ناراضی از آموزش، عاجز از حل مسأله

دانشگاه گیلان با ۱۰ دانشکده و یک واحد پردیس و دو پژوهشکده به‌عنوان بزرگ‌ترین مرکز آموزش عالی در منطقه شمال کشور شناخته می‌شود.  این دانشگاه  اکنون در ۱۳۷ رشته گرایش کارشناسی، ۲۵۳ رشته گرایش کارشناسی ارشد، ۱۵۴ رشته گرایش دکتری و درمجموع در ۵۴۴ رشته گرایش دانشجو می ‌پذیرد.از ۴ هزار و ۵۰۰ دانشجویی که سالانه به‌عنوان دانشجو وارد دانشگاه می‌شوند اگر نگوییم همه، بخش قابل ‌توجهی این دانشگاه را آمال و آرزوی دوران دبیرستان خود می ‌دیدند. عده‌ ای فقط گرفتن مدرکی با مهر دانشگاه برایشان کافی است و عده‌ای دیگر به فراتر از این فکر می‌ کنند.

البته در کشور ما دانشگاه‌هایی هستند که تاپ ترین  شناخته می‌شوند  و جزو رتبه‌های اول در بین  آرزوی های یک دانش آموز دبیرستانی دارد، اما نظام‌ های رتبه‌ بندی‌ مختلفی در دنیا وجود دارد که با توجه به معیارهایی مشخص این مکان‌های آرزو را رتبه‌ بندی می‌کنند. پایگاه رتبه ‌بندی تایمز یکی از نظام‌های معتبر بین‌المللی است که از سال ۲۰۰۴ مراکز آموزش عالی را در سرتا سر جهان مورد ارزیابی و رتبه ‌بندی قرار می ‌دهد.

محاسبات رتبه‌ بندی تایمز توسط شرکت خدمات حرفه ‌ای پرایس واتر هاوس کوپرز (PWC) انجام می ‌شود. محاسبات شاخص ‌ها و نمرات توسط ۳ منبع اطلاعاتی صورت می ‌گیرد. «داده‌های ارسالی از دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی که به ‌صورت خود اظهاری جمع ‌آوری می ‌شوند»، «داده ‌های حاصل از نظرسنجی شهرت توسط متخصصین آموزش عالی» و «اطلاعات تولیدات علمی مؤسسات آموزش عالی نمایه شده در پایگاه استنادی اسکوپوس» منابع اطلاعاتی این رتبه ‌بندی است.

در رتبه‌ بندی تایمز ۲۰۲۰، سه دانشگاه آکسفورد انگلیس، دانشگاه صنعتی کالیفرنیا آمریکا، و دانشگاه کمبریج انگلیس به ترتیب در رتبه‌ های اول تا سوم قرار دارند. دانشگاه‌های استنفورد، MIT، پرینستون، هاروارد، ییل، شیکاگو و کالج سلطنتی لندن به ترتیب در رتبه‌های ۴ تا ۱۰ دنیا قرارگرفته‌ اند.

این رتبه ‌بندی نشان می ‌دهد دانشگاه گیلان در رتبه ۱۰۰۰+ قرارگرفته است. این در حالی است که در رتبه ‌بندی سال گذشته دانشگاه گیلان در بین دانشگاه‌ های با رتبه ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ قرارگرفته بود و در بین دانشگاه‌های داخلی در این رتبه‌بندی رتبه ۱۴ را به خود اختصاص داده بود، اما امسال با سقوطی چند پله‌ ای به رتبه ۲۹ رسیده است.

کشور آمریکا با ۱۷۲ دانشگاه، انگلیس با ۱۰۰ دانشگاه، چین ۸۱ دانشگاه،  آلمان ۴۸ دانشگاه، فرانسه ۳۸ دانشگاه، استرالیا ۳۵ دانشگاه و کانادا ۳۰ دانشگاه در این رتبه‌بندی داشته ‌اند.
کشور چین با دو دانشگاه Tsinghua University و دانشگاه پکن که به ترتیب در رتبه‌های ۲۳ و ۲۴ قرار دارند  بهترین رتبه‌های  دانشگاه‌های آسیا را از آن خود کرده‌اند.

