مقارن ساعت ۱۳، لودرها لایه بزرگی از گل را در حاشیه رودخانه آق اولر کنار زدند. پیش از آن راننده یک دستگاه بیل مکانیکی هنگام کنار زدن سنگ‌ها با خطر سقوط به داخل رودخانه مواجه شد. راننده گریدر اداره راهداری توانست این بیل مکانیکی را از لبه پرتگاه به عقب بکشد.
طغیان رودخانه کورامار باعث شد هر چه بر سر راهش قرار داشت را با خود ببرد. سیل آمیخته با انبوه گل، سنگ‌های ریز و درشت، شن و تخته سنگ‌هایی با وزن بیش از ۲۰ تن را همراه خود آورده است که دو دستگاه لودر نیز قادر به جابجایی آن نیستند. پل آق‌اولر هم دیگر قابل استفاده نیست. سیل ، پل را شسته و به شدت عمیق کرده است که عمقش به بیش از ۵۰ تا ۶۰ متر می‌رسد.
اینها تصاویری از سیل پیاپی روزهای دوشنبه و سه شنبه هفته گذشته در روستاهای منطقه آق‌اولر کوهستانی بخش مرکزی تالش است که خسارت‌های انسانی و مالی زیادی به بار آورد.
شدت سیل به حدی بوده که گلوله‌های گل تا ارتفاع ۱۱متری پرتاب شده است و روی سقف و دیوارهای حسینیه تاریخی شیرخان دیده می‌شود. ساختمان حسینیه با ۲ سیل این هفته هنوز آسیب ندیده است اما آب شستگی پای حسینیه تهدیدی جدی به شمار می‌رود. مردم پای دیوار آن به صورت نشسته و ایستاده منتظر بازگشایی راه بودند و صحنه‌های دلخراش تخریب خانه و مرگ یک نفر از اهالی را از یاد نمی‌برند.
هشداری ندیدیم
مسافرانی که ظهر روز سه‌شنبه به آق‌اولر رسیدند تا در یک ویلای کرایه‌ای چند روزی استراحت کنند می‌گویند هیچ تابلوی هشدار و راهبندی برای سیل و طغیان رودخانه در مسیر راه مشاهده نکردند. «حسین کاظمی» یکی از مسافران به مرور می‌گوید: پس از ۳۰ کیلومتر رانندگی زمانی که به اینجا رسیدیم هیچ اثری از هشدار درباره جاری شدن سیل هم نبود. ما بی‌خبر از همه جا وقتی به نزدیک پل رسیدیم تعدادی ماشین آلات راه‌سازی و مقادیری از گل و لای انباشته روی هم را دیدیم. تازه فهمیدیم که روز پیش در اینجا سیل آمده است. اما حدود ساعت ۴ عصر همزمان با وقوع سیل بزرگ همه چیز در روستا به هم ریخت.
طغیان رودخانه کورامار باعث شد هر چه بر سر راهش قرار داشت را با خود ببرد. سیل آمیخته با انبوه گل، سنگ‌های ریز و درشت، شن و تخته سنگ‌هایی با وزن بیش از ۲۰ تن را همراه خود آورده است که دو دستگاه لودر نیز قادر به جابجایی آن نیستند.
به گفته‌ی وی، همزمان با وقوع سیل ابتدا برق قطع و کمی بعد آب لوله‌کشی نیز قطع شد. تلفن ثابت نیز از کار افتاده بود و کارتخوان مغازه‌ها کار نمی‌کرد. فقط با پول نقد خرید می‌کردیم و مغازه نان برای فروش نداشت. یکی از همسایه‌ها یک بسته ۱۰ تایی نان لواش به ما داد و ۳ وعده شام، صبحانه و ناهار را به همین شکل گذراندیم.
همه خوش نشین‌ها رفتند
یکی از ساکنان آق‌اولر درباره اتفاقات سیل اظهار می‌کند: روز دوشنبه ساکنان بومی بخاطر سابقه سیل‌های گذشته ترسیدند. بومیان به خانه اقوام خود و دور از رودخانه رفتند. بیشتر خوش‌نشین‌های بومی و غیربومی هم رفتند و عده کمی ماندند. سیل دوم که جاری شد بقیه خوش نشین‌ها نیز فرار را بر قرار ترجیح دادند.
