نوروزبل، به معنای آتش نوروزی، آغاز سال جدید گیلانی (دیلمی)؛ آتش، مهم‌ترین کشف انسان، عنصری که زندگی انسان نخستین را دگرگون کرد، روشنایی بخش و گرما دهنده، پای ثابت سور و سرور، مقدس در ادیان باستانی ایران.
نوروز بل علاوه بر گیلان در غرب مازندران، الموت و طالقان جشن گرفته می‌شد. در شب شانزده امرداد مصادف با آخرین روز اسفندارما سرگالش‌ها «شولا» به تن می‌کردند و به بلندترین قله رفته و با روشن کردن آتش، آغاز سال جدید را اطلاع می‌دادنند و مردم لباس‌های تازه می‌پوشیدند و به شادی پرداخته و سال نو را به یکدیگر تبریک می‌گفتند و با هم سرود «نوروز بل»را می‌خواندند.
گالش‌ها معتقد بودند اگر دود آتش به سمت کوه‌های جنوب برود، زمستان در جلگه قابل تحمل‌تر خواهد بود و آتش نوروزبل از شدت سرما در ماه‌های سرد سال خواهد کاست و دام و محصولات کشاورزی‌شان آسیب نخواهد دید. آتش نوروز یعنی شروع فصل کوچ، پایان فصل دروی محصول و پرداخت خراج.
تاکنون افرادی متعددی در خصوص این آئین باستانی در گیلان کنکاش کرده‌اند و کتاب‌های خوبی نیز درباره‌ی نوروزبل و گاهشمار دیلمی به چاپ رسیده است؛ از جمله این افراد استاد عبدالرحمان عمادی است که معتقد بود، نوروز بل جشنی‌ست مربوط به تقویم خورشیدی مردم بسیار قدیم، از عهد کاسیان، پیش از عهد هخامنشیان و مادها و مبنای علمی دارد نه این که گالش‌ها فقط آتش روشن کنند.
مبنای علمی آن هم از خورشید شروع می‌شود. ماهی که این کار را می‌کنند ماه امرداد است که ماه شیر و خورشید است. یعنی برجی که خانه‌ی اختصاصی خورشید است. از هفت ستاره‌ی نجوم قدیم، یک ستاره که خداوند و فرمانروای روز بود، خورشید است.
یکسال گیلانی، ۳۶۵ روز و یک چهارم روز است که هر چهار سال یک‌بار با جمع شدن این یک چهارم‌ها که یک روز کامل (ویشک روز) را تشکیل می‌دادند، ۳۶۶ روزه می‌شود که سال کبیسه است که به ۱۲ ماه سی روزه تقسیم می‌شود و در پایان ماه هشتم (اول ما) پنج روز به عنوان پنجیک به آن اضافه شده که این پنج روز از ۱۶ فروردین الی ۲۰ فروردین بوده که هر روز آن به اسم یکی از ماه‌های دیلمی است (به ترتیب: تیرما، مردال ما، شریرما، امیرما، اول ما).
در سال کبیسه روز ۱۵ فروردین به عنوان ویشک روز در ابتدای پنجیک اضافه می‌شود. اما سوال مهمی که در سال‌های اخیر مطرح می‌شود و بایستی به آن توجه کرد این است که: آیا نوروزبل فقط برای گالش‌هاست؟
نوروزبل براساس تقویم خورشیدی است و در مردادماه که خانه خورشید است برگزار می‌شود. گاهشمار آن نیز مبنای خورشیدی دارد و از ریشه‌ی گاهشمار یزدگردی است. گاهشمار در تمامی اقوام متمدن و یکجانشین که کار کشاورزی دارند، مبنای خورشیدی دارد و ۳۶۵ روزه است.
عمادی معتقد بود، تقویم باستانی گیلان مربوط به جامعه‌ی دهقانی است و جامعه‌ی دامدار جزئی از جامعه دهقانی محسوب می‌شده و هر دهقانی در زندگی تولیدی خودش تعدادی دام هم داشته است. می‌توان نتیجه گرفت که تقویمی که امروزه به تقویم دیلمی مشهور است.
در واقع تقویم باستانی گیلان است و این فرضیه که نوروز بل و تقویم دیلمی فقط برای گالش‌هاست به طور کل اشتباه است. از آن‌جایی که گالش‌ها این سنت دیرینه را زنده نگه داشته‌اند برخی گمان دارند که نوروزبل و تقویم دیلمی مخصوص گالش‌هاست.
عکس‌ها: فرزاد فخرایی
