موج شکن تنها مقصر رسوب گذاری تالاب انزلی نیست

در چند دهه اخیر تالاب بین المللی انزلی به دلیل رسوب گذاری همواره در معرض تهدید خشکی و کاهش عمق آب قرار گرفته است.

بنابر مطالعات و پژوهش های انجام شده از سوی محیط زیست و مجامع دانشگاهی،عقب نشینی و کاهش سطح تراز آب دریای خزر، کم بارشی در منطقه، پسروی آب سفره های زیرزمینی، ورورد فاضلابها خانگی و صنعتی از طریق ۹ رودخانه منتهی به تالاب ، ورود سموم کشاورزی و گسترش گیاهان مهاجم از مهمترین عوامل رسوب گذاری و کاهش عمق آب تالاب انزلی و در نتیجه بحرانی شدن وضعیت آن در چند دهه اخیر بوده است.

درعین حال سازمان محیط زیست کشور از چند سال گذشته تاکید دارد ایجاد موج شکن های جدید بندرانزلی عامل اصلی رسوب گذاری تالاب انزلی و کاهش عمق آن بوده است. موج شکن هایی که به عقیده کارشناسان محیط زیست منجر به بروز تغییرات هیدرودینامیکی و رسوب گذاری در تالاب انزلی شده است.

روزهای گذشته نیز«علی سلاجقه» رییس سازمان محیط زیست کشور در جلسه کارگروه مدیریت و احیای تالاب انزلی، موج شکن جدید بندر انزلی را مانع تبادل آبی بین دریا و تالاب انزلی دانست و گفته بود: ساخت این موج شکن ها موجب محبوس شدن آب تالاب و مانع ورود آب دریا به این تالاب بین المللی شده است.

سلاجقه خواستار حذف موج شکن های بندر انزلی برای نجات تالاب انزلی و جلوگیری از رسوب گذاری بیشتر در آن شده بود.

ادعایی که بارها از سوی مدیر کل وقت بنادر و دریانوردی استان رد شد.«حمید رضا آبایی» مدیرکل اسبق بنادر و دریانوردی گیلان پیشتر در این خصوص گفته بود:« عده‌ای معتقدند موج شکن غربی تالاب انزلی یکی از دلایل کاهش آب ورودی و افزایش حجم رسوبات شده است، این درحالیست که بحث موج شکن وجود ندارد بلکه مورد اصلی اطاله موج شکن‌های جدید است.

آبایی با اشاره به موضوع رسوب و تأثیرات موج شکن بر روی افزایش این رسوب نیز افزوده بود: در این زمینه شرکت‌های مشاور مجری طرح موج شکن اقدامات و مطالعات مشارکتی با سایر دستگاه‌ها انجام شده و تأثیرات اعتلای موج شکن‌ها را بر افزایش حجم رسوب تالاب انزلی مورد بررسی قرار گرفته. ایجاد این موج شکن‌ها هیچ تأثیری در افزایش رسوب گذاری و کم شدن حوزه آبریز تالاب نداشته است.»

حذف موج شکن های جدید که به منظور افزایش پهلوگیری کشتی‌هایی با تناژ بالا در بندر انزلی احداث شدند؛ علاوه برهدر رفت میلیاردها تومان بودجه چه پیادمدهایی را متوجه تجارت دریایی و بنادر گیلان می‌کند؟. آیا راه نجات تالاب انزلی از حذف موج شکن ها می‌گذرد؟ ارایه مطالعات و نظرات کارشناسی این موضوع در صلاحیت چه کسانی است؟

وضعیت فعلی تالاب انزلی صرفا متوجه وجود موج شکن نیست

«مهرداد باقری نژاد» مدیرعامل پیشین کشتیرانی دریای خزر در این باره به مرور می گوید: مبحث حذف موج شکن بندر انزلی کاملا تخصصی است که می بایست توسط کارشناسان دریامحور و مشاورین پروژه های زیر ساختی امور بندری و دریایی بررسی و مطالعه شود.

 وی ادامه می‌دهد: به طور کلی تالاب انزلی گوهری خدادادی است که به ما عطا شده که متاسفانه نفس هایش در سالیان اخیر به دلایل مختلف به شماره افتاده است. هر چند که دولتها تلاشهایی دراین بخش برای حفظ و نجات تالاب از نابودی انجام دادند اما کافی نبوده.

