دخالت سیاسی، چالشی برای توسعه و رشد محلی

وقتی سخن از منطقه آزاد به میان می‌آید، صرف نظر از کارکرد و نقش کلان اقتصادی آن در بهره‌وری بهینه از ظرفیت‌های موجود در زمینه تولید، اشتغال و رونق صادرات، همگان از آن توقع نقش الگویی برای توسعه اجتماعی، فرهنگی و غیره را نیز دارند.

منطقه‌ای که انتظار می‌رود از سرزمین اصلی نه تنها در حوزه توسعه اقتصادی بلکه در سایر زمینه‌های رفاهی، بهداشتی، محیط زیستی و غیره یک سر و گردن بالاتر باشد.

علاوه بر این ساکنان سرزمین اصلی انتظار دارند وجود این منطقه در محدوده‌ی جغرافیایی آنها علاوه بر نقش کلان کشوری، امتیازات و فوایدی را برایشان در بر داشته باشد.

منطقه‌ای که بتوانند هم به داشتن آن ببالند و هم از امتیازات و منافع آن بهره ببرند. جایی نه تنها برای رشد و شکوفایی اقتصادی شهر، استان و کشور بلکه منطقه‌ای که در آن فوایدی هم برای مردم بومی داشته باشد. سازمانی که هم برایشان مراکز درمانی، آموزشی، تفریحی قابل دسترسی مهیا کند و هم رفاه و آسایش بیشتری به ارمغان آورد.

تاثیرگذاری منطقه آزاد انزلی بر رشد اقتصاد محلی گیلان، ایجاد اشتغال، بازاریابی و عرضه مناسب تولیدات استان، بهره مندی از مراکز آموزش عالی در سطوح بالا، تاسیس مراکز درمانی، بهره مندی از خودروهای ارزان‌تر و امکان تردد در محدوده استان، صدور کارت‌های شهروندی و تخفیف‌های ویژه در زمینه رفاهی، تفریحی از جمله انتظارات عامه مردم گیلان است.

منطقه آزاد انزلی در کرانه دریای خزر در استان گیلان نیز از این قاعده مستثنی نیست.

این منطقه پس از تعیین اعضای هیأت مدیره و ابلاغ محدوده طی سال‌های ۸۲ تا ۸۴، از تابستان ۸۴ شروع به کار کرد. محدوده کنونی منطقه دو هزار و ۲۵۰ هکتار است که در محدوده شهرستان بندر انزلی واقع شده و پنج روستای طالب آباد، حسن رود، لیجارکی، گلشن و جفرود را در بر دارد.

تاثیرگذاری منطقه آزاد انزلی بر رشد اقتصاد محلی گیلان، ایجاد اشتغال، بازاریابی و عرضه مناسب تولیدات استان، بهره مندی از مراکز آموزش عالی در سطوح بالا، تاسیس مراکز درمانی، بهره مندی از خودروهای ارزان‌تر و امکان تردد در محدوده استان، صدور کارت‌های شهروندی و تخفیف‌های ویژه در زمینه رفاهی، تفریحی از جمله انتظارات عامه مردم گیلان است.

مردم گیلان امید داشتند که وجود منطقه آزاد انزلی برایشان برکات فراوان کلان و آورده‌های خردی به همراه داشته باشد .

 اما توسعه و برنامه ریزی شهری با تمرکز بر نکات اجتماعی و زیست محیطی و رفاه عمومی شامل ملاحظات کارایی، بهداشت، حفاظت و استفاده از محیط زیست و همچنین اثرات طرح‌های کلان بر فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی را بعنوان پایه‌های توسعه در این منطقه شاهد نیستیم.

داخل محدوده نیز از منطقه آزاد الگویی به لحاظ زیرساخت‌های حمل و نقل و عمران و منظر بناها و بهداشت و نظم خبری نیست. امکان خرید و بهره مندی از خودروهای با کیفیت نیز که از ابتدا برای طبقه متوسط ساکن گیلان مشکل بود با ممنوع شدن ورود خودروهای خارجی از سال ۹۷ و گران شدن سرسام آور خودروها عملا به یک رویا تبدیل شد.

خدمات پس از فروش توسط شرکت‌های وارد کننده خودرو در منطقه نیز با مشکل مواجه است.

