رشت؛ نیازمند طرح جامع مدیریت ترافیک؛
پل‌های بتنی، بستری برای خودروگرایی شده‌اند
رشت سال‌هاست با بحران ترافیک دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ بحرانی که نه‌تنها رفت‌وآمد شهروندان را مختل کرده، بلکه بر کیفیت زندگی، محیط‌زیست و اقتصاد شهری هم سایه‌انداخته است. با وجود این، مدیریت شهری طی سال‌های اخیر بیشتر به احداث پل‌ها و تقاطع‌های غیرهمسطح متوسل شده است؛ راهکاری پرهزینه که در عمل، مشکل را حل نکرده و حتی در برخی نقاط، بر پیچیدگی ترافیک افزوده است.
یکی از ضعف‌های اصلی این سیاست، بی‌توجهی به ریشه‌های ساختاری ترافیک است. تمرکز کاربری‌ها در مرکز شهر، ضعف ناوگان حمل‌ونقل عمومی، افزایش استفاده از خودرو شخصی و نبود مسیرهای جایگزین دوچرخه و پیاده، از عوامل اصلی ازدحام‌اند. پل‌ها تنها ظاهر مشکل را تغییر داده‌اند و گره‌های ترافیکی را از یک نقطه به نقطه‌ای دیگر منتقل کرده‌اند. این همان پدیده‌ای است که در ادبیات علمی «القای تقاضا» نام دارد؛ یعنی افزایش ظرفیت معابر، استفاده از خودرو را بیشتر کرده و در نهایت بار ترافیک دوباره به نقطه بحرانی بازمی‌گردد.
از منظر اقتصادی، هزینه‌های سنگین احداث پل‌ها فرصت‌های ارزشمندی را از شهر رشت گرفته است. منابع مالی صرف‌شده می‌توانست به توسعه ناوگان اتوبوس‌رانی، ایجاد مسیرهای دوچرخه و پیاده‌راه، یا راه‌اندازی سیستم‌های هوشمند مدیریت ترافیک اختصاص یابد؛ اقداماتی که در بلندمدت اثربخش‌تر و پایدارتر بودند.
پیامدهای اجتماعی و محیط‌زیستی نیز کم‌اهمیت نیستند. ترافیک نه‌تنها زمان و آرامش شهروندان را می‌بلعد، بلکه موجب آلودگی هوا و صوتی شده و کیفیت فضاهای عمومی را کاهش می‌دهد. پل‌سازی در چنین شرایطی، بیشتر به تقویت «خودروگرایی» منجر شده تا حل واقعی مشکل.
تراموا به‌عنوان یک سامانه حمل‌ونقل پایدار می‌تواند ضمن کاهش فشار بر شبکه جاده‌ای، سهم قابل‌توجهی در بهبود کیفیت محیطی و اجتماعی شهر داشته باشد. چند محور اصلی اثرگذاری تراموا عبارت‌اند از:
1. کاهش تراکم ترافیک و بهبود کارایی شبکه حمل‌ونقل:
تراموا با ارائه یک جایگزین قابل‌اعتماد برای خودروهای شخصی، موجب کاهش تعداد خودروهای در حال حرکت و افزایش روانی ترافیک شهری می‌شود. مدل‌سازی‌های اولیه مسیرهای پیشنهادی در رشت نشان می‌دهد که استفاده از تراموا می‌تواند تا ۲۰–۳۰ درصد بار ترافیکی مسیرهای اصلی را کاهش دهد.
2. بهبود کیفیت محیطی و کاهش آلاینده‌ها:
حمل‌ونقل برقی مانند تراموا انتشار گازهای گلخانه‌ای و ذرات معلق هوا را کاهش می‌دهد. با توجه به افزایش آلودگی هوا در فصول سرد سال و اثرات آن بر سلامت عمومی، استفاده از تراموا می‌تواند نقش مؤثری در کاهش انتشار CO2 و PM2.5 داشته باشد.
3. تقویت عدالت اجتماعی و دسترسی شهری:
تراموا می‌تواند مناطق کمتر توسعه‌یافته و پرجمعیت شهری را به شبکه مرکزی متصل کرده و دسترسی شهروندان به خدمات عمومی، آموزشی و اقتصادی را بهبود دهد. این امر به ارتقای عدالت اجتماعی و کاهش نابرابری فضایی کمک می‌کند.
4. تحریک توسعه اقتصادی و بازآفرینی شهری:
مسیرهای تراموا به‌عنوان کریدورهای اقتصادی عمل می‌کنند و می‌توانند سرمایه‌گذاری خصوصی و توسعه کاربری زمین را تشویق کنند. تجربه شهرهای مشابه ایران و جهان نشان می‌دهد که حضور تراموا در مسیرهای استراتژیک، موجب افزایش ارزش زمین و رونق کسب‌وکارهای محلی می‌شود.
تحلیل‌های اولیه نشان می‌دهد که ادغام تراموا با شبکه حمل‌ونقل موجود، طراحی مسیرهای بهینه و سیاست‌گذاری حمایتی می‌تواند باعث ارتقای کیفیت جابه‌جایی، کاهش زمان سفر و افزایش رضایت شهروندان شود.
شهر رشت امروز نیازمند یک طرح جامع مدیریت ترافیک پایدار است؛ طرحی که توسعه حمل‌ونقل عمومی، شبکه‌های دوچرخه و پیاده، فناوری‌های هوشمند و اصلاح الگوی کاربری زمین را در بر گیرد. آینده رشت در گروی آن است که سیاست‌گذاران شهری از نگاه تک‌بعدی و پرهزینه فاصله بگیرند و با رویکردی علمی و مشارکتی، راهکارهایی اتخاذ کنند که کیفیت زندگی مردم را ارتقا دهد.
*کارشناس ارشد طراحی شهری