 ایران در مسیر پیشرفت، گیلان در مسیر نزول

بر این اساس در رتبه ‌بندی تایمز در سال ۲۰۲۰، دانشگاه صنعتی نوشیروان بابل، با قرار گرفتن در  بازه رتبه ‌ای ۳۵۱-۴۰۰  و دانشگاه یاسوج با قرار گرفتن در بازه رتبه‌ای ۴۰۱-۵۰۰  و دانشگاه صنعتی امیرکبیر تهران با قرار گرفتن  در بازه رتبه‌ای ۵۰۱-۶۰۰ به ‌عنوان دانشگاه‌های اول تا سوم ایران در این رتبه‌ بندی معرفی‌ شده ‌اند. ایران با افزایش ۱۱ دانشگاه، بیشترین رشد حضور دانشگاه‌ها را در بین کشورهای جهان داشته است.

این رتبه ‌بندی نشان می ‌دهد دانشگاه گیلان در رتبه ۱۰۰۰+ قرارگرفته است. این در حالی است که در رتبه ‌بندی سال گذشته دانشگاه گیلان  در بین دانشگاه‌ های با رتبه ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ قرارگرفته بود و در بین دانشگاه‌های داخلی در این رتبه‌بندی رتبه ۱۴ را به خود اختصاص داده بود، اما امسال با سقوطی چند پله‌ ای به رتبه ۲۹ رسیده است.

دانشگاه گیلان از سال ۱۳۴۶ با عنوان مدرسه عالی بازرگانی فعالیت آموزشی خود را آغاز کرده است. در آذر ۴۷ اولین کلنگ ساختمان دانشکده کشاورزی  در ۱۱۱ کیلومتری جاده تهران بر زمین زده شد. اکنون ۶۹۱ عضو هیئت‌علمی دارد که در ۱۲ گروه دانشکده ادبیات و علوم انسانی، فنی، فنی مهندسی شرق گیلان، علوم ریاضی، تربیت‌بدنی و علوم ورزشی، علوم پایه، علوم کشاورزی، مهندسی مکانیک، منابع طبیعی، هنر و معماری، پژوهشی و بازنشسته تقسیم‌ بندی شده‌اند. این اساتید برای حدود ۱۷۰۰۰ هزار دانشجو (حدود ۹ هزار دانشجوی دختر و ۷ هزار دانشجوی پسر) تدریس می‌ کنند.

تلاش پایگاه تحلیلی-خبری مرور برای شنیدن پاسخ دانشگاه گیلان به چرایی این سقوط در نظام رتبه‌بندی تایمز به نتیجه‌ای نرسید و گویا آن‌ها خود هم تا قبل از سؤال خبرنگار مرور به دنبال چرایی این ماجرا نبوده‌اند و بعد گذشت یک ماه همچنان در حال تهیه پاسخ هستند.

سالانه حدود ۴۵۰۰ نفر دانشجو را در ۵۴۴ رشته – گرایش در مقاطع تحصیلی کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری برای دوره‌های روزانه، شبانه، پردیس و مجازی پذیرش می ‌کند. طبق آخرین آماری که در سال ۹۶  اعلام‌ شده است ۷۰  دانشجوی خارجی نیز در این دانشگاه مشغول به تحصیل هستند.

 معیار رتبه ‌بندی تایمز چیست؟

این رتبه‌ بندی از ۱۳ شاخص در قالب ۵ معیار کلی آموزش(محیط یادگیری) با وزن ۳۰ درصد، پژوهش با وزن ۳۰ درصد، استنادات(تأثیر تحقیق) با وزن ۳۰ درصد، وجهه بین‌المللی با وزن ۷.۵ درصد و ارتباط با صنعت(انتقال دانش) با وزن ۲.۵ درصد بهره گرفته است.

جدول زیر نشان می ‌دهد که هرکدام از ریز فاکتورها چه میزان تأثیرگذار هستند.

عدم پاسخگویی دانشگاه گیلان

تلاش پایگاه تحلیلی-خبری مرور برای شنیدن پاسخ دانشگاه گیلان به چرایی این سقوط در نظام رتبه‌بندی تایمز به نتیجه‌ای نرسید و گویا آن‌ها خود هم تا قبل از سؤال خبرنگار مرور به دنبال چرایی این ماجرا نبوده‌اند و بعد گذشت یک ماه همچنان در حال تهیه پاسخ هستند.

در پورتال دانشگاه گیلان در بخش «درباره دانشگاه» لینکی با عنوان دانشگاه گیلان در نظام‌های رتبه‌بندی فعال است که آخرین به‌روزرسانی آن به شهریور سال ۹۷ برمی‌گردد. این برای دانشگاهی که ادعایی در مورد حضور در رتبه‌های برتر دارد یک ضعف جدی محسوب می‌ شود.

