گام های کوتاه برای تبدیل گیلان به بارانداز بزرگ کشور

براساس اطلاعات موجود استان گیلان با ۱۴ هزار و ۷۱۱ کیلومتر مربع مساحت و ۲۷۰ کیلومتر نوار ساحلی دریای خزر از چابکسر تا آستارا، از بندرها و اسکله هایی نظیر کاسپین، انزلی، کیاشهر، چمخاله و آستارا و منطقه آزاد تجاری-صنعتی بندرانزلی و منطقه ویژه اقتصادی بندر آستارا برخوردار است و ارتباط دریایی، زمینی و ریلی گیلان با خارج از کشور، مزیت دیگری است که شاید کمترین استانی همزمان از آنها بهره مند باشد.

بر اساس اعلام ستاد نظارت بر گمرکات گیلان و اداره کل گمرک بندر انزلی، ۶۵ درصد صادرات کالاهای ایران به روسیه از گیلان و از مرز آستارا صورت می گیرد و۵۶ درصد کالاهای وارداتی روسیه از طریق بندرهای گیلان به ایران وارد می شود و در سال های اخیر با بهبود روابط اقتصادی ایران، روسیه و کشورهای سی آی اس، حجم مبادلات کالا رو به افزایش است.

همچنین طبق اعلام اداره کل گمرک آستارا ۸۰ درصد مبادلات تجاری ایران و روسیه از مرز این شهرستان صورت می گیرد و بیشترین کالاهای مبادلاتی با روسیه شامل چوب، ام دی اف، غلات و محصولات کشاورزی است.

بارانداز ریلی آستارا-آستارا و اتصال آن به شبکه ریلی کشور موجب تکمیل شدن کریدور شمال-جنوب می شود که از این طریق شاهد توسعه و رونق روابط تجاری و اقتصادی کشور از طریق خط ریلی خواهیم بود. سرمایه گذاری مشترک دو کشور جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان بر روی راه آهن آستارا-آستارا موقعیت ممتازی برای دو کشور همسایه است.

در کنار نقش بندر و گمرک زمینی آستارا در صادرات و واردات کالا تنها از طریق خط آهن از ابتدای سال جاری تاکنون شاهد ورود حدود یک هزار واگن کالای وارداتی و همچنین صادرات حدود ۸۰۰ واگن انواع کالا از این طریق به بیرون از مرزهای کشور بودیم. حال آیا گیلان می تواند به عنوان هاب باراندازی کشور تعریف شود؟

ضرورت تحقق راه آهن رشت-آستارا برای مردم گیلان

دکتر «کیوان محمدی»، رییس سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان گیلان پیش تر گفته بود:«حالا که برنامه آمایش استان گیلان بعد از ۱۳ سال انجام و به تصویب کمیسیون عالی آمایش کشور رسید از بخش خصوصی می خواهیم سرمایه گذاری ها را برای دهه آینده به سمتی ببرند که گیلان به عنوان بارانداز کل ایران تعریف شود. چون تکمیل راه آهن گیلان تنها محور توسعه استانی و ملی نیست، بلکه رویکرد بین المللی دارد».

این مقام مسوول در مصاحبه با مرور در پاسخ به این سوال که آیا می توان به عنوان هاب باراندازی روی گیلان حساب کرد؟ می گوید:با این شرایط تحریم که هیچ کاری نمی شود کرد و اینها برای شرایط عادی است، زیرا ما ظرفیت های زیادی در گیلان داریم که باید از این مزایا برای توسعه استان استفاده کنیم.

مثلا اگر از آسیای جنوب شرقی سنگاپور، ژاپن یا مالزی بخواهند کالایی را به طرف اروپا ببرند باید از طریق دریای احمر-مدیترانه کل اروپا را دور بزنند یا بیایند ایران و از طریق چابهار با قطار این کار را انجام دهند.

