بخش اول- بارش‌های اخیر در گیلان که به‌ویژه در انزلی منجر به آب‌گرفتگی شد؛ باردیگر منجر به طرح مسائلی در فضای مجازی شده که صرف‌نظر از درست یا اشتباه بودن، بیشتر آن‌ها بر پایه احساسات استوار است تا آمار و اطلاعات و دانش.
تلاش خواهم کرد با زبانی غیرتخصصی و در عین حال مبتنی بر داده و دانش، در چند نوشته و با محوریت انزلی (به‌عنوان پر باران‌ترین شهر ایران) به بحث باران، جمع‌آوری و دفع آن پرداخته و در نهایت آن را به دیگر شهرها و حتی روستاهای گیلان و مشکلات پیش‌‌رویشان تعمیم داده و راهکارهایی نیز برای بهره‌وری بیشتر از این پدیده به ظاهر تهدید پیشنهاد کنم.
گرچه بندرانزلی در برخی سال‌ها بارش سالانه بیش از دو هزار میلیمتر را نیز تجربه کرده است اما مراجع، میانگین بلندمدت بارش سالانه در انزلی را زیر دو هزار و حدود 1850 میلیمتر اعلام می‌کنند. تعداد روزهای بارندگی در انزلی را نیز 148 روز اعلام کرده‌اند. بنابراین متوسط بارندگی روزانه در روزهای بارانی انزلی 12/5 میلیمتر به ثبت رسیده است.
حال بنا به گزارش‌های رسمی و آمار ثبت شده در پرتال اداره‌کل هواشناسی استان، میزان بارش در روز دهم مهر بیش از 250 میلیمتر بوده و در نتیجه در یک شبانه‌روز، باران متوسط 20 روز بارانی به‌صورت یکجا باریده است. همچنین از قول فرماندار انزلی در پایگاه خبری فرارو نقل شده که: اوج این بارش‌ها ساعت ۹ تا ۱۰ صبح جمعه بود. طی یک ساعت ۴۳ میلیمتر بارش را شاهد بودیم.
حال چرا این آمارها و مقایسه آن‌ها با آمارهای متوسط بلندمدت مهم هستند؟ چون به ما برای یک ارزیابی دقیق‌تر از آن‌چه میبارد و تطبیق آن با شرایط و امکانات موجود شهری کمک می‌کند.
این بارش‌ها طبق پیش‌بینی‌ها و با توجه به تغییرات اقلیمی در حال وقوع در دنیا، حاکیست که تعداد روزهای بارندگی در گیلان کاهش اما شدت بارش افزایش می‌یابد و این پدیده ما را به لزوم توجه و بازنگری در زیرساخت‌های مربوط به جمع‌آوری و دفع آب‌های سطحی و باران رهنمون می‌کند.
واقعیت این است که این حجم از بارش در یک شبانه‌روز یا در یک ساعت بدون شک غیرطبیعی است و در طراحی شبکه‌های جمع‌آوری و دفع آب‌های سطحی و باران چنین حجمی از باران را مد نظر قرار نمی‌دهند، چرا که در این صورت اقطار لوله‌ها یا ابعاد کانال‌ها بسیار بزرگ خواهد شد و چه بسا در برخی معابر عملا باید کل معبر را به شبکه جمع‌آوری آب باران اختصاص داد که در هیچ جای دنیا چنین اقدامی انجام نمی‌شود.
اما آیا غیرطبیعی بودن حجم بارش به این مفهوم است که مشکلی در طراحی، اجرا و بهره‌برداری زیرساخت‌های موجود یعنی شکل و شیب طولی و عرضی معابر و همچنین قطر، ابعاد یا شیب شبکه‌های جمع‌آوری وجود ندارد؟
پاسخ بدون شک خیر است و از قضا اشکالات زیادی چه در زمینه شهرسازی و چه در زمینه طراحی، اجرا و نگهداری شبکه آب‌های سطحی وجود دارد که در نوشته‌های بعدی به آن‌ها خواهم پرداخت.
اما پیش از پایان این بخش از نوشته، لازم است به یک نکته مهم که پایۀ بخش‌های بعدی نوشته خواهد بود اشاره داشته باشم و آن این‌که اگر به نقاط دچار آب‌گرفتگی شهر توجه شود این حقیقت عیان می‌شود که عمده نقاط آب گرفته شهر نقاطی هستند که در سی الی چهل سال اخیر توسعه پیدا کرده‌اند و گاه در بارندگی‌های با شدت کمتر هم دچار چالش می‌شوند.
وقوع آب‌گرفتگی در نقاط قدیمی شهر معمولا محدود به عرصه‌ای کوچک بوده و عموما در بارندگی‌های خیلی شدید رخ می‌دهد و مهم‌تر از همه این‌که باز هم علت آن اتفاقات توسعه‌ای شهر در سی الی چهل سال اخیر است.
برای روشن شدن موضوع ذکر یک مثال ضروری است. منطقه اداره نوغان به‌عنوان یکی از مناطق قدیمی شهر در گذشته‌های دور دچار آب‌گرفتگی نبود اما از زمانی که مناطق بکر جنگلی و آب‌گیرهای محدوده ولی‌آباد و عباس‌آباد تبدیل به مناطق مسکونی شده و سطح زمین‌های خاکی و آبگیرها که نقاط پذیرنده و دفع کننده آب بودند تبدیل به بتن و آسفالت شدند.
به دنبال بارش‌ها آب از آن مناطق به سوی تالاب سرازیر و از اداره نوغان گذر می‌کرد و ظرفیت‌های قبلی موجود در اداره نوغان پاسخ‌گوی این حجم از آب نبود که البته با افزایش ظرفیت در بخش‌هایی از محدوده مشکل تا حدی کاسته اما به‌طور کامل رفع نشد.
در جمع‌بندی بخش این یادداشت ابتدا این‌که، بارش روزهای اخیر بیش از حد معمول بوده و در چنین بارش‌هایی احتمال آب‌گرفتگی در شهر عجیب نیست اما با توجه به تجربه شهروندان که برخی نقاط با کمترین بارش‌ها هم دچار آب‌گرفتگی شده‌اند؛ به‌طور قطع می‌توان گفت؛ در کنار میزان بارش، نواقصی نیز در زمینه شهرسازی و همچنین طراحی، اجرا و بهره‌برداری شبکه‌های آب باران در شهر انزلی وجود دارد که در نوشته‌های بعد به همه آن‌ها با ذکر نمونه و ارائه عکس پرداخته خواهد شد.
«دانش آموخته مهندسی مکانیک حرارت و سیالات از دانشگاه پلی تکنیک، کنشگر توسعه پایدار»