زنگ خطر خشکی تالابهای ساحلی به صدا درآمد

تغییرات تراز آب دریای خزر دربازه های زمانی مختلف، بسیار زیاد بوده ، این تغییرات در دوره هایی کاهشی و در دوره هایی نیز افزایشی بوده است. هفته گذشته نیز بنابر اعلام موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو، میانگین تراز آب دریای خزر در سال ۲۰۲۱ میلادی، به میزان ۲۱ سانتی‌متر نسبت به دوره مشابه گذشته کاهش یافته و به منفی ۲۷.۴۳ متر رسید که معادل دو و نیم برابر حجم آب دریاچه ارومیه است.

بررسی گزارش تازه موسسه تحقیقات آب وزارت نیرو بیانگر آن است که کاهش میانگین تراز آب دریای خزر در سال ۲۰۲۱ میلادی در حالی رخ داده که در سال ۲۰۲۰ میلادی سطح آب ۴ سانتی‌متر و در سال ۲۰۱۹ سطح آب ۱۳ سانتی‌متر کاهش یافته بود .براین اساس مقدار کاهش سطح آب معادل دو و نیم برابر حجم دریاچه ارومیه در دوره پرآبی است که طی یک سال از حجم آب دریای خزر کاسته شده است.

طبق بررسی های این موسسه علل کاهش و افت تراز آب دریای خزر، کاهش میزان بارش در حوضه آبریز خزر نسبت به متوسط سالانه و افزایش یک درجه‌ای میانگین دمای سطح آب دریا در این سال نسبت به میانگین بلندمدت و اثر آن در افزایش میزان تبخیر از سطح آب، افزایش ۱.۵ درجه‌ای متوسط دمای آب در سه ماه تابستان ۲۰۲۱ نسبت به سال قبل ، عوامل اقلیمی و کاهش ۱۵ درصدی آبدهی رودخانه ولگا به دریای خزر در سال ۲۰۲۱ گزارش شده است.

به عقیده کارشناسان نوسانات سطح تراز آب دریای خزر موجب از بین رفتن منابع اقتصادی و زیرساخت‌های مهم ساحلی شامل بنادر حوزه دریای خزر و نیز چالش‌های زیست محیطی مهمی مانند خشک شدن تالاب‌های ساحلی می‌شود. همچنین دخل و تصرف‌های انسانی در حوضه آبریز دریای خزر یکی از مهمترین عوامل کاهش تراز آب دریای خزر است. درعین حال تغییرات بیش از ۲۰ سانتی‌متری سالانه در دوره اخیر به دلیل تبعات کاهش بارش و افزایش دما، هشداری برای زیرساخت‌ها و ظرفیت‌های بهره‌برداری در مناطق ساحلی شمال کشور به حساب می‌آید. چنانچه روز گذشته «احمد دنیا مالی» نماینده مردم انزلی در مجلس شوری اسلامی نیز با اشاره به این کاهش ابراز نگرانی کرد.

زنگ خطر خشکی تالاب های ساحلی به صدا درآمد

در همین رابطه به گفته «همایون خوشروان» استادیار پژوهشی و مجری طرح بین المللی نوسانات دریای خزر و محیط زیست مناطق  ساحلی به مرور، نرم متوسط سطح تراز دریای خزر در سالهای گذشته متوسط ۵ درصد بود که امسال ۴ برابر شده و این موضوع زنگ خطر وهشداری برای ماست. طبعات آن نیز خشکی تالابهای ساحلی است. چراکه تالابهای ساحلی با آب دریای خزر زنده هستند.

با توجه به اینکه سطح مقیاس تراز منفی ۲۸ است اگر قرار باشد سطح آب دریای خزر از این میزان پایین تر بیاید وسعت آبهای سرزمینی ایران پایینتر می آید که این موضوع می تواند روی شیلات ، دمای آب و تردد کشتی ها اثر منفی به جا می گذارد

 خوشروان در ادامه اظهار کرد: با کاهش سطح تراز دریای خزر ارتباط  تالابهای ساحلی با آب دریای خزر قطع می شود و تالابهایی از جمله بوجاق کیاشهر، لندویل و امیر کلایه به مرور به سمت خشک شدن می روند.