گیلان تولید آنچنانی ندارد ولی به استان هایی مثل البرز که پر از کارخانه هستند نزدیک است و اینها همه می توانند جنسشان را از کانال گیلان برای قفقاز و سایر کشورها بفرستند.

محمدی ادامه می دهد: الان تنها جایی را که تحریم نکردند چابهار است همان نوستراک معروف. یعنی اینقدر که دنیا دنبال احداث کریدور شمال-جنوب است خود ما ایرانی ها دنبال این راه نیستیم! وقتی از چابهار جنس می آید، بندر کاسپین و یا بندرامیرآباد، بدلیل یخبندان بودن رود ولگا عملا شش ماه از سال استفاده نمی شوند. بنابراین بندرآستارا موقعیت بسیار خوبی دارد و باید روی آستارا خیلی تبلیغات شود. الهام علی اف رییس جمهور آذربایجان ۵۰۰ میلیون دلار برای این کار سرمایه گذاری کرده، رییس دولت روسیه هم علاقمند است چون اقتصاد شمال و جنوب با این مسیر خیلی رونق می گیرد وهزار کیلومتر این راه نزدیکتر است. باراندازی هم که من می گویم در راستای همین موقعیت مهم گیلان است. البته درست است که گیلان تولید آنچنانی ندارد ولی به استان هایی مثل البرز که پر از کارخانه هستند نزدیک است و اینها همه می توانند جنسشان را از کانال گیلان برای قفقاز و سایر کشورها بفرستند. به عنوان مثال هندوستان چرا برای چابهار سرمایه گذاری می کند، چون می داند به نفعش است.

طبق گفته های این مقام مسوول، «قرار نیست گیلان فقط بارانداز کالاهای تولید شده کشور باشد، بلکه می خواهیم اقتصاد هند، آسیای جنوب شرقی و آفریقا را از طریق بندر چابهار و کریدور شماره ۹ به ایران وصل کنیم و از بارانداز گیلان به آذربایجان و قفقاز و روسیه و سپس اتحادیه اروپا ببریم».

اما آیا با امکانات موجود می توان امیدوار بود که این ظرفیت بالقوه، بالفعل شود؟ وی پاسخ می دهد: قطعا وقتی گیلان بارانداز شود یعنی باید زیرساخت مثل راه آهن، هتل، سردخانه و انبار داشته باشد. بنابراین تمرکز ما روی راه آهن رشت-آستارا باید خیلی زیاد باشد و خود آستارا هم باید در مورد این مزیت واقف باشد.

۱۶۰ کیلومتر راه آهن «رشت-آستارا» خیلی هم آرمان گرایانه نیست، منتهی همین چند کیلومترما را به راه آهن هزار کیلومتری تا چابهار وصل می کند. یعنی دنیا دنبال راه آهن چابهار-آستارا است ولی ما خودمان نه؛ نه دولت، نه نمایندگان در این مورد مهم خیلی پیگیر نیستند. فقط هر چند وقت که رییس جمهور می رود آذربایجان یک صحبتی می شود.

وی معتقد است بارانداز گیلان را برای همه کالاها می توان تعریف کرد و می افزاید: به عنوان نمونه هندی ها الان ۵۰ میلیون تن از برنجشان را از آن طرف دنیا به اروپا می برند و صادر می کنند که اگر از ۵۰ میلیون تن ۵ تا ۱۰ درصد نیز از طریق اینجا انجام شود خیلی اهمیت دارد. البته ظرفیت بنادر ما بیشتر است ولی عملا اتفاق نمی افتد. از طرف دیگر عقلانی نیست که یک بندر تجاری به نام انزلی و بندر تجاری دیگری به نام کاسپین داشته باشیم. یعنی باید یکی از این دو بندر توریستی بشود که احتمالا انزلی می تواند توریستی باشد. تا هر کدام کارکرد بهتری داشته باشند و اینها همه نیاز به اطلاع رسانی و روشن شدن افکار عمومی دارد.

