نهال‌هایی که درخت نمی‌شوند

گیلان با ۵۶۴ هزار هکتار جنگل و ۲۲۴ هزار هکتار مرتع رتبه چهاردهم کشور در سرانه جنگلهای کشور را داراست. وجود جنگلهای هیرکانی و ثبت جهانی آنها، توجه کارشناسان و دوستداران جنگلها را به حفظ و نگاه داشت گونه های مختلف هیرکانی در این استان بیش از همیشه کرده است. در حالیکه طی سالهای اخیر منابع طبیعی اقداماتی در راستای اجرای طرح صیانت از جنگل‌ها، احیاء، غنی‌سازی و توسعه جنگلها با کاشت نهالهای دست کاشت درعرصه های مختلف استان به اجرا درآورده اما این سوال که تا چه میزان نهال‌های کشت شده مورد حفاظت و نگاهداشت قرار می‌گیرند سوال همیشگی فعالین و علاقه‌مندان به جنگلهای گیلان بوده است.

بر اساس آمارهای موجود در سال گذشته منابع طبیعی از هدف گذاری کاشت نهال در قالب طرح های جنگل کاری در ۵۵۰ هکتار از فضاهای خالی داخل جنگل های استان خبر داده بود. امسال نیز اعلام شد سهم گیلان در توسعه جنگلهای کشور، کاشت ۳۲ میلیون اصله درخت در ۳ سایت برتر جنگل‌های هیرکانی گیلان به وسعت ۵۰ هکتار به مدت ۴ سال خواهد بود.

اصولا منابع طبیعی در بخش حفاظت از جنگلها ضعیف عمل کرده است. چرا که پیش از حفاظت به نیرو و تفکر حفاظتی نیازمند است و در حال حاضر این تفکر بیشتر روی کاشت درخت متمرکز شده است.

این درحالیست که با وجود اینکه در سال جاری تاکنون حدود ۴۰۰ هزار اصله نهال در مناطق تالش، رضوانشهر و صومعه سرا کشت شده اند مشخص نیست سازو کار حفاظت و نگه داری از تعداد نهال‌ها چگونه بوده و چه تعداد از اینها در نهایت به سرانجام می‌رسند؟

نکته مهمی که همواره از سوی کارشناسان و فعالین امور جنگل به آن اشاره می‌شود اینکه بعد از کاشت درختان، نگهداری از نهالهای کاشته شده هیچگاه در اولویت و برنامه ریزی دستگاه متولی قرار ندارد. به عقیده آنها، نگهداری از نهال کاشته شده بسیار مهمتر از کاشت آن بوده و از اهمیت بالایی برخوردار است.

ضعف منابع طبیعی در حفاظت از جنگلها

نسیم طواف زاده مدیرعامل موسسه سبزکاران بالان و مجری پروژه بانی جنگل در این باره به مرور می‌گوید: اصولا منابع طبیعی در بخش حفاظت از جنگلها ضعیف عمل کرده است. چرا که پیش از حفاظت به نیرو و تفکر حفاظتی نیازمند است و در حال حاضر این تفکر بیشتر روی کاشت درخت متمرکز شده است.

 مجری پروژه بانی جنگل با اشاره به کمبود نیروهای حفاظتی و قرق بان در جنگلهای گیلان ادامه می‌دهد: گیلان از لحاظ تعداد نیروی حفاظتی به نسبت نرم جهانی فاصله زیادی حتی با متوسط تراز کشوری دارد و در این بخش ضعیف بوده.

طواف زاده با اشاره به ورود شرکتهای پیمانکاری به پروژه‌های درختکاری تاکید می‌کند: بخش حفاظت در نهال کاری‌های انجام شده از سوی این شرکتها بسیار ضعیف است و به این دلیل تبدیل نهال به درخت در پروژههای درختکاری این شرکتها بسیار پایین است.  بطوریکه همه ساله با توجه به آمار بالای درختکاری، عملا کمتر از ۳ درصد نهال‌های کشت شده به درخت تبدیل می‌شوند.

این فعال جنگلهای گیلان معتقد است: منابع طبیعی باید هزینه کاشت نهال را کاهش داده و این اعتبار را برای کاشت کمتر همراه با نگه داری و حفاظت از نهالها صرف کند. تجربه‌ای که در پروژه بانی جنگل داشتیم به ما نشان داده که در بخشی از مناطقی که نهال کاری انجام ندادیم صرفا فقط به دلیل حفاظت و جلوگیری از ورود دام به عرصه، یک سری نهالها به صورت خودرو رشد کردند . ارزش این نهال‌ها نسبت به نهال‌هایی که در دیگر مناطق تولید و به عرصه های جنگلی منتقل می‌شوند بسیار بالاتر و با محیط زیست سازگارتر است.

رها شدگی عرصه های کاشت نهال

«حسین آقایی» دیگر کارشناس جنگلهای گیلان نیز در گفت و گو با مرور با تاکید به رها شدگی نهال‌ها در پروژه های جنگل کاری گذشته می‌گوید: متاسفانه در بسیاری از مواقع نهال‌ کاری‌هایی که توسط افراد انجام می شود، موضوع نگهداری پس از کاشت، مغفول مانده و در نهایت تعداد زیادی از نهال‌های کاشته شده، خشک شده و به سرانجام نمی‌رسند. نمونه‌های زیای از این نوع اتفاقات را در مناطق مختلف مشاهده کرده‌ام.

وی ورود  دام سبک به عرصه های درختکاری را موجب نابودی بسیاری از این نهال‌ها عنوان می‌کند و معتقد است: نظارت اداره کل منابع طبیعی و نیز شرکتهای بخش خصوصی پیمانکاری در حفاظت از جنگلهای دست کاشت بسیار ضعیف است.

