نظام نظارتی جنگل فروپاشیده است

دانشکده منابع طبیعی دانشگاه گیلان روز گذشته میزبان نشست تخصصی تنفس جنگل در هفته پژوهش و فن آوری بود. اما بنا به شرایط روزهای کرونایی کشور، این برنامه به صورت وبینار برگزار شد. یکی از سخنرانان این برنامه مهرداد نکوی عضو هیأت علمی گروه علوم و مهندسی جنگل با عنوان نقدی بر طرح تنفس جنگل؛ چالش ها، راهکارها بود.

نکوی وضعیت جنگل‌های شمال در سه سال گذشته را غیر قابل قبول توصیف کرد و در مورد قاچاق چوب هشدار داد.

این استاد گروه علوم و مهندسی جنگل در این وبینار با اشاره به گذشت ۳ سال از طرح تنفس یا توقف بهره برداری جنگل‌های شمال کشور گفت: اگر اوضاع به همین شکل برای جنگل ادامه پیدا کند دچار مشکلات سختی خواهیم شد و پیامدهای آن ناگوار خواهد بود.

او با بیان اینکه زمانی که طرح تنفس کلید خورد حدود ۷۵ درصد جنگل‌ها شمال دارای طرح بود گفت: تقریبا یک میلیون هکتار از جنگل‌های شمال در قالب طرح جنگلداری در دست مجری‌های طرح دار یعنی شرکت‌های بزرگ، دانشگاه و بخش تعاونی بود.

قانونی که خود را نقض کرد

نکوی با بیان اینکه حتی بندهای تصویب شده خود قانون تنفس را اجرا نکردند گفت: در تبصره ۲ بند پ این قانون آمده است برداشت درختان دست کاشت به منظور زراعت چوب با تشخیص و مجوز سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور مجاز است. اما خود این قانون هم اجرا نشد. او شاهد مثال خودش را منطقه جنگل کاری پونل به سمت شاندرمن عنوان کرد که به دلیل عدم برداشت به موقع دچار خسارت شده است. او افزود: در واقع قانون منع بهره برداری را به درختان دست کاشت هم تعمیم دادند و همین امر باعث صدمه به جنگل شده است.

این استاد دانشگاه با اشاره به فراموشی حفاظت فنی در تنفس جنگل گفت: بسیاری از عرصه زیر ساختی از جمله ۹۰ درصد جاده‌های جنگلی را از دست دادیم و در تخصیص بودجه به وعده‌ها عمل نکردند. در حاضر در جنگل‌های شمال تمام توجه را به بحث حفاظت فیزیکی معطوف کردیم و حفاظت فنی و پرورش جنگل تعطیل شده است.

این استاد دانشگاه با اشاره به نوع همکاری استانها با طرح تنفس جنگل توضیح داد: استان‌های مازندران و گلستان به تدریج با مجریان طرح همراه شدند، اما در گیلان به یکباره با همه چیز قطع ارتباط شد و نیروهای حفاظتی، قرق‌بان‌ها و نیروهای با تجربه و و ماشین آلات را از رده خارج کردند.

نظام نظارتی جنگل فروپاشیده است

نکوی با بیان اینکه با حذف مجریان طرح جنگلداری گارد حفاظت از جنگل هم حذف شد گفت: ما هشدار می‌دادیم که نظام نظارتی فرومی ریزد و فرو پاشید و امروز به همین دلیل تعدی‌های زیادی به عرصه‌های جنگلی وارد می‌شود.

این استاد دانشگاه با اشاره به فراموشی حفاظت فنی در تنفس جنگل گفت: بسیاری از عرصه زیر ساختی از جمله ۹۰ درصد جاده‌های جنگلی را از دست دادیم و در تخصیص بودجه به وعده‌ها عمل نکردند. در حاضر در جنگل‌های شمال تمام توجه را به بحث حفاظت فیزیکی معطوف کردیم و حفاظت فنی و پرورش جنگل تعطیل شده است.

به اذعان فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها میزان قاچاق چوب نسبت به قبل از اجرای طرح تنفس جنگل‌های شمال ۲۰ درصد رشد داشته است. در یک بازه ۹ ماهه ۳ هزار متر مکعب چوب را ضبط کرده‌اند اگر خوشبینانه نگاه کنیم و بگوییم از هر۱۰ مورد قاچاق یکی را ضبط کنند مشخص می‌کند که چه حجم عظیمی از جنگل‌های شمال در حال قاچاق است و این یعنی جنگل در حال استراحت نیست.

نکوی طرح جایگزین مورد بحث را هم مطلوب جنگل ندانست. او در این مورد توضیح داد: آنقدر طرح جایگزین بزرگ شده و نقش سایر سازمان‌های اجرایی مثل استانداری فرمانداری‌ها هم بزرگ دیده شده بعید می‌دانم به نتیجه مطلوب برسد. این طرح آنقدر به نیروی متخصص احتیاج دارد که اجرا شدنش با این بدنه فعلی سازمان دور از ذهن است.