محمدی با تاکید ویژه مبنی براینکه اولویت ما راه آهن رشت-آستارا است می گوید: این حرف ها را نیز براساس آمایش استان می گویم. واقعیت ما فعلا همین روزمرگی است که مشکل مردم را حل نمی کند. باید افق بلندتر را ببینیم و عملیاتی کنیم.۱۶۰  کیلومتر راه آهن «رشت-آستارا» خیلی هم آرمان گرایانه نیست، منتهی همین چند کیلومترما را وصل می کند به راه آهن هزار کیلومتری تا چابهار. یعنی دنیا دنبال راه آهن چابهار-آستارا است ولی ما خودمان نه، نه دولت، نه نمایندگان در این مورد مهم خیلی پیگیر نیستند فقط هر چند وقت که رییس جمهور می رود آذربایجان یک صحبتی می شود.

وی در پاسخ به اینکه به تحقق این موضوع چقدر خوشبین هستید می گوید: اقتصاد ایران بدون تعریف جایگاهش در اقتصاد بین المللی دچار مشکل خواهد شد. اگر گیلان به انبار کالاهای ایرانی برای صادرات به اتحادیه اوراسیا و اروپا تبدیل شود، اشتغالزایی چشمگیری اتفاق می افتد. به نظر من تحقق راه آهن رشت-آستارا برای مردم گیلان از نان شب هم واجب تر است. همچنین باید راه دریایی را فعال تر کنیم، زیرا راه آهن و راه دریایی ارزان تر و سریع تر از راه جاده ای است و برای رسیدن به این مهم همه باید مطالبه و تلاش کنیم و انشالله راه آهن رشت-انزلی و رشت-کاسپین تا پایان دولت تکمیل و به بهره برداری خواهد رسید.

فعالیت بنادر استان با ظرفیت پایین

در ادامه مهندس «علیرضا چشم جهان»، مدیر اجرایی طرح توسعه بندر چند منظوره آستارا در مورد اینکه آیا گیلان می تواند به عنوان بارانداز کل کشور تعریف شود؟ به مرور می گوید: ایران در یک منطقه ممتاز قرار دارد که می تواند جهش عملکردی خوبی داشته باشد، تا بارها و کالاهای مختلف را از مبادی گوناگون و مجاری مختلف دریافت کند و یا بالعکس صادرات داشته باشد. در زمان گذشته کشورهای مشترک المنافع که از روسیه جدا شدند محل واردات کالا برای ایران بودند ولی الان چون خط ریلی به قزاقستان و بندر آکتائوحاشیه شرقی دریای خزرو… راه اندازی شده پتانسیل هایی دارند که می توانند تغذیه کننده بنادر شمال کشور باشند.

به عبارت دیگر ظرفیت های بالقوه زیادی وجود دارد که برای بالفعل کردن آن نیاز به تدبیر است. چون بنادر گیلان تقریبا یک قرن است که مجاری عبور کالا محسوب می شوند و باز هم هستند و حتما ظرفیت دارند بخشی از کالاهای ورودی کشور را بپذیرند. البته اینکه گیلان به عنوان بارانداز کل کشور تعریف شود شاید کمی بلند پروازانه باشد ولی گیلان این پتانسیل را دارد که اتصال دریایی اکتائو و کاسپین منطقه آزاد را پذیرش و پردازش کند.

وی ادامه می دهد: بندرانزلی این شانس را دارد، بندر آستارا نیز می تواند به دلیل نزدیکی به آذربایجان و اتصال شبکه ریلی برای گیلان و واردات کالا و انبار پتانسیل بلقوه ای باشد. به نظر من همین الان نیز این آمادگی وجود دارد. چون بنادر استان با ظرفیت پایینی دارند کار می کنند. یعنی کمتر از ۵۰ درصد از ظرفیت بنادر گیلان استفاده می شود. بنابراین شدنی است، فقط باید بتوانیم به شبکه تجارت وصل شویم. البته چند کشتی از اکتائو به کاسپین نیز آمد. بنابراین نباید منتظر باشیم تا در یک چشم انداز ۱۰ ساله این اتفاق بیفتد چون طی ۱۰ سال ممکن است جغرافیای منطقه تغییر بکند.