«اسد باوند» می‌گوید: تعدادی از بومیان که بستگانشان در شهر تالش زندگی می‌کنند قبل از وقوع سیل اینجا را ترک کردند. جز ساکنان منطقه که پای همه خوشی‌ها و ناخوشی‌ها ایستاده‌اند. جریان گل و سنگ و ماسه به خانه‌های حریم رودخانه آسیب زده است. گل با ورود به محوطه‌ها چند ساختمان را در هم پیچیده است. جریان گل سیل از یک اتاق خانه وارد شده و با تخریب دیوار وارد حیاط شده است. اهالی برای حصارکشی از فنس(تورهای فلزی) یک و نیم متری استفاده کرده‌اند و در زمان سیل مانع فرارشان شده بود. حالا برای کمک به یکدیگر همین مانع‌ها را سوراخ کرده‌اند.
با این حال انبوهی از گل‌سیل حین برخورد با خانه‌های سفید آق‌اولر نیمی از محوطه آن را پر کرده و به دیوار آن تکیه زده بود، اما آن را خراب نکرد. نمونه‌ای از خانه‌های سفید(آق اولر) که قدمتی حدود ۱۵۰ ساله دارند و میراث فرهنگی بر حفظ آن تاکید می‌کند.
روایت مرگ حاجیه توران
سیل یک فرد را به کام مرگ کشاند. پیرزنی که هنوز دمپایی‌های آبی‌اش بر روی گل و لای ناشی از سیل باقی مانده و خودش دیگر نیست.
«گل بادام خادمی»، زن ۷۴ ساله که لباس تالشی(شای شلو) بر تن دارد درباره ماجرای مرگ دلخراش این پیرزن همسایه به مرور می‌گوید: ساعتی از سیل گذشته بود که شوهرش در جستجوی حاجیه توران بود. همسایه‌ها هم آمدند تا به او کمک کنند. اما جسد او چسبیده به فنس کنار انباری و باغچه زیر گل و سنگ بود. همسایه من ۶۵ سال بیشتر نداشت و بخاطر درد پاهایش همیشه با یک چوبدستی راه می‌رفت. دو پتو و چادر نمازم را دادم تا به گرد او بپیچند. همان ساعت او را بردند و در مزار بقعه سینکی دفن کردند. دمپایی‌های آبی رنگ و جوراب زنانه درونش هنوز کنار بوته‌های سیب‌زمینی باغچه است.
با ایستادن سیل، خانم خادمی صبح و عصر روز چهارشنبه مشغول پذیرایی از کسانی بود که منتظر بازگشایی راه بودند.
تخریب ۱۰ واحد مسکونی
بنا بر گفته دهیار، مریان و آق اولر ۲۵۰ نفر سکنه دائمی دارند. جمعیت منطقه عمدتا تالش و مهاجران ترک زبان اردبیلی هستند و با احتساب خوش نشین‌های بومی و غیربومی جمعیت اینجا به ۵۰۰ نفر می‌رسد.
«سید حمید اشرفی» درباره خسارت‌های سیل تصریح می‌کند: تخریب اصلی در آق‌اولر روی داده است. تعداد واحدهای مسکونی متاثر از سیل به ۱۰ واحد می‌رسد که ۴ واحد به صورت ۱۰۰ درصد تخریب شد و قسمتی از ۶ واحد دیگر نیز به دلیل ورود سیل صدمه دیده و تعدادی انباری و صدها اصله درخت نیز شکسته است. جاده ارتباطی و زمین‌های روستاهای مسیر حاشیه رودخانه کورامار به شدت آسیب دیده‌اند.
بنا بر گزارش ستاد مدیریت بحران شهرستان تالش خسارت سیل اخیر به بخش‌های مختلف، به جز آسیب به جاده و پل‌ها، ۵۰ میلیارد ریال بوده است.
در این ناحیه پوشش گیاهی چندانی موجود نیست. اما جز پوشش گیاهی، ما اعتبار کافی برای تکمیل طرح آبخیزداری در اختیار نداریم و طی ۵ سال گذشته تنها ۳ گابیون در منطقه احداث شده است. سیل روزهای گذشته همین سه گابیون را به کلی ویران کرد.
همچنین ۱۴ راس دام تلف شده و مزارع برداشت علوفه، گندم و جو زیان دیده است. تعداد زیادی از درختان گردو، فندق، سیب و به محدوده سیل‌گیر شکسته است. سیل علاوه بر زیان‌های مستقیم در بالادست، ۱۳ سردهنه نهرهای کشاورزی مسیر رودخانه کرگانرود را تخریب کرده است که شالیزارها در مرحله گل‌دهی با قطع آب مواجه شده‌اند.