بسیاری از گیلانی‌ها حتی ساکنان شهر ساحلی انزلی بعنوان مقر اصلی این منطقه نه تنها تاکنون بهره‌ای از آن نبرده‌اند بلکه در ورود به منطقه آزاد خودشان، باید همپای غریبه‌ها ورودی بپردازند، قیمت اجناس برایشان تفاوتی با خارج از محدوده ندارد و تفریحات موجود در منطقه هم آنچنان گران است که اغلب مردم محلی توان استفاده از آن را ندارند.

مضاف بر این امکان آمد و شد به منطقه آزاد انزلی برای بسیاری از گیلانیان سخت و هزینه بر است. به نحوی که بسیاری از مردم بومی تنها نامی از این منطقه شنیده‌اند و بس. علاوه بر آن، وسعت منطقه و فقدان وجود وسایل نقلیه در داخل محدوده مانند ماشین‌های برقی نظیر آنچه در پیاده راه فرهنگی رشت و یا نقش جهان اصفهان و برخی شهرهای دیگر وجود دارد مردم را مجبور به ورود به داخل محدوده و پرداخت ورودی و صرف وقت زیاد و همچنین ایجاد ترافیک سنگین می‌کند.

اما از جایی که قرار بود الگویی برای توسعه اجتماعی، فرهنگی، اشتغالزایی سرزمین اصلی باشد مردم گیلان و انزلی تنها شاهد نامی هستند.

محدوده تجاری و گردشگری این منطقه در اصل مکمل و پایه همدیگر هستند. اما نه بسترهای گردشگری مناسب است نه تجاری و قیمت خرده فروشی اجناس در منطقه چه کالاهای خارجی و چه داخلی در بسیاری مواقع از مرکز استان هم گران‌تر است.

همان نظارت نیم بند بر قیمت‌ها که در خارج از محدوده گاهی برای خالی نبودن عریضه انجام می‌شود در این منطقه بدلیل معافیت از قوانین سرزمین اصلی اجرا نمی‌شود.

در حالی که سال ۸۳ کلنگ بیمارستان پشت زمین ورزشی جفرود به زمین خورد اما گویا کلنگ در همانجا زمین گیر شد و ساخت و سازی صورت نگرفت.

این در حالی است که منطقه آزاد انزلی یکی از بهترین فرصت‌ها برای مراکز آموزشی درمانی، استاندارد و جذب بیماران کشورهای همسایه است.

صنایع کوچک فرآوری و بسته بندی محصولات استان نیز معلوم نیست که چرا معطل مانده است. صنایع فرآوری محصولات کشاورزی، تجاری سازی تولیدات زراعی و بسته بندی محصولات استان از قبیل فرآورده‌های شیلاتی، باغی و زراعی نداشتیم.

سال‌ها است که مردم گیلان برای امتیاز تردد ماشین‌های پلاک آزاد در استان مطالبه گری می‌کنند اما محدوده تردد، کل استان را شامل نمی‌شود و شهرستان‌های آستارا، هشتپر، رودبار، چابکسر و لوشان از کل استان مستثنی شده‌اند.

اما مطالبات مردمی به جای توسعه اقتصادی و اجتماعی منحصر شده به نامی که آن هم عامل بروز اختلافات بیهوده بوده است.

مقایسه مناطق آزاد شمال و جنوب

 سازمان منطقه آزاد وظایف دولت را برای شهروندان خود برعهده دارد یک بخشی از این وظایف شامل مسائل اجتماعی است .

در اکثر مناطق آزاد جنوب، سازمان‌های عامل، یک سری امتیازات و تخفیف‌ها و معافیت ها، در قالب کارت شهروندی، کاهش عوارض و مشوق‌هایی را برای ساکنان منطقه و افراد محلی در نظر می‌گیرند .

شهروندان در بحث ثبت شرکت، خرید ماشین، کرایه ها، عوارض تولید، بلیت هواپیما، کشتی، سینما از یک سری معافیت‌ها و کاهش عوارض و تخفیف‌ها بهره مند هستند.

از سویی مراودات تجاری خرد و نیمه خردی که مردم محلی در مناطق آزاد کیش و قشم با برخی کشورهای حاشیه خلیج فارس دارند تحت عنوان رسمی یا غیر رسمی تاثیر مهمی در اقتصاد جزیره داشته است.

اما در گیلان چطور، منطقه آزاد انزلی چه نقشی در زندگی مردم داشته است.