چشم جهان در پاسخ به اینکه باید زنجیره راه آهن ما کامل شود می گوید: راه آهن نیاز هست، ولی نبود راه آهن مانع نیست. به عنوان مثال بندر بوشهر، چابهار، عسلویه و خرمشهر به راه آهن وصل نیستند و یا قطار دایم در تردد نیست. بنابراین اگر راه آهن باشد خیلی خوب است ولی نبود آن نیز مانع نیست. البته کل بنادر شمال این وضعیت را دارند. با توجه به کریدوری که چینی ها در نظر گرفتند«جاده ابریشم جدید» بنادر ما خیلی به آن بنادر نزدیک هستند و باید از این ظرفیت های بلقوه به درستی استفاده کرد.

ضعف در حمل و نقل بار

در ادامه نظر مهندس احسان زمانی، کارشناس بندری را نیز جویا می شوم. وی می گوید:راه آهن خوب است و لازمه توسعه هر جاده ولی باید دید راه آهن گیلان«رشت» چقدر امکانات دارد.

آیا شرکت های حمل و نقل بخش خصوصی و یا شرکت جمهوری اسلامی ایران توان این را که آنجا چنین فعالیتی انجام شود را دارند.

مثلا برای حمل غلات چند واگن می توانند اضافه کنند.

چون ناوگان ما تا حدی فرسوده و بیشتر برای حمل مسافر بوده و در بخش حمل و نقل بار ضعیف است.

به عنوان مثال اگر یک نفر صاحب کالا بخواهد باری را با قطار حمل کند چقدر زمان می خواهد و چند واگن باید بگیرد.البته ممکن است گفته شود که تقاضا خیلی زیاد نیست برای همین واگن یا کشنده نداریم.

و این نشان می دهد که فعلا برای اینکه اینجا بارانداز شود خیلی قوی نیستیم.

ما سالانه حدود ۲۵ تا ۳۰ میلیون تن ذرت، سویا، کنجاله، شکر، گندم و جو وارد می کنیم. برای این حجم از کالا آنوقت باید ظرفیت استان را سنجید و به ظرفیت واقعی رساند.

وی در خصوص ظرفیت گیلان در این مورد اضافه می کند: گیلان سه بندر فعال دارد. انزلی، آستارا و بندر تازه تاسیس کاسپین. ظرفیت های فعلی بندرانزلی ۶.۵ میلیون تن است(البته گفته می شود ۱۰ تن که همان ظرفیت اسمی است) ظرفیت بندرآستارا یک میلیون تن و ظرفیت بندر کاسپین نیز نهایتا ۵۰۰ هزار تن که در کل می شود حدود ۷ میلیون و ۵۰۰ هزار تن.از طرف دیگر باید ببینیم انزلی چقدر فضای سرپوشیده و چند سیلو دارد و آیا هر ماه می تواند یک میلیون تن کالا را تخلیه کند در حالی که الان در سال به دو میلیون تن هم نمی رسد.

زمانی ادامه می دهد: ما سالانه حدود ۲۵ تا ۳۰ میلیون تن ذرت، سویا، کنجاله، شکر، گندم و جو وارد می کنیم. (واردات گندم صفر است و می گویند واردات نداریم و یا اگر گندم وارد بشود تبدیل به کالای دیگر شده و صادر می شود) برای این حجم از کالا آنوقت باید ظرفیت استان را سنجید و به ظرفیت واقعی رساند.

وی در پاسخ به این توضیح ما که قرار است طی ۱۰ سال با انجام زیرساخت و با برنامه ریزی این کار انجام شود، می گوید: طی ۱۰ سال حتما شدنی است. البته سرمایه گذاری در بنادر در حال برون سپاری است و دولت سرمایه گذاری نمی کند. پس اول باید دید بنادر گیلان برای جذب سرمایه گذار برای زیر ساخت چطور عمل می کنند سپس گفت آیا می توان موفق بود یا نه.

