مشخص است این است که هر مقصد گردشگری حجم مشخصی از تقاضا را می‌تواند پشتیبانی کند و اضافه بر آن موجب تخریب مقصد و نابسامانی در مدیریت مقصد می‌شود. به همین خاطر نباید تقاضا بیش از عرضه شود و همه تقاضا در منطقه گردشگری خاص متمرکز شود چرا که حاصلی جز ویرانی و نابسامانی ندارد.

مثلا در ایران به دلیل تمرکز بیش از حد تقاضای گردشگری در شمال و عدم تناسب با ظرفیت مقصد در چند سال اخیر علاوه بر آسیب رساندن به اکوسیستم طبیعی شمال کشور باعث نارضایتی جوامع محلی شده است. به همین خاطر باید به وسیله رویدادهای گردشگری در فصل پاییز مانند برداشت کدو، تمرکز تقاضا در مقاصد پر ازدحام را به هم ریخت و گردشگران را به سمت مقاصد کمتر دیده شده برد تا علاوه بر حفظ اکوسیستم گردشگری سایر جوامع نیز از مزایای گردشگری بهره ببرند.

مدیر مرکز گردشگری خلاق ایران با تصریح بر اهیمت برنامه‌ریزی صحیح در این عرصه اظهار می‌کند: در واقع به وسیله‌ی گردشگری رویداد می‌توان توازن مناسبی در عرضه و تقاضای گردشگری ایجاد کرد و مقاصد گردشگری را بهتر و مؤثرتر مدیریت کرد.

کمک به مناطق کمتر برخوردار

توجه به آیین‌های بومی و برپایی جشنواره‌ها موضوعی‌ست که نگاه‌ها را متوجه‌ متولیان میراث فرهنگی استان می‌سازد. مسؤول امور فرهنگی و ارتباطات اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گیلان در گفت و گو با مرور بیان می‌کند: جشنواره‌های پاییزی بیشتر به بخش کشاورزی می‌پردازند. بعنوان مثال جشنواره‌ی انار همه ساله بصورت محلی برگزار می‌شد وما ازچند سال پیش تلاش کردیم تا با مشارکت دیگر دوستان یاری‌رسان بهتر برگزارشدن این مراسم باشیم. در این عرصه هدف این است که مناطق کمتر برخوردار مورد توجه قرار بگیرند و جشنواره‌ها بر ابعاد مختلف زندگی مردم محلی تاثیر گذار باشند.

به گفته‌ی وی، باید توجه داشت که برگزاری جشنواره انار با کمک و اطلاع رسانی فضای مجازی و استقبال صورت گرفته موجب شد تا محصول باغداران با قیمت مناسب سر باغ به فروش برسد و البته در کنار محصول انار دیگر محصولات کشاورزی و صنایع دستی تولیدی در روستا نیز در معرض نگاه گردشگران قرار می‌گیرد.

در گیلان از دیرباز بر اساس رسوم ایران باستان، کشاورزان پس از فارغ شدن از محصولات باغی زراعی، به جشن و شادی می‌پردازند. از سویی پس از پایان فصل کشاورزی گیلانی‌ها با فراغت بیشتر به فراوری محصولات خویش مشغول می‌شوند.

البته علاوه بر تاثیر اقتصادی برگزاری این جشنواره باید گفت برپایی جشنواره‌ها فرصت مناسبی هستند تا مشکلات مربوط به تولید یا مشکلات زیرساختی منطقه هم از سوی مسؤولان ذی‌ربط بیشترمورد توجه قرار گیرند.

با توجه به وضعیت اقتصاد در سالهای اخیر برگزاری جشنواره‌ها با جذب اسپانسر انجام می‌شود. «سید رحیم جلالی فر» با بیان این موضوع می‌گوید: در مقطعی از زمان ما بعنوان بخش دولتی ورود کردیم تا این جشنواره‌ها برجسته‌تر شوند اما اکنون خود اهالی روستا این رخداد را برگزار می‌کنند و گردشگران هم آگاهند و استقبال می‌کنند.