منطقه آزاد فرصتی برای رسیدن به استانداردهای بین المللی

  «مجید حسینی صیادنورد» کارشناس مناطق آزاد بیان کرد: در زمینه شاخص‌های توسعه‌ای گرچه شرایط منطقه آزاد انزلی بهتر از سرزمین اصلی بوده ولی در قیاس با مناطق آزاد جهانی عملکرد درخشانی نداشته‌اند. البته روستاهای منطقه به نسبت روستاهای نقاط دیگر از امکانات بهتری برخوردار شدند.

وی در خصوص به کارگیری متقاضیان کار در منطقه آزاد انزلی گفت: معادله نیروی انسانی مبتنی بر نیروهای با کیفیت‌تر است ولی معمولا وجه غالب معطوف به معرفی است و این باعث شده معمولا مدیران ارشد و کارشناسان منطقه آزاد بین ۱۰ تا ۲۰ درصد انتخاب می‌شوند و نیروهای کار بخش خصوصی بین ۵۰ تا ۷۰ درصد است. در نتیجه،۹۰ درصد نیروی کار شهرک صنعتی منطقه آزاد انزلی بومی هستند.

صیاد نورد در خصوص علت گرانی اجناس در منطقه گفت: به دلیل اینکه اجناس از ترکیه، دبی یا کردستان عراق وارد این منطقه می‌شود. در نتیجه یک هزینه حمل و نقل روی اجناس کشیده می‌شود، اما نسبت به خارج از منطقه و شهرهای اطراف؛ بسته به کالاهای مختلف و اینکه تولید کدام برند و کشور است، مابین ۲۰ تا ۴۰ درصد کمتر است. البته در منطقه آزاد انزلی حدود چهل تا پنجاه درصد کالاهای عرضه شده در غرفه‌های تجاری منطقه، تولید واحد‌های صنعتی منطقه یا تولید کنندگان داخلی کشور است.

 در واقع به جز عامل بعد مسافت از مبادی واردات کالا از کشورهای هدف، عامل دیگر این تفاوت غیرفاحش قیمت به بالارفتن قیمت دلار، و اعمال برخی محدودیت‌های وارداتی و اخذ عوارضی فراتر از عوارض اخذ شده از سوی سازمان منطقه آزاد انزلی برمی‌گردد.

براساس قانون گمرکی که متعلق به بیش از ۳۰ سال قبل است هر فرد می‌تواند تا سقف هشتاد دلار کالای همراه مسافر وارد کند. البته اقلامی از قبیل یخچال، کولر گازی، گاز خانگی اساسا وارد نمی‌شوند.

وی در خصوص عوارض ورود به محدوده تجاری و گردشگری منطقه آزاد انزلی گفت: این عوارض در همه مناطق اخذ می‌شود اما عناوین آن متفاوت بوده و معمولاً به چشم نمی‌آید، برخی هنگام ورود به جزیره در قالب بلیط ورودی دریافت می‌شود، برخی در قالب استفاده از امکانات گردشگری منطقه، اما درباره منطقه آزاد انزلی این ورودیه به منظور ایجاد زیرساخت‌ها و به ویژه هزینه نگهداری امکانات گردشگری منطقه دریافت می‌شود.

این کارشناس مناطق آزاد در مورد شرایط ورود خودرو به منطقه آزاد انزلی گفت: از سال ۹۷ واردات خودرو خارجی ممنوع شده است، خدمات پس از فروش برای خودروهایی که در داخل کشور دارای نمایندگی پس از فروش می‌باشند مشکلی ندارد، اما صاحبان خوردوهای آمریکایی و ژاپنی که داخل کشور وارد نمی‌شوند و پلاک نمی‌شوند، دچار مشکل هستند، در واقع مهمترین مشکل نظام خرید و فروش خودرو در منطقه آزاد انزلی مباحث مترتب بر خدمات پس از فروش توسط شرکتهای وارد کننده است و اینکه اغلب تخصصی در این زمینه نداشتند و اغلب نمایندگان رسمی برندهای خارجی نمی‌باشند.

صیاد نورد در خصوص فرصتهای منطقه آزاد انزلی اظهار کرد: منطقه آزاد این قابلیت را دارد که مناسبات فعالان اقتصادی و تولیدکنندگان و ساکنان این ناحیه را فرا منطقه‌ای و حتی فرا ملی کند. نه تنها هموطنان از نقاط مختلف جلب این منطقه می‌شوند بلکه امکان آمد و شد خارجی‌ها را فراهم می‌کند و بدیهی است که مناسبات، تکنولوژی و امکانات را نیز با خود همراه می‌آورد.

