دلبستگی تاریخی، چشم انداز های شهری و درنگی بر جامعه‌شناسی
به مناسبت هفته‌ی رشت برگزار شد؛
رشت یکی از مهم‌ترین شهرهای شمالی ایران است که از گذشته به عنوان مرکز معاملات نوغان و ابریشم شناخته شد. رشت در سفرنامه‌های سیاحان ایرانی و اروپایی جایگاه ویژه‌ای دارد. در دوران مشروطه و بعد از آن نیز رشت به یکی از کانون‌های تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران تبدیل شد، نهضت جنگل، گسترش و توسعه‌ی شهرها، تاسیس مدارس مختلف و بالندگی سطح فرهنگ مردمانش، این شهر را در زمره پیش‌روترین شهرهای کشور قرار داد. از سال ۱۳۹۳خورشیدی، ۱۲ دی‌ماه به عنوان روز رشت انتخاب شد. مناسبت این نامگذاری، انتخاب رشت به عنوان مرکز گیلان و ورود سلطان محمود نماینده‌ی شاه طهماسب صفوی در روز ۱۲ دی ۹۳۶ شمسی به رشت بود و این بهانه‌ای است که هر ساله در این روز، نشست‌ها و پنل‌های بسیاری در این حوزه برگزار شود.
پنل رشت‌پژوهی به مناسبت هفته‌ی رشت، صبح روز یکشنبه ۱۰ دی‌ماه ۱۴۰۲، با سه رویکرد شهرسازی، تاریخ و جامعه‌شناسی در تالار اجتماعات پژوهشکده‌ی گیلان‌شناسی دانشگاه گیلان برگزار شد.
سالاری پور: الگوی تفکر درباره‌ی آینده‌ی شهرها تغییر کرده، در الگوی سنتی که الگویی غیرانسان محور بود، شهر مجموعه‌ای از خیابان‌ها، ساختمان‌ها و مانند آن بود که ساختارهای کالبدی آن با توجه به میزان جمعیت (به صورت عدد) طراحی می‌شد. اما در الگوی نوین که در شهر رشت به سمت آن گام برداشته‌ایم، تفکری راهبردی و مشارکت محور است که در آن فقط ساختارهای کالبدی شهر دیده نمی‌شود، بلکه در این الگو شهر، پدیده‌ای زنده و پویا بوده و که توسط ساکنان آن درک می‌شود
در ابتدای این نشست، محمود رنجبر با اشاره به مناسبت تاریخی روز رشت گفت: ما در این شهر به داشته‌های خود توجهی نداریم چنان‌که بسیاری از عناصر و المان‌ها در حوزه‌ی تاریخی به اشکال مختلف حذف و بسیاری از خانه‌های تاریخی رشت در برابر هجوم غول‌آسای تکنولو‌ژی و فناوری‌های جدید محو و نابود شده‌اند. رئیس پژوهشکده‌ی گیلان‌شناسی دانشگاه گیلان، برگزاری این نشست‌ها را در راستای شناخت و حفظ عناصر فرهنگی رشت موثر دانسته و اظهار امیدواری نمود که پاسداشت هویت اجتماعی موجبات حفظ میراث فرهنگی را فراهم آورد.
اولین سخنران این پنل، علی‌اکبر سالاری‌پور، بحث روش‌های خلاق در تدوین چشم‌انداز توسعه‌ی شهر رشت را بر اساس مشارکت مردمی، محور سخنان خود قرار داده وگفت: امروزه الگوی تفکر درباره‌ی آینده‌ی شهرها تغییر کرده، در الگوی سنتی که الگویی غیرانسان محور بود، شهر مجموعه‌ای از خیابان‌ها، ساختمان‌ها و مانند آن بود که ساختارهای کالبدی آن با توجه به میزان جمعیت (به صورت عدد) طراحی می‌شد. اما در الگوی نوین که در شهر رشت به سمت آن گام برداشته‌ایم، تفکری راهبردی و مشارکت محور است که در آن تنها ساختارهای کالبدی شهر دیده نمی‌شود، بلکه در این الگو شهر، پدیده‌ای زنده و پویا بوده و که توسط ساکنان آن درک می‌شود و از آن انتظارات بر اساس تصاویر مطلوب، توسط افراد شکل می‌گیرد.
این عضو هیات علمی گروه شهرسازی دانشگاه گیلان در ادامه، ضمن نام بردن از مولفه‌های برنامه‌ریزی راهبردی، به نتایج مصاحبه‌های عمیق با شهروندان رشت در رابطه با مشکلات و دغدغه‌هایشان صحبت کرده و گفت: معضل ترافیک در روزهای بارانی، معضل رودخانه‌ها، نبود سرویس بهداشتی در شهر، معماری‌های غیربومی و به نوعی سری‌سازی، وجود المان‌های غیر قابل فهم و غیر همسو با فرهنگ بومی و مانند آن از مواردی بود که مردم به آن نظر داشتند.
عباس پناهی: رویدادهای بسیاری در تاریخ رشت، پتانسیل پرداخته شدن در حوزه‌های فرهنگی و هنری را دارند. بسیاری از رویدادها می‌توانند مبنای ساخت فیلم، سریال و حتی الهام‌بخش جشن‌های فرهنگی باشند، بسیاری از مکان‌های تاریخی چون: هتل ایران، خانه‌ی ابریشمی و مانند آن قابلیت‌های بسیاری در بخش توسعه‌ی گردشگری دارند. اما متاسفانه امروزه در غبار بی‌مهری تاریخی مانده‌اند.