آقایی با تاکید به اینکه بخش خصوصی که به نهال‌کاری عرصه های جنگلی ورود کرده باید پاسخگوی تعداد نهال کشت شده بعد از ۵ سال باشد می‌افزاید: اداره کل منابع طبیعی باید  در یک چارچوب مشخص بخش خصوصی را به نگه داری و حفاظت از نهالهای کشت شده و تحویل آنها بعد از چند سال ملزم کند. امری که تاکنون در پروژه های مختلف درختکاری در عرصه‌های ملی استان شاهد نبودیم.

نهال کاری در جنگلهای گیلان گامی زیست محیطی در راستای کاهش دی اکسید کربن و جلوگیری از افزایش گازهای گلخانه‌ای در سطح منطقه است.

این فعال جنگلهای استان نیز ورود دام به عرصه های جنگلی و آتش سوزی های متعدد را بزرگترین تهدید جنگلهای استان می‌داند و می‌گوید: رها شدگی عرصه های کاشت نهال موجب تخریب و تهدید نهال انواع گونه‌های جنگلهای هیرکانی شده است.

کاهش تحریم های جهانی با کاشت درخت

در عین حال کامیار مرزبانی سرپرست معاونت امور جنگلهای گیلان، نهال کاری در جنگلهای گیلان را گامی زیست محیطی در راستای کاهش دی اکسید کربن و جلوگیری از افزایش گازهای گلخانه ای در سطح منطقه عنوان می‌کند.

ورود  دام سبک به عرصه‌های درختکاری عملا موجب نابودی خیلی از این نهال‌ها شده است. نظارت اداره کل منابع طبیعی و نیز شرکتهای بخش خصوصی در حفاظت از این بخش بسیار ضعیف است.

 مرزبانی با بیان اینکه نهالکاری درعرصه های مختلف جنگلی و زراعت چوب موجب کاهش تهدیدات سازمان ملل و جوامع بین المللی از روی ایران بعنوان آلاینده محیط زیست خواهد شد به مرور اظهار می‌کند: اگر نتوانیم در عرصه نهال کاری و درختکاری به نرم و استاندارد جهانی نزدیک شویم از سوی شورای حکام سازمان ملل به دلیل کمک به افزایش آلودگی محیط زیست جهانی تحریم می‌شویم.

معاون امور جنگلهای گیلان در پاسخ به برنامه های حفاظتی این اداره کل از نهالکاریهای انجام شده می‌افزاید: بخشی از نهالکاری انجام شده در قالب طرحهای زراعت و جنگلکاری در جنگلهای سنواتی و جنگلهای توسعه ای استان توسط شرکتهای پیمانکاری طرف قرار داد با ما انجام می‌شود که مراقبت از این عرصه ها به عهده آنهاست. در این بخش ناظرین شهرستانی و استانی بر عملکرد این شرکتها نظارت خواهند داشت. اما در نهاکاری بخش خصوصی نظارتی نداریم چون عرصه های کشت شده متعق به خودشان است.

مرزبانی با اشاره به کاشت در سال جاری از سهم ۲ میلیون و ۵۱۵ هزار اصله نهالی گیلان در سال اول پروژه کاشت ۳۲ میلیون نهال در استان خبر داده و می‌گوید: امسال ازاین تعداد،  ۷۴۸ هزار اصله نهال  بین مردم رایگان توزیع می شود که مراقبت و حفاظت برعهده خودشان است.

وی با اشاره به تولید حدود ۵ میلیون و ۷۰۰ هزار اصله نهال در نهالستانهای خصوصی نیز ادامه می‌دهد: این نهال در این نهالستانها تولید و به مردم عرضه می شوند که در اینجا هم حفاظت از نهال‌ها برعهده خریدار درعرصه‌های کشت شده است .در کل طی این سالها چیزی بین ۱۰ تا ۱۵ درص از نهال‌های کشت شده در عرصه های مختلف استان افت پیدا می‌کنند که بلافاصله  با اجرای پایش‌های مختلف واکاوی و جایگزین می‌شوند.

مرزبانی با اشاره به ۳۰۰ هزار هکتار نهال کاری در طرح زراعت چوب در گیلان در خصوص افزایش سطح عرصه های جنگلی استان در پروژه نهال کاری کشوری اظهار می‌کند: با نهالکاری های پیش رو در حدود ۳۰۰ هزار هکتار به عرصه های ملی و جنگلی استان در سال آینده افزوده خواهد شد.

لازم به ذکر است؛عرصه های جنگلهای هیرکانی گیلان نمادی از فسیلهای زنده جهان محسوب می‌شوند که به عنوان دومین اثر بزرگ طبیعی ایران بعد از کویر لوت، توسط میراث جهانی یونسکو در فهرست میراث جهانی قرار گرفته‌اند. عرصه های ملی که گونه‌های مختلفی همچون راش، بلوط، افرا، نارون، توسکا، زبان گنجشک، ممرز، بارانک، سرخدار، نمدار، انجیلی، لرگ، لیلکی، خرمندی، انجیر و شمشاد را در خود جای داده اند و به شدت نیازمند حفاظت و احیا هستند.

اما دخالت‌های انسانی و تجاوز به عرصه‌های جنگلی از مهمترین علل تخریب و تهدید حیات جنگلهای هیرکانی گیلان بوده است. قاچاق چوب و قطع غیرمجاز درختان، چرای بی رویه دام، تبدیل اراضی جنگلی به مرتع و زمین کشاورزی و دیگر کاربری‌ها در کنار اراده ضعیف نهادهای حاکمیتی در برخورد و نبود مجازات متناسب و بازدارنده برای مجرمان موجب تخریب بیش ازهمیشه جنگل‌های گیلان شده است.