این پژوهشگر ادامه داد: با پسروی دریای خزر میزان مساحت آبهای سرزمینی ایران مطابق با رژیم حقوقی دریای خزر کاهش پیدا می‌کند. با توجه به اینکه سطح مقیاس تراز منفی ۲۸ است اگر قرار باشد سطح آب دریای خزر از این میزان پایین تر بیاید وسعت آبهای سرزمینی ایران پایینتر می آید که این موضوع می تواند روی شیلات ، دمای آب و تردد کشتی ها اثر منفی به جا می گذارد. از سوی دیگر کاهش تراز آب دریا موجب افزایش زیستگاههای ماسه ای می شود که می تواند از لحاظ زیستگاهی برای پرندگان و فک ها مناسب باشد.

با پایین رفتن سطح تراز آب دریای خزر، سایر پهنه های آبی دیگر را که با آن همطراز هستن دچار مخاطره می‌کند و تالابهای مستقل از دریا با تنش آبی مواجه می‌شوند. حتی ممکن است یکسری از پهنه ها دچار خشکی شوند

 خوشروان در خصوص اثرات کاهش سطح تراز دریای خزر بر تالاب انزلی اضافه کرد: در حال حاضر تراز ارتفاعی تالاب با دریای خزر ۴ متر اختلاف سطح پیدا کردهه و با این اختلاف ارتفاع به ۴ متر و ۲۱ سانتی متر رسیده است. در کنار این نکته هر چقدر رودخانه های منتهی به تالاب انزلی با کاهش دبی و آبدهی همراه شود متاسفانه تالاب به مرگ زود رس خود نزدیک می شود. این موضوع برای سایر تالابهای ساحلی دریای خزر در استانهای همجوار نیز صادق است. با توجه به اینکه در گیلان شیب ساحلی مقداری تندتر از سایر سواحل دریای خزر است این تغییرات کمی نامحسوس است اما برای تالاب انزلی بسیار بحرانی می‌شود و نیاز داریم که دراین خصوص برنامه ریزی کلان انجام شود.

تنش آبی تالابهای گیلان با کاهش تراز آب دریای خزر

«مهدی اسماعیلی» استاد دانشگاه حوضه آب و مدیر سابق پژوهشکده حوضه ی آبی دریای خزر نیز در خصوص اثرات کاهش  سطح تراز دریای خزر بروی رودخانه های حوضه آبریز این دریا با تاکید به اینکه تغییرات سطح تراز دریای خزر در بلند مدت با کاهش آورد  رودخانه های مهم از جمله ولگا و تغییرات اقلیمی و فصلی رخ داده به مرور گفت: به طور کلی با پایین رفتن سطح تراز آب دریای خزر، سایر پهنه های آبی دیگر را که با آن همطراز هستن دچار مخاطره می‌کند و تالابهای مستقل از دریا با تنش آبی مواجه می‌شوند. حتی ممکن است یکسری از پهنه ها دچار خشکی شوند .

 این استاد دانشگاه با تاکید به اینکه تمام اکوسیستم و پهنه های آبی که با آب دریای خزر در ارتباط هستند دچار تنش می شوند افزود: تالابهای انزلی، آب بندانهای پیرامون آن و تالاب امیر کلایه و نیز تالابهای سایر استانها مانند میانکاله و خلیج گرگان به شدت تحت تاثیر این موضوع قرار می گیرند. اما در خصوص اثرات آن بروی رودخانه ها باید گفت که رودخانه های استان خود منبع تعادل آب دریا بوده و برای آنها اثرات منفی زیادی به دنبال ندارد.

