امروزه، با افزایش جمعیت جهانی، تغییرات اقلیمی در حال وقوع و به دنبال آن کاهش منابع طبیعی، بحران امنیت غذایی به یکی از چالش‌های مهم و نگران‌کننده قرن بیست‌ویکم تبدیل شده است.
علاوه بر تغییر اقلیم، جنگ‌ها و منازعات بین‌المللی با افزایش قیمت‌ها و کمبود منابع غذایی در سراسر جهان، می‌توانند روی زنجیره تأمین مواد غذایی اثرگذار باشند. یکی از بارزترین نمونه‌های این تاثیر، جنگ بین روسیه و اوکراین است که پیامدهای گسترده‌ای بر امنیت غذایی جهانی داشته است.
هردو کشور روسیه و اوکراین از بزرگترین تولیدکنندگان و صادرکنندگان محصولات کشاورزی استراتژیکی چون گندم، جو، ذرت و روغن آفتابگردان در جهان هستند. این دو کشور در مجموع نزدیک به ۳۰ درصد از صادرات جهانی گندم و بیش از ۷۵ درصد از صادرات روغن آفتابگردان را به خود اختصاص داده‌اند.
اما با شروع جنگ در سال ۲۰۲۲، این زنجیره تأمین به شدت تحت تاثیر قرار گرفت به طوریکه صادرات این محصولات به طور جدی کاهش یافت. به دنبال این کاهش در صادرات، قیمت مواد غذایی را در سطح جهانی به طرز چشم‌گیری افزایش یافت و بسیاری از کشورهایی که به واردات این محصولات وابسته بودند مانند کشورهای خاورمیانه و کشورهای آفریقایی، دچار بحران شدند. اما آیا راه حلی برای حل این مشکل وجود دارد تا بتوانیم بر بحران امنیت غذایی میلیون‌ها انسان راهی بیابیم؟
علاوه بر تغییر اقلیم، جنگ‌ها و منازعات بین‌المللی با افزایش قیمت‌ها و کمبود منابع غذایی در سراسر جهان، می‌توانند روی زنجیره تأمین مواد غذایی اثرگذار باشند.
امنیت غذایی از منظر توسعه پایدار
به عنوان راه حل در جهت مقابله با این قبیل چالش‌ها، در سال ۲۰۱۵، اهداف توسعه پایدار(SDGs) توسط سازمان ملل متحد به تصویب رسیدند. امنیت غذایی یکی از ارکان اساسی توسعه پایدار و یکی از اهداف توسعه پایدار SDGS است، با این هدف “پایان دادن به گرسنگی، دستیابی به امنیت غذایی و بهبود تغذیه، و ترویج کشاورزی پایدار”.
لذا در این شرایط، یافتن راه‌حل‌های پایدار برای تامین غذای کافی و سالم برای جمعیت رو به رشد جهان از اهمیت بالایی برخوردار بوده، زیرا با دستیابی به امنیت غذایی، به سایر اهداف توسعه مثل پایدار تحقق سایر اهداف توسعه پایدار مانند کاهش فقر (SDG1) و بهبود سلامت و رفاه (SDG3) نیز دست‌یافتنی می‌شود.
GMF چیست؟
محصولات دست‌کاری ژنتیکی شده، Genetic Modified Food، یا GMF، به عنوان نوآوری علمی در تکنولوژی تولید غذا به عنوان کلید راهی در جهت دستیابی به اهداف توسعه پایدار به شمار می‌روند. این محصولات طریق مهندسی ژنتیک و به گونه‌ای طراحی و تولید می‌شوند که ویژگی‌هایی همچون مقاومت به آفات، مقاومت در شرایط بحرانی در هنگام تغییرات اقلیمی، بهبود بازدهی و افزایش ارزش تغذیه‌ای را در محصولات کشاورزی تقویت کنند.
طرفداراناین تکنولوژی معتقدند؛ که این فناوری می‌تواند به طور موثری به بهبود امنیت غذایی و درنتیجه کاهش گرسنگی جهانی کمک کند. بنابراین می‌توان گفت GMF می‌تواند در جهت بهبود امنیت غذایی (SDG2) و همچنین مقابله با تغییرات اقلیمی (SDG13) کمک کنند. این تکنولوژی با کاهش نیاز به آفت‌کش‌ها و بهینه‌سازی مصرف آب، می‌توانند کشاورزی را به یک فعالیت محیط‌ریستی سازگارتر تبدیل کنند که در نتیجه آن حفظ اکوسیستم‌ها و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای را خواهیم داشت.