در متنی که در این قسمت قرار دارد در مورد پنج رتبه ‌بندی تایمز، شانگهای، دانشگاه سبز دنیا، لایدن و سایماگو توضیح داده و آخرین رتبه دانشگاه گیلان در این نظام‌ ها آورده شده است.

حضور کم‌رنگ ایران در رتبه‌ بندی موضوعی تایمز

رسانه‌ ها همچنین در تاریخ ۱۶ آبان تقسیم ‌بندی دیگری از تایمز منتشر کردند. در این رتبه ‌بندی تایمز رتبه ‌بندی دانشگاه‌های جهان ۲۰۲۰ با موضوع «علوم اجتماعی، تجارت و اقتصاد، آموزش و حقوق » منتشر شد. در هیچ‌ کدام از این بخش‌ها نام دانشگاه گیلان دیده نمی ‌شود.

تایمز در رتبه‌ بندی دانشگاه جهانی ۲۰۲۰ با موضوع علوم اجتماعی، دانشگاه‌ ها را با عملکرد آن ‌ها درزمینهٔ های ارتباطات و مطالعات رسانه‌ ای، سیاست و مطالعات بین‌المللی، جامعه‌شناسی و جغرافیا ارزیابی می‌کند. دانشگاه تهران با رتبه ۴۰۱-۵۰۰ تنها دانشگاه ایرانی در جمع ۷۲۰ دانشگاه برتر علوم اجتماعی رتبه ‌بندی سال ۲۰۲۰ موضوعی تایمز است.

رتبه‌ بندی دانشگاه‌ها در موضوع تجارت و اقتصاد هم انجام شد. این رتبه‌ بندی دانشگاه‌ها را با عملکرد آن‌ها در زمینه‌های حسابداری و امور مالی ، تجارت و مدیریت و موضوعات اقتصادی و اقتصادسنجی ارزیابی می‌کند. دانشگاه علم و صنعت در بازه ۲۵۱-۳۰۰، صنعتی امیرکبیر۳۰۱-۴۰۰، دانشگاه تهران۳۰۱-۴۰۰، دانشگاه اصفهان  در بازه +۵۰۰ قرار گرفتند.

تایمز در رتبه ‌بندی دانشگاه ‌های جهان بر اساس آموزش دانشگاه‌ها را با عملکرد آن ‌ها در آموزش، آموزش مدرسان و تحصیلات دانشگاهی در موضوعات آموزشی ارزیابی می ‌کند.

دانشگاه تهران با رتبه ۳۰۱-۴۰۰ تنها دانشگاه ایرانی در جمع ۴۷۷ دانشگاه برتر حوزه آموزش رتبه ‌بندی سال ۲۰۲۰ موضوعی تایمز است. تایمز در موضوع حقوق هم ۱۹۰ دانشگاه را مورد ارزیابی قرار داد. از ایران هیچ دانشگاهی در میان ۱۹۰ دانشگاه برتر موضوع حقوق قرار ندارد.

 تولید مقاله علمی؛ هدفی که پوچ شد

به نظر می ‌آید آن چیزی که نشان ‌دهنده ی سطح علمی دانشگاه‌های کشور باشد حضور در رتبه ‌بندی موضوعی است که به نظر می ‌آید همچنان دانشگاه ‌های ما به ‌خصوص دانشگاه‌های حوزه علوم انسانی در این مورد حرفی برای گفتن ندارند.

در  سال ۲۰۱۱ میلادی مجله «نیچر» آماری ارائه داد که بر اساس آن، ایران را با رشد ۲۰ درصدی تولید مقالات علمی، پرشتاب ‌ترین کشور از این ‌حیث در دنیا معرفی کرد این خبر ابتدا موجی از خوشحالی در آموزش عالی ایجاد کرد و آن را به هوش بالای دانشجویان ایرانی و جدیت اساتید ربط دادند. اما در ادامه چند موضوع نشان داد بازهم کیفیت فدای کمیت شده است. شاید یکی از دلایل اصلی رشد تولید مقالات در ایران را بتوان مبنا قرار دادن نوشتن مقاله برای پذیرش دانشجویان در دوره‌های تحصیلات تکمیلی و از شروط ارتقای استادان دانشگاهی دانست .