وی تصریح می‌کند: امیدواریم در آینده تمهیداتی اتخاذ شود تا با تدوین تقویم فرهنگی این جشنواره‌ها بیش از پیش مورد توجه واقع شوند.

اهمیت خرده فرهنگ‌ها

«محمود عباسیان امین» راهنمای گردشگری در گفت و گو با مرور اظهار می‌کند: گیلان سرشار از مواهب و منابع است و در این استان با پایان یافتن تابستان، فصلی از گردشگری به انتها می‌رسد و فصلی دیگر از گردشگری آغاز می‌شود. در واقع پاییز و زمستان فصل گردشگران با تعداد کمتر اما با اطلاعات و آگاهی بیشتر است. در گیلان از دیرباز بر اساس رسوم ایران باستان، کشاورزان پس از فارغ شدن از محصولات باغی زراعی، به جشن و شادی می‌پردازند. از سویی پس از پایان فصل کشاورزی گیلانی‌ها با فراغت بیشتر به فراوری محصولات خویش مشغول می‌شوند.

وی یادآور می‌شود: ماندگاری جشن‌های ایرانی که بر اساس برکت خواهی بوده به این دلیل است که فرمانروا محور نبوده و مردم محور بوده‌اند. بعنوان مثال قدمت برگزاری جشنواره‌ی انار در روستای انبوه بیش از ۱۴۰۰ سال است. باید توجه داشت که سازمان جهانی گردشگری توجه‌اش نه به فرهنگها بلکه به خرده فرهنگ‌هاست و گیلان در فواصل کوتاه از اقوام، گویش‌ها، آیین ها، رنگها و غذاها متفاوت برخوردار است. واقعیت این است که بشر سرخورده و سرگشته از یکنواختی به گردشگری روی می‌آورد. بنابراین تنوع اقوام در گیلان ظرفیت‌هایی را به دنبال دارد که در گردشگری از اهمیت خاصی برخوردار است. مثلا همین تنوع غذا از جمله مواردی ست که باید بیشتر به آن پرداخته شود. نانها و شیرینی‌های محلی در گیلان به تنهایی می‌تواند محور یکی از جشنواره ها باشد.

ضرورت برنامه‌ریزی مناسب

 وی با تصریح اهمیت گردشگری در افزایش آگاهی و تجارب می‌گوید: جاده‌ها و شهرهای ما با انبوه مسافر روبروست اما ما نمی‌تواینم بهره برداری کنیم چون برنامه نداریم. متأسفانه از سخنان مسؤولان بر می‌آید که به دنبال جذب گردشگر هستند اما اکنون در همه‌ی دنیا به دنبال ایجاد برنامه و محتوا برای گردشگری هستند. در واقع ما هستیم، در حالی که زیرساخت‌های ما پاسخگوی جذب مسافر بیشتر نیستند و شایسته است که با برنامه‌ریزی صحیح مسافران بی‌هدف را به مسافران هدفمند تبدیل کنیم.

وی ادامه می‌دهد: در این میان گردشگری کشاورزی می‌تواند بر صرفه‌ی اقتصادی کشاورزی بیافزاید. از یاد نباید برد که گردشگری به سرعت درحال تبدیل شدن به صنعت اول جهان است. با گسترش تکنولوژی ساعت کار بشر کاهش می‌یابد و برای این وقت اضافه‌ی افراد با گردشگری برنامه‌ریزی می‌شود. در واقع ما به سرعت در حال از دست دادن داشته‌های فرهنگی و کشاورزی خویش هستیم که برایمان آورده‌ی اقتصادی دارند. متأسفانه مسؤولان ما تصور درستی از گردشگری ندارند چرا که اگر تصور درست وجود داشت به جای بنگاه‌های معاملات ملکی، شاهد ایجاد بنگاه‌های توسعه‌ی گردشگری در استان بودیم.