کمبود اعتبار برای آبخیزداری
اما حالا چه باید کرد؟ سیل‌های پاییزی در راهند و آنوقت است که دیگر وضعیت بدتر از سیل تابستانی خواهد شد. گفته می‌سود اعتبار برای طرح‌های پیشگیرانه کم است اما ظاهرا برای خسارت‌های پس از بحران اعتبار اختصاص می‌یابد.
رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری تالش با تاکید بر فرسایش شدید خاک در ارتفاعات قره‌گل می‌گوید: در این ناحیه پوشش گیاهی چندانی موجود نیست. اما جز پوشش گیاهی، ما اعتبار کافی برای تکمیل طرح آبخیزداری در اختیار نداریم و طی ۵ سال گذشته تنها ۳ گابیون در منطقه احداث شده است. سیل روزهای گذشته همین سه گابیون را به کلی ویران کرد.
اما مشکل دیگر تصرف غیرقانونی مراتع است. «جابر حسینی» در ادامه با اشاره به موضوع تصرف غیرقانونی مراتع می‌گوید: اشخاصی قسمت زیادی از مرتع منطقه قره‌گل را حصارکشی کرده‌اند و برای برداشت علوفه از آن استفاده می‌کنند. عدم آبخیزداری زیربناهای ارتباطی منطقه را تهدید می‌کند و اولویت نخست پیشگیری از تکرار سیل است.
بلای غیر طبیعی به نام مادفلود
اما ورود انبوهی از گل و لای به همراه سیل و ورود آن به خانه‌ها موجب شد با یک دانشجوی دکترای زمین شناسی تالش گفت و گو کنیم. «امیدجاهد مریان» به مرور می‌گوید: سیل هفته جاری در روستاهای مریان و آق اولر از نظر علمی در گروه «گل‌سیل» یا «مادفلود» (MudFlood) قرار می‌گیرد ویک بلای طبیعی نیست.
به گفته‌ی وی، بنا بر تعریف آکادمی ملی علوم آمریکا (NAS)، گل‌سیل، به نوعی از سیل گفته می‌شود که جریان آب حاوی بار رسوبی بیش از حد معمول (بیش از ۵۰ درصد حجمی) دارد.
این درحالیست که رسانه‌های محلی به اشتباه با تیتر رانش زمین از آن یاد کردند در حالی‌که این پدیده کاملا متفاوت از رانش یا هرنوع پدیده وابسته به حرکات دامنه‌ای است.
جاهد تصریح می‌کند: گل سیل در پی بارش‌های ناگهانی شدید در حوضه‌های آبریز رخ می‌دهد و حاوی مقدار زیادی سنگ، خاک رس و غیره است. همچنین این پدیده بیشتر در رودخانه‌ها و مخروط افکنه‌های نزدیک به مناطق کوهستانی رخ می‌دهد و چگالی بالایی دارد. نیروی خارق العاده این جریان قادر به جابجایی تخته سنگ‌های غول پیکر تا صدها متر است.
رویداد آق اولر یک فاجعه است که هزاران تن خاک با یک بارش کوچک به حرکت درآمد و صدها اصله درخت شکست.
وی با بیان علت‌های این پدیده می‌افزاید: مادفلودها نشانه بارز فرسایش شدید خاک به دلیل فقر پوشش گیاهی، کشاورزی افسارگسیخته و تغییر جریان‌های هیدرولوژیکی طبیعی زمین محسوب می‌شود. وقوع این پدیده از نظر زمین شناسی با چنین حجم بزرگی و در این دوره دره زمانی بسیار دور از انتظار بود. نقش پررنگ عوامل غیرطبیعی از طریق رفتارهای نسنجیده و تخریب گرایانه انسانی در کنار تغییرهای اقلیمی غیرقابل انکار است.
امید جاهد با هشدار نسبت به تبعات این پدیده در آینده بیان می‌کند: گل سیل سبب فرسایش خاک می‌شود و جزو خطرهای بلند مدت برای توسعه پایدار به حساب می‌آید. کشورهای اروپایی گل سیل را علاوه بر مخاطره شناسی، در علوم خاک شناسی و فرسایش خاک نیز بسیار مورد توجه قرار داده‌اند.
وی همچنین تاکید می‌کند: رویداد آق اولر یک فاجعه است که هزاران تن خاک با یک بارش کوچک به حرکت درآمد و صدها اصله درخت شکست. بنابراین ایجاد پایگاه داده مخاطره‌های طبیعی و غیرطبیعی در سطح ملی و منطقه‌ای برای کشورمان لازم است تا حوادث این چنینی به خاطر گذشت زمان به فراموشی سپرده نشود.