از سوی دیگر استناد به مقاله مهم‌ تر از افزایش تعداد مقالات است.  چرا که نشان‌ دهنده کاربردی بودن مقاله است و ثابت می‌کند مسئله به‌طورجدی موردبررسی قرارگرفته و به حل آن کمک می‌کند.

ناراضی از آموزش عاجز از حل مسأله

از سوی دیگر اگر پای صحبت‌های بسیاری از دانش‌آموخته‌های دانشگاه گیلان بنشینیم می‌توانیم داستان‌های مشترکی در مورد اساتیدی با جزوه‌ها و کتاب‌های همیشگی و غیرقابل تغییر بشنویم . البته که حق انتخابی هم در زمان «انتخاب واحد » نبود تا اجبارِ مکان و زمان این چرخه را برای دانشجویان تکرار و تکرار کند. و هر دور این تکرار یعنی عقب ماندن دانشجو و دانشگاه از حرکتی که منتظر نمی ‌ماند.

ورودی ۸۰ یا ۹۸ چندان فرقی نمی‌ کند. کتاب، جزوه و روش یکی است. این را یکی از فارغ ‌التحصیلان دوره کارشناسی و کارشناسی ارشد رشته مدیریت دانشگاه گیلان می ‌گوید. چند نفرشان از طریق انتشارات دانشگاه با نرخ دولتی کتاب هم چاپ کرده‌ اند. کتاب‌هایی که به نظر بسیاری از دانشجویان نوعی کتاب سازی با خلاصه کردن کتاب و جزوات سال‌های گذشته است. این استادان جز همان‌ هایی هستند که دانشجو دیگری می‌ گوید در جلوی دانشجویان مانند ترمز عمل می‌ کنند. این روش‌ها دانشجوی رشته انسانی را مسأله محور تربیت نمی ‌کند و از حل حداقلی ‌ترین مسائل مربوط عاجز می ‌ماند. این دانش‌آموخته‌ ها می ‌گویند شما روش‌ها را مقایسه کنید با برخی از استادانی که تلاش می‌ کنند به‌ روز باشند و برای کار پژوهشی همراه دانشجو هستند. تلاش آن‌ها قابل ‌تقدیر است چون تلاش می‌ کنند فضای دانشگاه به معنی واقعی کلمه  آموزشی و پژوهشی باشد.

البته در این‌ بین نمی‌شود طیفی از دانشجویانی را نادیده گرفت که فکر می ‌کنند هر چقدر جزوه باریک ‌تر و حذفیات کتاب بیشتر پس استاد بهتر است. این دسته همان ‌هایی هستند که گرفتن مدرک به ‌تنهایی برایشان کافی است  حال چقدر فضای دانشگاه و استادان توانایی تغییر این طیف از دانشجوها را دارند سؤال جدی است.

پایان ‌نامه قوی آزمایشگاه مجهز می ‌خواهد

در دانشکده‌ هایی که علوم پایه تدریس می‌شود ، خلأ داشتن آزمایشگاه مجهز در عیار علمی آن مشهود است. در رشته‌ هایی مانند رشته شیمی نبود دستگاه‌ های مربوطه باعث می‌ شود تا دانشجو برای پایان ‌نامه ارشد یا دکترا مجبور به تحمیل هزینه‌ های چند میلیونی شود. کمک ‌هزینه برای دانشجویان ارشد ۵۰۰ هزار تومان و برای دکترا یک ‌میلیون تومان است در حالی ‌که یکی از دانشجویان رشته شیمی می ‌گوید: «پایان ‌نامه قوی علاوه بر ایده به آزمایشگاه مجهز هم نیاز دارد. یک دانشجوی ارشد فقط برای طیف گیری NMR و  یا خرید دستگاه کاتالیزور باید بالای یک ‌میلیون تومان هزینه کند. انبار آزمایشگاه‌ بسیاری از مواد مصرفی مورد استفاده دانشجوها را ندارد و اگر هم داشته باشد از همان کمک ‌هزینه کم می‌ شود». حالا جواب دادن به این پرسش که چرا خروجی جدی و کاربردی از این رشته‌ها عاید جامعه نمی ‌شود چندان سخت نیست.

انتهای این چرخه هم عطش همچنان ادامه‌ دار تحصیل در دانشگاه‌های خارج از کشور است و البته که تقاضای مهاجرت به دلایل اجتماعی و سیاسی کشور هم در این جریان تأثیر مضاعف دارد.