نباید از خاطر برد که وضعیت فعلی تالاب انزلی صرفا متوجه وجود موج شکن نیست. نباید با این ادعاها منطقه را دچار خدشه کنیم و از چاله به چاه بیافتیم.

باقری نژاد اضافه می‌کند: فراموش نکنیم که ورود فاضلابهای انسانی و صنعتی، سموم کشاورزی و گسترش گیاهان مهاجم در کنار سایر عوامل دست به دست هم داده تا این تالاب بین المللی دچار مشکلات عدیده ای همچون رسوب گذاری شود. در حال حاضر یکی از گرفتاریهای تالاب انزلی ورود رسوبات است که به نحوی باید جلوی انباشت بیشتر آنها گرفته شود تا بتوانیم یک عمق مناسبی را در آن داشته باشیم.

 وی با تاکید به اینکه شاید با حذف موج شکن بتوان به نحوی از رسوب گذاری بیشتر جلوگیری کرد اظهار می‌کند: اما نباید از خاطر برد که وضعیت فعلی تالاب انزلی صرفا متوجه وجود موج شکن نیست. نباید با بیان این مطلب منطقه را دچار خدشه کنیم و از چاله به چاه بیافتیم.

مدیرعامل سابق کشتیرانی دریای خزر حوزه دریای خزر خاطر نشان می‌‎کند: محیط زیست در قبال حفظ تالاب انزلی وظیفه حاکمیتی دارد. فرهنگ سازی و نهادینه کردن اهمیت حفظ تالاب انزلی برای مردم محلی و جوامع گردشگری از اهمیت بالایی در این بخش برخوردار است. نباید تمام فشار را فقط بروی یک بخش یعنی حذف موج شکن متمرکز کنیم.

باقری نژاد با تاکید به اینکه عوامل مختلفی در رسوب گذاری تالاب انزلی دخیل اند که  منشا انسانی دارند ادامه می‌دهد: توریست ها، جوامع، محلی آتش سوزی ها و تغییر کاربریها همه دست به دست هم دادند که تالاب انزلی در این وضعیت قرار بگیرد. ضمن اینکه در حوزه صنعتی و پایه گذاری زیر ساختها در شهرهای حاشیه تالاب آن چیزی که کمترمورد توجه قرار گرفته بحث عدم نصب تله های رسوبگیر در رودخانه های منتهی به تالاب است.

 این کارشناس با تاکید به اینکه حذف موج شکن قطعا عملیات بندری را مختل می‌کند  می‌افزاید: حذف موج شکن ها در صورتی می‌تواند اتفاق بیافتد که با یک باز مهندسی و ایجاد کانال جدید در محوطه اسکله بتوان شرایط را به گذشته بازگرداند. البته که همه این عوامل زنجیر وار به یکدیگر متصل هستند.

وی با بیان  اینکه آسیب و نابودی تالاب انزلی نه تنها متوجه محیط زیست گیلان بلکه ممکن است آسیب آن دامن سایر کشورهای حاشیه دریای خزر را بگیرید اظهار می‌کند: تالاب انزلی در مسیر مهاجرت بسیاری از پرندگان مهاجر عرضهای بالا است که به سمت جنوب ایران و کشورهای افریقایی در پروازند. این تالاب ناخوداگاه درگیر زیست بوم  کل منطقه است و اگر نتوانیم آن را نجات دهیم محیط زیست کل منطقه به خطر می‌افتد.

وی خواستار برنامه ریزی کوتاه مدت برای کاهش حجم صدمات و آسیبهای وارد شده به تالاب انزلی شد و گفت: با اجرای این برنامه قادر خواهیم بود برنامه ریزی بلندمدت برای احیا و نجات تالاب انزلی داشته باشیم. دراین بخش کمک از بخش دانشگاهی و فرهنگ سازی رسانه های رسمی از جمله صدا وسیما حایز اهمیت است.