کاهش سطح تراز دریا منجر به کاهش عمق پذیرش کشتی ها در بنادر حاشیه دریای خزر می شود و کشتی های دارای عمق آبخور بالا قادر به پهلوگیری در بنادر ما نخواهند بود. این مشکل برای سایر بنادر رودخانه ای دریای خزر مانند آستاراخان نیز وجود دارد و در کل تجارت دریای خزر دستخوش تغییرا ت زیادی می‌شود.

در عین حال سه بندر مهم گیلان در آستارا، انزلی و کاسپین در چند سال اخیر به دلیل ورود روسوبات رودخانه ای و جریانهای آبی با چالش کاهش عمق کانال و حوضچه به منظور پهلو گیری کشتی های تجاری مواجه هستند. این چالش برای بندر آستارا که در چند سال اخیر به دلیل انباشت روسوبات با کاهش ورود کشتی های باری مواجه شده محسوس تر است . این درحالیست که پروژه لایروبی این بندر چند سالیست در دست اقدام سازمان بنادر و کشتیرانی قرار داشته و کاهش سطح تراز اب دریای خزر می تواند اثرات منفی بر لایروبی این بندر به همراه داشته باشد.

ایجاد چالش در لایروبی  بندر آستارا

« حمید رضا آبایی» مدیر کل بنادر و کشتیرانی گیلان نیز با تایید این میزان از کاهش تراز سطح آب دریای خزر به مرور گفت: متاسفانه این اتفاق رخ داده و تدوام دارد.

 وی افزود: امیدوار بودیم سطح تراز آب دریا با توجه به بارندگی ها در فصل های پر بارش تغییر و افزایش پیدا کند اما این اتفاق رخ نداد و در شرایط خوبی نیستیم.

آبایی اضافه کرد: کاهش سطح تراز دریا منجر به کاهش عمق پذیرش کشتی ها در بنادر حاشیه دریای خزر می شود و کشتی های دارای عمق آبخور بالا قادر به پهلوگیری در بنادر ما نخواهند بود. این مشکل برای سایر بنادر رودخانه ای دریای خزر مانند آستاراخان نیز وجود دارد و در کل تجارت دریای خزر دستخوش تغییرا ت زیادی می‌شود.

 مدیر کل بنادر و کشتیرانی گیلان با اشاره به تغییرات سالانه سطح تراز دریای خزر به که هر سال نوسان ۱۰ تا ۲۰ درصدی نسبت به سال قبل تر را نشان می‌دهد تاکید کرد: این تغییرات در طی ۱۰  سال رخ می داد و به حدود یک متر می‌رسید اما با ارایه آمار کاهشی جدید که بسیار مهم است عمق پهلوگیری کشتی های ما با مشکل مواجه می شود.

 وی در خصوص بندر آستارا و چگونگی ادامه اجرای پروژه لایروبی بندر نیز اظهارکرد: سطح تراز آب دریای خزر درافزایش میزان رسوب گذاری در حجم آورد رودخانه های ارس و آستارا چای تاثیرگذار است. با توجه به شکل و موقعیت قرار گیری بندر آستارا و جریانات شدید آبی، نشست رسوب در بندر آستارا بیش از سایر بندرهای گیلان خواهد بود که در لایروبی این بندر اثر گذاری منفی به جا می گذارد و برای پروژه ما خطرناک است . چون برای لایروبی بندر آستارا نیاز به عمق مناسب داریم و باتوجه به اینکه حجم ورودی آوردهای رودخانه ای در میزان حجم لایروبی اثر گذاری مستقیم دارد این مساله برای بندر آستارا یک چالش خواهد بود. در حال حاضر برآورد ما اینست که این بندر نسبت به سال گذشته با ۲۰ تا ۳۰ درصد کاهش سطح آورد آب ورودی  و ۱۰ تا ۱۵ درصد با افزایش رسوب مواجه می شود.