 قاچاق چوب افزایش پیدا کرده است

او با بیان اینکه با این قانون فعلی قاچاق چوب به کل عرصه‌های جنگلی تسری پیدا کرده است، گفت: با هر وسیله‌ای که بخواهید در جنگل‌های شمال کشور در حال قاچاق هستند. به اذعان فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها میزان قاچاق چوب نسبت به قبل از اجرای طرح تنفس جنگل‌های شمال ۲۰ درصد رشد داشته است. در یک بازه ۹ ماهه ۳ هزار متر مکعب چوب را ضبط کرده‌اند اگر خوشبینانه نگاه کنیم و بگوییم از هر۱۰ مورد قاچاق یکی را ضبط کنند مشخص می‌کند که چه حجم عظیمی از جنگل‌های شمال در حال قاچاق است و این یعنی جنگل در حال استراحت نیست.

نکوی در بخش دیگری از صحبت‌های خودش به آسیب‌های حذف مجریان طرح‌های جنگل پرداخت و توضیح داد: این کار باعث خسارت و آسیب کمی و کیفی بسیاری زیادی به جنگل‌ها شد. جاده تخریب شده و زهکش‌ها از دست رفته است. پرورش جنگل متوقف شده و عملیات واکاوی، نهال کاری مرمت حصارها انجام نمی‌شود. به دلیل از دست دادن راه‌های جنگلی اگر اتفاقی در جایی رخ دهد راه دسترسی برای آن نقاط نداریم.

او با بیان اینکه بار دیگر زمینه ورود دام به عرصه جنگلی فراهم شده است گفت: این در حالی است که سازمان منابع طبیعی هزینه زیادی برای ساماندهی و خروج دام از جنگل انجام داد اما نتایج گذشته هم در حال از بین رفتن است.

این استاد دانشگاه ادامه داد: تنها تلاش ناموفق معطوف شده است به حفاظت فیزیکی و تمام. در بحث حفاظت فیزیکی هم نتیجه به دلیل عدم نظارت مناسب، عقب افتادن حقوق ناچیز قرقبان و نیزعدم برخورد مناسب و مماشات با قاچاق چیان مثبت نیست و حتی متخلفان جریتر شده‌اند.

گردشگری غیرمسؤولانه کسب درآمد یا آسیب به جنگل

نکوی سپس به موضوع گردشگری جنگل اشاره کرد گفت: گردشگری در طرح تنفس خیلی بلد شد و قرار بود به عنوان به عنوان منبع درآمد سازمان به کار آید اما مشاهدات ما گردشگری غیر مسؤولانه را نشان می‌دهد. او با اشاره به مشاهدات خودش در ناو اسالم گفت این منطقه فوق العاده حفاظتی بود و کسی جرأت ورود به آن را نداشت، اما اکنون به راحتی وارد این منطقه می‌شوند، چادر برپا می‌کنند، آتش درست می‌کنند و حتی درخت قطع می‌کنند و لباس پهن می‌کنند.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه عملیات پرورشی در سه سال گذشته متوقف شده است گفت: نهال‌ها از دست رفتند و به دلیل حجم زیاد درختان ریشه کن احتمال خطر آتش سوزی و هجوم آفات وجود دارد.

او بار دیگر در مورد قاچاق چوب هشدار داد و گفت: در مناطقی در گیلان قاچاقچیان با حمل سلاح گرم اقدام به قاچاق چوب می‌کنند و در مقابلشان نیروهایی هستند که از نظر معیشتی در مضیقه و با حداقل‌ترین امکانات در حال حفاظت هستند و گاه باید روزانه ۳۰ کیلومتر پیاده روی کنند تا بتوانند از منطقه خودش مراقبت کنند.

سیاست بلند مدت و میان مدت برای مدیریت جنگل‌های هیرکانی در دوره تنفس و خارج از دوره تنفس وجود ندارد. تنها راه برون رفت از این فضا این است که به طرح‌های  آبخیزداری جامع با رعایت اصل درون زا بودن اقتصادی فکر کنیم.

نکوی ادامه داد: یکبار باید به دنبال این جواب این سوالات باشیم چقدر مصرف چوب داریم، چقدر زراعت و محصولات باغی و روستایی و چقدر واردات داریم در صورت جواب به این سوالات میزان قاچاق هم مشخص می شود.

وی همچنین به بیکار شدن نیروهای طرحهای جنگل داری اشاره کرد و گفت: بخشی از این همین نیروها به دنبال سایر روش‌های کسب درآمد از جنگل مثل قاچاق باشد .

او همچنین به رویش قارچ گونه ساختمان‌های مسکونی و ویلا‌های قانونی یا غیر قانونی و افزایش قیمت زمین و تصرف غیر مجاز در این عرصه‌ها‌ را از دیگر آسیب این طرح دانست.

این استاد دانشگاه یکی از ویژگی‌های طرح‌های جنگلداری را وابسته ندانستن به دولت عنوان کرد و افزود: این طرح‌ها حتی می‌توانست به دولت کمک کند.

با تأکید بر اینکه هیچ جایگزینی برای طرح‌های جنگلداری انجام نشد گفت: ناظرین طرح به سایر بخش‌ها منتقل شدند و در تربیت نیروهای جوان وقفه حاصل شد و بخش دانش به کنار رفته است و همین امر باعث ایجاد سرخوردگی شده است. باید به سرعت از بحران بیرون برویم.

او با بیان اینکه سیاست شفافی در جنگل وجود ندارد توضیح داد: سیاست بلند مدت و میان مدت برای مدیریت جنگل‌های هیرکانی در دوره تنفس و خارج از دوره تنفس وجود ندارد. تنها راه برون رفت از این فضا این است که به طرح‌های  آبخیزداری جامع با رعایت اصل درون زا بودن اقتصادی فکر کنیم.