در قطعه‌ی بهشت باغ رضوان، بیماران کرونایی آرام گرفته‌اند. آن‌هایی که روزی برای فرداهایشان برنامه داشتند، برای سفرها، دیدارها، گفت‌وگوهایی که ماند برای «بعد» و دیگر وقتی برای «بعد» نبود. از یک زاویه، آدم‌هایی را می‌بینی که مجال خداحافظی نیافتند و از زاویه‌ای دیگر، بازماندگانی را که هنوز، پس از چهار سال از فروکش کردن کرونا، در سوگ و پذیرش این مرگ‌های ناگهانی دست و پا می‌زنند.
شاید بتوان شدت تراژدی را از خود سنگ‌قبرها دریافت. گویی روح رفتگان هنوز آرام نگرفته است و با شکافتن سنگ‌ها، فریاد مظلومیت سر می‌دهد. از هر ده گور، شاید یکی فرصت وداع یافت، و نه‌تای دیگر در سکوت و اضطراب ماسک و گان و فاصله، بی‌هیچ خداحافظی به خاک سپرده شدند.
نمی‌دانم در قبرستان‌های دیگر چه گذشت، اما در باغ رضوان که شاهدش بودم، به‌نظر می‌رسد برداشت خاصی از پروتکل‌های سازمان بهداشت جهانی برای تدفین متوفیان اتفاق افتاد. جای تدفین که باید در عمق بالای ۱۲۰ سانتی‌متر باشد، ابتدا در قبور شصت سانتی با سه ردیف سنگ بلوک انجام شد.
سپس روی محوطه حدود یک متر شن ریخته شد و تا پنج ماه اجازه نصب سنگ قبر داده نشد، تا شن سفت شود. اکنون، کمتر از چهار سال از نصب سنگ‌ها گذشته و تعداد قابل‌توجهی از آن‌ها شکسته یا از جای خود خارج شده‌اند. اما اتفاق دیگری هم رخ داده است، حدود هفتاد سانتی‌متر از خاک رویی قطعه کرونا کنار زده شده و در هر نقطه‌ای که امکان‌پذیر بود، در ابعاد یک جسد، قبری تازه ساخته‌اند. برخی از این قبور پیش‌فروش شده و در برخی نیز تدفین صورت گرفته است.
سؤال این است که چگونه در گورستانی با این وسعت، از فاصله زیر و کنار قبور افرادی که تحت پروتکل ویژه دفن شده‌اند، برای ساخت و فروش قبر جدید استفاده شده است؟ سؤال دیگر مربوط به وضعیت بهداشتی تدفین در قطعه عمومی باغ رضوان است.
قیمت‌گذاری قبور، حتی مرگ را در اینجا گران کرده است. بوی تعفن شدید تقریبا در تمام طول سال، به‌ویژه در روزهای گرم، در قطعه عمومی به مشام می‌رسد، بویی که می‌تواند باعث شیوع بیماری‌های عفونی شود. در‌حالی‌که طبق اصول شرعی و بهداشتی، قبر باید به گونه‌ای باشد که بوی جنازه بیرون نیاید و بدن متوفی از خطر درندگان حفظ شود.
هم‌چنین، ارتفاع قبر مستحب است به اندازه قد انسان یا تا شانه‌ها یا قفسه سینه باشد، اما قبور آماده برای تدفین در این قطعه تنها با سه ردیف سنگ بلوک ساخته شده‌اند و به زحمت تا بالای زانو می‌رسند.
آیا نظارت بهداشتی و شرعی بر تدفین اموات در رشت انجام نمی‌گیرد؟ و سؤال آخر، مربوط به هزینه‌های دریافتی در بخش اداری است: طبق چه قانونی، و مهم‌تر از آن طبق چه منطقی، از دفن اموات مالیات بر ارزش افزوده دریافت می‌شود؟ آیا بر مردگان ما نیز مالیات می‌بندند؟ امید است مراجع ذی‌ربط پاسخی درخور متوفیان و احترام بازماندگان داشته باشند.