محمد راستاد، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی اعتقاد دارد در حال حاضر بنادر حاشیه دریای خزر، ظرفیت تخلیه و بارگیری ۳۰ میلیون تن کالا را دارند.

وی تصریح می کند:با توجه به رویه بنادر اگر حتی کمتر از ۱۰ سال آینده شرایط طوری باشد که به آن ظرفیت برسیم، طوری که برون سپاری بین دولت و بخش خصوصی درست انجام شود و بروکراسی اداری کاهش یابد، یعنی اگر این کاغذ بازی و سخت گیری برای سرمایه گذار کم و سرمایه گذار راغب بشود می توان امیدوار بود. البته با توجه به اینکه شرایط اقتصادی ما خیلی پایدار نیست و برای سرمایه گذار نگرانی وجود دارد، باید به سرمایه گذار کمک کرد که در حین اجرای قرارداد به مشکل برنخورد، چون باید پاسخگوی تعهد خود به دولت و بانک باشد. به عنوان مثال شنیدم قراردادی ۱۹ میلیارد تومانی و ۱۵ ساله به صورت بیوتی انجام شد اما تا الان که هفتاد درصد از کار انجام شده ۳۵ میلیارد تومان هزینه شده است، طبیعتا در چنین حالتی باید به سرمایه گذار راهکار ارایه داد.

اینها در حالی است که مهندس علی خدایی، مدیرکل اسبق راه آهن گیلان قبلا گفته بود:از زمان افتتاح این پروژه بزرگ، تاکنون شاهد درخواست‌های بسیار زیادی برای حمل کالا و بار از طریق راه آهن قزوین-رشت هستیم. ولی هنوز مجموعه حمل و نقل بار و کالا در این مسیر ریلی تکمیل نشده است و امیدواریم در صورت مساعدت و همکاری استانداری گیلان روند انجام و تحقق این امر تسهیل شود.

ظرفیت تخلیه و بارگیری ۳۰ میلیون تن کالا

در رسانه ها از قول مهندس حسین چراغی، مدیر کل بنادر و دریانوردی استان گیلان آمده«ظرفیت تخلیه و بارگیری بندرانزلی یازده میلیون تن و آستارا یک میلیون تن در سال است که در طرح توسعه بندر و برنامه ریزی های انجام شده  این میزان به ترتیب به ۱۷ و  دو و نیم میلیون تن خواهد رسید و بندر چمخاله نیز با یک میلیون تن شروع به فعالیت می کند تا ظرفیت تخلیه و بارگیری کل بنادر گیلان به بیش از ۲۰ میلیون تن برسد». البته محمد راستاد، معاون وزیر راه و شهرسازی و مدیرعامل سازمان بنادر و دریانوردی اعتقاد دارد در حال حاضر بنادر حاشیه دریای خزر، ظرفیت تخلیه و بارگیری ۳۰ میلیون تن کالا را دارند.

مهندس محمد محسن سلیمی پور، معاون اقتصادی و بندری اداره کل بنادر و دریانوردی گیلان نیز گفته بود «بندر چند منظوره آستارا با ۶۰ هکتار وسعت، نخستین بندر بخش خصوصی کشور و نزدیکترین و مقرون به صرفه ترین مسیر تجارت و حمل و نقل کالا بین آسیا، آفریقا و اروپا برای تخلیه و بارگیری کشتی‌های دو هزار و ۵۰۰ تنی طراحی شده و بعد از تکمیل، یک میلیون و ۵۰۰ هزار تن از ظرفیت آن با یک اسکله به تخلیه و بارگیری سوخت و مواد نفتی و دو میلیون تن به تخلیه و بارگیری سایر کالاها اختصاص خواهد یافت و ظرفیت پذیرش همزمان پنج کشتی در پنج اسکله اختصاصی را خواهد داشت».