 با حذف موج شکن وجود و ماهیت اسکله های بندر انزلی بی معنی می‌شود

«احسان زمانی» مدیر شعبه شرکت کاوه در اسکله بندرانزلی نیز با تاکید به اینکه ساخت موج شکن های جدید باعث شده جریان خروجی آب از مرداب در سالهای اخیر دچار با مشکل همراه شود به مرور می گوید: فقط موج شکن عامل اصلی انباشت رسوب در مرداب انزلی نیست.

زمانی بیان می‌کند: با توجه به تجربه ای در پروسه ساخت موج شکنهای آستارا و انزلی دارم معتقدم موج شکن های جدید عامل مهمی در رسوب گذاری مسیر خروجی مرداب در محوطه اسکله بندر و بلوار انزلی هستند که موجب انباشت رسوب در این قسمت شده اند. اما حذف موج شکن انزلی در راستای احیای مرداب انزلی مستلزم مطالعات علمی دقیق است و دراجرای مطالعات آنچه که باید مدنظر قرار بگیرد این نکته است که با آیا با حذف موج شکن امکان برقراری جریان طبیعی آب در مرداب و بازگشت به حال قبل را خواهیم داشت؟

زمانی با تاکید به اینکه با حذف موج شکن غربی انزلی، تکلیف میلیاردها تومان هزینه ای که در ساخت آن و ایجاد اسکله بندر صرف شده چه می شود ادامه می‌دهد: با توجه به اینکه فاز جدید توسعه اسکله انزلی در محوطه نیروی دریایی واقع است با حذف این موج شکن ها، وجود و ماهیت اسکله ها بی معنی می‌شود و این سوال مطرح می شود که آیا در اسکله بندر با برخوداری از یک موج شکن، کشتیها قادر به پهلوگیری خواهند بود؟

وی تصریح می‌کند: در واقع با حذف موج شکن وضعیت بندری اسکله انزلی به ۷۰ سال قبل باز می‌گردد که همه کشتیها با ظرفیت های مختلف قادر به پهلوگیری در آن نبودند.

زمانی با تاکید به اینکه با حذف موج شکن خللی در ظرفیت بنادر استان و اسکله انزلی ایجاد نمی شود تاکید می‌کند: در حال حاضر ظرفیت بنادر گیلان ۱۵ تا ۲۰ میلیون تن تخلیه و بار گیری است که با حذف موج شکن شاید ۲ تا ۵ میلیون تن ظرفیت از مدار خارج شود که به عقیده بنده مشکلی برای تجارت دریایی استان ایجاد نمی‌کند. تنها مساله در این اقدام هدر رفت میلیاردها تومان سرمایه در اسکله بندر انزلی است.

وی با اشاره به این نکته که صرف نظر از حذف موج شکن  برای نجات تالاب انزلی باید مطالعات دقیقی توسط مشاورین ذی صلاح انجام شود می گوید: در این اقدام باید به گونه ای موج شکن را برش دهند تا ضمن حفظ اسکله، مسیری برای خروج رسوبات مرداب و جریان آب پیدا شود. به نظر می رسد چنین برنامه ای علیرغم زمان بر بودن و صرف هزینه های زیاد می تواند در احیای مرداب کمک کند.

 زمانی با بیان اینکه این موضوع به نوعی به چوب دو سر طلا بدل شده بطوریکه باید ببینیم آیا برای ما اکوسیستم مرداب و محیط زیست مهم است یا تجارت دریایی و سرمایه گذاری در اسکه بندری؟

وی تاکید می‌کند: در رسوب گذاری مسیر خروجی مرداب در اسکله بندر انزلی تنها نباید موج شکن را مقصر اصلی بدانیم. احداث کنار گذر انزلی و خشک کردن بخش عظیمی از مرداب در این منطقه یکی از عوامل مهم تهدید حیات تالاب انزلی است که مورد توجه قرار نمی گیرد.

این درحالیست که در بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا برای احداث کنار گذر در محیط های تالابی و آبی، پلهایی با پایه های بلند وهوایی پیش بینی می شود تا مسیر خروج آب مسدود نشود که در نهایت مانند تالاب انزلی به انباشت رسوب در بستر تالاب منجر شود. متاسفانه در احداث کنار گذر انزلی نه تنها چنین طرحی اجرای نشد بکله بسیاری از مناطق تالابی را برای این امر خشکاندند.