عباس پناهی دیگر سخنران این نشست نیز، به تاثیرات جایگاه تاریخی رشت بر توسعه‌ی ظرفیت گردشگری آن پرداخته و با طرح این سوالات که آیا تاریخ می‌تواند به عنوان شاخصی موثر برای توسعه باشد؟ و نقش تاریخ رشت در این حوزه چگونه است؟ گفت: شهر رشت را در چهار دوره‌ی تاریخی: پیش از صفویه، دوره‌ی صفویه تا عصر قاجار، دوره‌ی قاجار وعصر پهلوی می‌توان بررسی نمود.
این عضو هیات علمی پژوهشکده گیلان‌شناسی در ادامه به جایگاه تاریخی رشت در این ادوار پرداخته و گفت: رویدادهای بسیاری در تاریخ رشت، پتانسیل پرداخته شدن در حوزه‌های فرهنگی و هنری را دارند. بسیاری از رویدادها می‌توانند مبنای ساخت فیلم، سریال و حتی الهام‌بخش جشن‌های فرهنگی باشند، بسیاری از مکان‌های تاریخی چون: هتل ایران، خانه‌ی ابریشمی و مانند آن قابلیت‌های بسیاری در بخش توسعه‌ی گردشگری دارند. اما متاسفانه امروزه در غبار بی‌مهری تاریخی مانده‌اند.
وی با اشاره به این مهم که تاریخ همواره عامل قدرت است گفت: رشت توانایی و قابلیت بالایی در عرصه‌های مختلف دارد، اما مهجور مانده است و نیاز به توجه ویژه در حوزه‌ی اقتصاد، سیاست و فرهنگ دارد.
رضا علیزاده آخرین سخنران این نشست، بحث حس تعلق و وابستگی مکانی در مردم شهر رشت را مطرح کرده و گفت: رشت از آن دسته شهرهایی است که حس مکانی را تقویت می‌کند، حسی که این روزها فضای مجازی نیز آن را پررنگ‌تر نموده است.
وی عناصر، فضاها، چینش و تزئینات و مانند آن را در بخش کالبدی و معانی و نمادها، ابعاد اجتماعی، خاطرات و تجارب، ویژگی‌های فردی، آسایش و مانند آن را در سطح غیرکالبدی و شناختی عنوان نمود و گفت: در پژوهش‌های میدانی، سه بعد خاطره‌انگیز بودن، نوستالوژیک بودن و معرفی به دیگران در حس‌تعلق به رشت بیشتر دیده می‌شود.
رضا علیزاده: بر اساس داده‌های به دست آمده از مطالعات گذشته، شهرداری با اجزایش شامل: پیاده‌راه، بازار و مانند آن، سبزه‌میدان، باغ محتشم و عمارت کلاه‌فرنگی سه مکان پرطرفدار و بسیار تعلق برانگیز در بین شهروندان رشت است.
این جامعه‌شناس، بر اساس داده‌های به دست آمده از مطالعاتش، شهرداری با اجزایش شامل: پیاده‌راه، بازار و مانند آن، سبزه‌میدان، باغ محتشم و عمارت کلاه‌فرنگی را سه مکان پرطرفدار و بسیار تعلق برانگیز در بین شهروندان رشت معرفی کرده و گفت: این سه مکان هر سه بعد پیش‌گفته را در خود جای داده است و جالب آن است که جوان‌ها و همچنین افراد با تحصیلات بالا بیشتر از سالمندان و افراد غیرتحصیل کرده به این سه مکان علاقه‌مندند.
علیزاده با اشاره به این نکته که ۵۵ محله در رشت در پنج منطقه‌ی شهری تقسیم شده‌اند، گفت: حس تعلق ساکنان مناطق یک و دو به باغ محتشم، مناطق یک و پنج به شهرداری و منطقه‌ی چهار به سبزه‌میدان بیشتر است.
این عضو هیات علمی پژوهشکده گیلان‌شناسی گفت: ظرفیت تاریخی و فرهنگی ما حی و زنده است و ما می‌توانیم گذشته‌ی تاریخی خود را در جشنواره‌ها و برنامه‌های فرهنگی بازآفرینی کنیم. اما متاسفانه حتی به مناسبت روز رشت نیز جز در سال‌های اول ما دیگر جشنواره‌ای نداریم.
وی در پایان گفت: ما در رشت سرمایه‌گذاری و پروژه‌های بلند مدت نمی‌بینیم. سوال این است: ما چقدر فرصت داریم که اقتصاد شهرمان را بهبود ببخشیم؟ شهری که امکان برگزاری جشنواره و گردهمایی‌های فرهنگی بسیاری را داراست که هر کدام می‌تواند به نوبه‌ی خود در بازسازی اقتصادی مردم این شهر موثر باشد.
علیزاده در پایان اظهار امیدواری نمود که بحث‌های دانشگاهی و نخبگی تنها در این فضاها باقی نماند و به حوزه های عمومی و سازمان‌ها ورود کند تا بتوان در کنار یکدیگر به جای جنگیدن با هم به فکر ساختن باشیم.