به اعتقاد وی یکی از مشکلاتی که موجب عدم تعامل مثبت با مردم محلی شده اعمال نظر مقامات سیاسی مثل نماینده ها، فرمانداران، اعضای شورای شهر در نظرات روستاییان است که اثر مخرب دارد و به شدت سازمان‌ها را دچار چالش کرده است.

وی تصریح کرد: از آنجا که روستاییان در بحث انتخابات نقش مؤثری دارند. نمایندگان مجلس در جلسات تبلیغاتی و ستادهایشان وعده‌هایی می‌دهند. نماینده با مردم طرف نمی‌شود بلکه سازمان عامل با مردم روستا مواجه می‌شوند. اینها در مدل توسعه منطقه آزاد نقش منفی ایجاد کرده و مدل تعاملی روستاییان و سازمان‌ها دچار چالش شده است.

صیاد نورد در خصوص فرصتهای منطقه آزاد انزلی اظهار کرد: منطقه آزاد این قابلیت را دارد که مناسبات فعالان اقتصادی و تولیدکنندگان و ساکنان این ناحیه را فرا منطقه‌ای و حتی فرا ملی کند. نه تنها هموطنان از نقاط مختلف جلب این منطقه می‌شوند بلکه امکان آمد و شد خارجی‌ها را فراهم می‌کند و بدیهی است که مناسبات، تکنولوژی و امکانات را نیز با خود همراه می‌آورد.

وی با بیان این که نیروی انسانی شاغل در منطقه آزاد باید از استانداردها و شاخصهای بالاتری برخوردار باشند اذعان کرد: یکی از نکاتی که مغفول واقع می‌شود دوره‌های آموزشی در سطح استانداردهای ملی و بین المللی است که از کارگر و کارمند تا کارشناس، استاد، دانشجو و صنعتگر می‌تواند به واسطه منطقه آزاد دوره‌های آموزشی بالاتر و در حد کیفیت بین المللی ببیند.

وی در مورد اشتغال افراد بومی در منطقه آزاد انزلی گفت: در بحث اشتغال معمولا نیروهای نیمه ماهر از افراد بومی منطقه استفاده می‌کنند.

همچنین به گفته وی، ظرف این سال‌ها دوره‌های آموزشی خوبی برای روستاییان برگزار شده، مرکز آموزش فنی حرفه‌ای ایجاد و آموزش بخش کشاورزی و استفاده از سموم تا لایروبی انهار به روستاییان انجام شده است. تولیدات صنایع دستی از طریق آموزش ارتقاء داده شد و روستاییان فنون جدیدی را فراگرفتند.

حسینی بیان کرد: از سویی، مدیریت منطقه به نوعی بحث بازاریابی در قالب بسته‌های سرمایه گذاری در نمایشگاه‌ها یا ایجاد غرفه صنایع دستی یا اعزام افراد فعال در صنایع دستی به نمایشگاه‌های خارجی را انجام داده‌اند.

در صندوق کارآفرینی امید نیز کارهای معمولی انجام شده که به روستاییان وام‌هایی برای تجهیز کارگاه فرش و صنایع دستی داده شده است.

منطقه آزاد انزلی با بهره مندی از موقعیت خاص جغرافیایی واقع شدن در حاشیه دریای خزر از جمله آب و هوای مناسب، نزدیکی به پایتخت، بهره مندی از نیروی انسانی با سواد و تحصیلکرده، برخورداری از برخی زیرساخت‌های اولیه، طبیعت زیبا و امکان آسان تجارت با اروپا یکی از مناسب‌ترین نقاط برای ایجاد این فرصت بود.

وجود منطقه آزاد انزلی تاکنون به جز برای‌اندکی از صاحب منصبان و یا سرمایه گذاران و همچنین عده قلیلی که از فروش زمینهای خود در منطقه بهره برده‌اند برای مردم گیلان ثمره‌ای در بر نداشته است.

حال بهره وری از فرصت منطقه آزاد، دستیابی به اهداف خرد و کلان ایجاد این منطقه و سودبخشی به شهر و استان و کشور در گرو سیاستهای درست اقتصادی، مدیریت کارآمد و مسؤولیت پذیری، وظیفه شناسی و تعهد تمامی دست‌اندرکاران این منطقه از خرد و کلان است.

منطقه آزاد انزلی می‌تواند الگویی موفق برای توسعه و عامل ایجاد منافع برای مردم گیلان باشد نه فقط نامی برای عموم و کامی برای خواص.