محصولات دست‌کاری ژنتیکی شده، Genetic Modified Food، یا GMF، به عنوان نوآوری علمی در تکنولوژی تولید غذا به عنوان کلید راهی در جهت دستیابی به اهداف توسعه پایدار به شمار می‌روند
مزایای GMF و پروژه‌های موفق آن در جهان
یکی از مزایای اصلی استفاده از این تکنولوژی افزایش بهره‌وری در تولید محصولات کشاورزی است. محصولات GMF در برابر آفات، بیماری‌ها و شرایط سخت محیطی مانند خشکسالی مقاوم هستند که باعث می‌شود که کشاورزان بتوانند در مواقع بحران‌های آب و هوایی و با استفاده از منابع کمتر، محصولات بیشتری را با کاهش فشار بر منابع طبیعی تولید کنند. همچنین، برخی از غذاهایی که با این روش تولید می‌شوند از نظر خواص تغذیه‌ای تغییر و بهبود یافته‌اند، مانند برنج طلایی در فیلیپین که حاوی بتاکاروتن است و در بدن به ویتامین A تبدیل می‌شود و می‌تواند به رفع کمبودهای تغذیه‌ای در برخی از مناطق کم برخوردار جهان کمک کند.
نمونه‌های دیگر شامل تولید ذرت تراریخته مقاوم به خشکی در آفریقای جنوبی، تولید پنبه بی‌تی (Bt Cotton) در هند و آمریکا که نوعی پنبه تراریخته است که در برابر آفات مقاومت دارد، سویا تراریخته مقاوم به علف‌کش در برزیل و تولید پاپایای تراریخته مقاوم به ویروس در ایالات متحده.
اما آیا استفاده از GMF می‌تواند راه‌حلی برای مشکلات کشاورزی در ایران باشد؟ یا چگونه می‌توان با این فناوری مشکلات خاصی مثل خشکسالی و کمبود منابع آب را مدیریت کرد؟
بحران امنیت غذایی یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی است که ایران نیز همچون بسیاری از کشورهای دیگر با آن مواجه است.
بحران امنیت غذایی در ایران
ایران در نقشه جهانی امنیت غذایی جزو کشورهای پرخطر محسوب می‌شود و استان‌های گرمسیر ایران در دسته مناطق آسیب‌پذیر قرار دارند. بنابراین می‌توان گفت؛ بحران امنیت غذایی یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی است که ایران نیز همچون بسیاری از کشورهای دیگر با آن مواجه است. وضعیت اقتصادی ایران به‌طور قابل‌توجهی تحت تأثیر تحریم‌های طولانی‌مدت بین‌المللی و رکود اقتصادی تشدید شده است.
به دنبال آن، افزایش قیمت مواد غذایی و کاهش یارانه‌ها به شکل مستقیمی امنیت غذایی اقشار کم‌درآمد و آسیب‌پذیر را تحت تاثیر جدی خود قرار داده است. همچنین تغییر اقلیم و وقوع بلایای طبیعی مانند سیل، زلزله و خشکسالی، و بی‌ثباتی سیاسی کشورهای همسایه به‌طور جدی بر وضعیت امنیت غذایی تاثیر داشته است.
تکنولوژی GMF با بهره‌گیری از یک رویکرد مدیریت یکپارچه منابع آب (IWRM)، می‌تواند تمامی عوامل مرتبط با آب از جمله عرضه، تقاضا، کیفیت و تخصیص منابع، را به صورت هماهنگ مدیریت کند. اما آیا می‌توانیم پتانسیل بالای این تکنولوژی را در جهت پاسخ‌گویی به تغییرات اقلیمی به کار گیریم؟ سوال مهم دیگری که پیش می‌آید این است که آیا می‌توانیم بدون هیچ نگرانی از نظر سلامت، این محصولات را مصرف کنیم؟ آیا در این زمینه آزمایشات و تحقیقات کافی انجام شده است که بتوانیم به آن استناد کنیم؟
نگرانی‌ها و چالش‌ها
با این حال،GMF به رغم مزایای بالقوه‌اش، با مخالفت‌های زیادی مواجه بوده است. منتقدان این محصولات عقیده دارند؛ هنوز تحقیقات کافی درباره تاثیرات بلندمدت آن بر سلامت انسان و محیط‌زیست انجام نگرفته و لذا اطلاعات کافی در این مورد در دسترس نیست. ن
گرانی‌هایی نیز درباره امکان انتقال ژن‌های تغییر یافته به گونه‌های وحشی و ایجاد عواقب محیط‌زیستی ناخواسته وجود دارد. علاوه بر این، برخی از منتقدان اما نگران این هستند که تمرکز بیشتر بر کشاورزی صنعتی برای تولید GMF، می‌تواند کاهش تنوع زیستی را به دنبال داشته باشد.
استفاده از این تکنولوژی بستگی به نحوه استفاده از آن دارد اما پاسخ به این سوال مهم نیز ضروری است که آیا GMF می‌تواند پاسخی برای بحران امنیت غذایی باشد؟ این تکنولوژی می‌تواند پاسخ و راهی برای روش‌های رسیدن به سیستم کشاورزی پایدار، بهبود سیستم‌های توزیع و کاهش هدررفت غذا مورد استفاده قرار گیرد.
اما برای دستیابی به این هدف، نیاز به تحقیق و نظارت دقیق بر اثرات محیط‌زیستی و سلامت این محصولات وجود دارد تا بتوان از مزایای آن بدون آسیب به محیط زیست و سلامت انسان بهره‌برداری کرد.
نظرات بسته شده است.