«کاژه» اقامتگاهی که الگوی مرمت شد

عصر دیروز ۱۴ شهریور ماه، شاهد جشن احیا و مرمت خانه تاریخی حق‌شناس بودیم که از این پس، قرار است با اهدافی جدید به زندگی خود ادامه دهد. اما همزمان، شاهد تخریب خانه تاریخی مشکاتی در سبزه میدان‌رشت هم ‌هستیم، اولی به همت مالکان شخصی و دومی با چشم‌پوشی متولیان میراث‌فرهنگی.

 

یک سال و نیم پیش که پرده مزایده فروش بر جداره خارجی خانه تاریخی «حق‌شناس» آویخته شد، دل‌نگران بودیم که یک پارکینگ به کوچه «سعید‌الملک» اضافه شد. کوچه‌ای نزدیک به بازار بزرگ رشت که از بس خانه‌های تاریخی‌اش را یکی یکی تخریب کرده و به پارکینگ تبدیل کرده‌اند، دیگر کسی نام کوچه را هم در محاوره به‌کار نمی‌برد و به‌جای نام تابلوی سعیدالملک، می‌گویند: «پارکینگ بازار.»

 

خانواده‌ی کهنسال، مالک جدید، سرنوشت دیگری برای خانه تاریخی «حق‌شناس» رقم زد. آخرین مالک این خانه، «حق‌شناس» نام داشت، نامی که حالا با تولد دوباره «کاژه» بر سرزبان‌ها افتاده است.

 

اهداف بلند خانواده حق‌شناس این بود که به جای تخریب، جانی دوباره بخشند و ما اکنون شاهد احیای یک خانه تاریخی در رشت هستیم و بازگرداندن روح زندگی به مخروبه‌ای که باز هم بتواند معنای زندگی و هویت را به رشت بازگرداند و الگویی باشد برای جان‌بخشی به اندک خانه‌های تاریخی شهری که زمانی نه چندان دور با اقتصادی پویای خود، حرف اول را می‌زد و بازارش، مرکز تجارت ابریشم بود و بارانداز کالاهای تجاری دیگر استان‌ها و کشورهای اروپایی.

شهری که متمکنین را از هر سو به مرکز گیلان فرا می‌خواند و این تجار برای سکونت، خانه‌های اعیانی برای خود می‌ساختند. خانه‌هایی که بیشتر آن‌ها امروز تخریب و تبدیل به آپارتمان‌های بی‌روح شده است.

 

و من که از زمان مرمت مرحله به مرحله شاهد بازآفرینی این بنای دوره قاجار بودم، تلاش مالکان جدید و تیم مرمتی این خانه تاریخی را می‌ستایم که به گفته “مهرداد منفرد” سرپرست تیم مرمت، روزهایی که تیم برای مرمت این بنا سپری کرده‌اند، بسیار لذت‌بخش بوده است و هر بار که اندود‌های سیمانی را از روی آجرچینی‌های دوره قاجار فرو می‌ریختند، گویی کشفی جدید در این خانه اربابی رخ می‌داد.

 

شهری که متمکنین را از هر سو به مرکز گیلان فرا می‌خواند و این تجار برای سکونت، خانه‌های اعیانی برای خود می‌ساختند. خانه‌هایی که بیشتر آن‌ها امروز تخریب و تبدیل به آپارتمان‌های بی‌روح شده است

 

و حالا که این بنای قجری خلعتی جدید با نام «بوتیک هتل کاژه» بر قامت خود به تن کرده، ما نیز به هدفمان که همانا احیای یک خانه تاریخی بود، رسیده‌ایم.

 

بانو سلیمی و همسرش آقای کهنسال، در شرایط سخت اقتصادی- که همگان دنبال فعالیت زودبازده اقتصادی هستند- کاری شروع کردند بس عظیم و همتی کردند بس بلند؛ آن‌چنان که شایسته منش ایشان است.

 

«بوتیک هتل کاژه»، از عصر جمعه رسما فعالیت خود را آغاز کرد و از این پس پذیرای گردشگرانی خواهد بود که ترجیح می‌دهند به جای اقامت در یک هتل‌ لوکس و تشریفاتی، در خانه‌ای سکنی گزینند که حوض و فواره حیاط‌اش، فرصت فکر کردن به ساکنانش را می‌دهد؛ فرصتی برای تامل در معنای زندگی.

 

حالا درختان بلند حیاط- که مالک جدید به‌جای قطع آن، سعی کرد به عنوان تنفس‌گاه حیاط نگه دارد- نه تنها سایه سار خانه شده، بلکه تکمیل‌کننده همان معنای زندگی و زیست‌بوم شهری است که روزگاری جهان‌گردان در توصیفش نوشته بودند؛ باغ شهری به نام رشت.

 

مهرداد منفرد، درباره ظرافت کار در مرمت یک بنای تاریخی می‌گوید: وقتی این خانه برای مرمت به من معرفی شد، از روی شواهد ظاهری بنا، تخمین زدیم که متعلق به دورۀ پهلوی است. اگرچه طاق‌های آجری هلالی در اواخر دورۀ قاجار به معماری وارد شد، ولی در دورۀ پهلوی به اوج خود می‌رسد. هم‌چنین بالکن‌های سیمانی و نمای سیمان‌بری از شاخصه‌ معماری دورۀ پهلوی است.

اما وقتی برای استحکام بخشی بنا و دفع رطوبت، نمای سیمانی را تراشیدیم و کف و پی ساختمان را باز کردیم، متوجه شدیم این خانه بسیار قدیمی‌تر از دورۀ پهلوی است و احتمالا در میانۀ دورۀ قاجار و با پلان L مانند ساخته شده و با شروع مدرنیته در دورۀ پهلوی، مالک به‌سرعت تغییرات عمده‌ای در بنا داده و الحاقاتی از جمله یک ضلع دیگر به ساختمان اضافه کرده است.

 

حالا درختان بلند حیاط- که مالک جدید به‌جای قطع آن، سعی کرد به عنوان تنفس‌گاه حیاط نگه دارد- نه تنها سایه‌سار خانه شده، بلکه تکمیل‌کننده همان معنای زندگی و زیست بوم شهری است که روزگاری جهانگردان در توصیفش نوشته بودند؛ باغ شهری به نام رشت

 

در واقع مالکان بعدی، تحت‌تاثیر مدرنیته تصمیم بر این داشته بنا را در آن زمان از شکل تاریخی و قبلی خود خارج کند. تلاش تیم مرمت این بود، تاجایی که به استحکام بنا لطمه وارد نشود، الگوهای قدیمی را نگه داشتیم. تا بیننده بتواند دوره‌های مرمت را به‌چشم ببیند. سعی ما این بود، با برچیدن دیواره و سبک کردن سازۀ موجود، آن را به الگوی قدیمی نزدیک‌تر کنیم.»

 

«کاژه» حالا دیگر نمای سیمان‌بری ندارد و آجرهای سرخ قزاقی که زیر سیمان دفن شده بود، رخ گشوده و طاق ضربی قوس پنجره‌ها نمایان گشته است. از وقتی تخته پوش‌های کف اتاق‌ها و لمبه‌های چوبی سقف احیا شده، دوباره بوی چوب، مهم‌ترین مصالح خانه‌های رشت قدیم در «کاژه» می‌پیچد.

 

درب چوبی خانه با همان قفل آهنی که در ستون دیوار جاخوش کرده بود، جای درب آهنی بدقوار قبلی قرار گرفته است. کلون خانه را به صدا درآورید، آن سوی دیوار، بوی زندگی در «کاژه» پیچیده است.