گرما دامن‌گسترانده است و بستر خشک رودخانه‌ها و تالابها مویه می‌کنند. چشم‌ها آسمان را پیِ ابرها می‌کاوند و ابرها دورهستند و در تردید باریدن و نباریدن سرگردان مانده‌اند. باد زوزه‌کشان انبوهی از غبار همراه دارد و زمین پیراهن سبزش را گم کرده است. اینها تصاویری‌ست که وقتی سخن از تغییرات اقلیمی به میان می‌آید پیش چشم‌هامان مجسم می‌شود. کارشناسان دلیل تغییرات آب و هوایی که در سال‌های اخیر به وضوح شاهدش بوده‌ایم را بیشتر متوجه عملکرد انسان بر کره‌ی خاک می‌دانند. سوخت‌های فسیلی، گازهای گلخانه‌ای و گرمایش جهانی کلماتی هستند که این روزها بسیار می‌شنویم اما آن چه که کمتر به آن پرداخته می‌شود چاره‌اندیشی برای مواجهه صحیح با اثرات تغییر اقلیم بر جوانب مختلف و کاهش این اثرات است. تغییراتی که می‌تواند بر همه‌ی ابعاد زندگی انسان تاثیرگذار باشد. در این میان بی‌تردید سلامت جسم و روح انسانها نیز از این تغییرات درامان نخواهد بود. دامنه‌ی آسیب‌هایی که سلامت انسانها را به دنبال گرمایش جهانی تحت تاثیر قرارمی‌دهد با توجه به شرایط جغرافیایی، وضعیت منابع آبی و زیرساخت‌های موجود در مناطق مختلف و همچنین شرایط جسمانی، روانی و اجتماعی افراد، متفاوت خواهد بود.
گیلان در مسیر گرمایش
گیلان از دیرباز به سرزمینی سبز و پرباران شهره بوده است. اما این سرزمین نیز در سال‌های اخیر با گرم شدن هوا، تغییر الگوهای بارش، کمبود منابع آبی، اوضاع نامناسب رودخانه‌ها، تالابها و آبگیرها مواجه بوده و این در حالی است که گیلان با افزایش موج مهاجران نیز روبرو بوده است. افزایش مهاجرت‌ها که بخش عمده‌ای از آن به دلیل همین تغییرات اقلیم به سمت گیلان شکل می‌گیرد، بر تراکم جمعیت استان و افزایش ساخت و سازها می‌افزاید. تغییر کاربری اراضی کشاورزی و باغی، کاهش پوشش گیاهی و افزایش پسماندها از جمله آثاری است که هم اکنون در گیلان شاهدش هستیم.
نقش تغییرات اقلیمی بر سلامت انسان
تاثیر تغییر اقلیم در گیلان و دیگر استان‌های شمالی کشور تحت تاثیر افزایش مهاجرت‌ها نیز قرار دارد.
تغییرات اقلیمی در گیلان را می‌توان از دو منظر مورد توجه قرار داد؛ نخست تاثیری که افزایش گرما و تغییر روند بارش‌ها در استان به دنبال خواهد داشت و دیگر این که تغییر اقلیم در سطح کشور موجب افزایش مهاجرت از دیگر استان‌ها به این منطقه خواهد شد.
دکتر «عبدالرضا دزفولی» متخصص بیماری‌های عفونی در گفت وگو با مرور به اهمیت تغییرات اقلیم بر سلامت انسانها تاکید کرده و می‌گوید: تغییرات اقلیمی در گیلان را می‌توان از دو منظر مورد توجه قرار داد. نخست تاثیری که افزایش گرما و تغییر روند بارش‌ها در استان به دنبال خواهد داشت و دیگر این که تغییر اقلیم در سطح کشور موجب افزایش مهاجرت از دیگر استان‌ها به این منطقه خواهد شد.
وی افزایش آلودگی‌های گوارشی را از پیامدهای تغییر اقلیم دانسته و اظهار می‌دارد: باید توجه داشت، کاهش پوشش گیاهی از عواقب تغییرات اقلیم است که شاهدش هستیم. گفتنی‌ست، بخشی از آن به سبب تعرض انسان به طبیعت و افزایش ساخت و سازها وهمچنین پسماندهای موجود در محیط است. همین امر موجب ورود آلودگی‌ها به منابع آبی و افزایش تعدادی از بیماری‌های میکروبی می‌شود. بعنوان مثال واقعیت این است که میکروب وبا در گیلان حالت اندمیک دارد و البته طی چند سال اخیر کمتر شده، اما تهدید افزایش آن وجود دارد. همانگونه که در فصول گرم طی سال‌های قبل با افزایش ابتلا به آن مواجه بودیم. لازم به ذکر است که یکی از علل اصلی وبا آلودگی منابع آب زیرزمینی است.
این پزشک در بخشی از سخنانش تصریح می‌کند: افزایش عفونت‌های انگلی نظیر استرونژیلوئیدس ازدیگر مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد. استرونژیلوئیدس انگلی است که طی دو تا سه سال اخیر در گیلان افزایش یافته است. این انگل در محیط وجود دارد و از طریق خوراکی منتقل می‌شود. به نظرم مواردی نظیر افزایش انگل استرونژیلوئیدس موضوعی است که هم اکنون باید مورد تحقیق و پیگیری قرار گیرد. در همین راستا احتمال افزایش فاسیولا نیز از نظر آماری قابل پیش بینی است. از سوی دیگر باید توجه داشت که برخی عوامل انتقال دهنده‌ی بیماری مالاریا در جنوب ایران برای بقای خود نیازمند مکان‌های مرطوب و برکه‌های آلوده هستند، لذا تغییرات اقلیمی کار مبارزه با این بیماری را سخت‌تر می‌کند. از سوی دیگر بیماری تب کریمه که در شمال نیز مشاهده شده، متاثر از نوع روابط انسان با دام‌هایی است که بطور غیر بهداشتی ذبح می‌شوند.
دکتر دزفولی افزایش فلزات سنگین نظیر سرب، روی، قلع و آنتیموان در محیط به دنبال افزایش پسماندها را از دیگر موارد مهم دانسته و می‌گوید: این فلزات وارد چرخه‌ی غذایی جانوران محیط و پهنه‌های آبی می‌شوند و بر سلامت انسان و دیگر زیستمندان تاثیر می‌گذارند.
این پزشک همچنین یادآور می‌شود: شاهد گرم شدن هوا در ۳۰ سال اخیر بوده‌ایم و می‌دانیم که این گرما می‌تواند احتمال وقوع آتش‌سوزی‌ها و حتی گرده‌افشانی گل‌ها را در محیط افزایش دهد. و البته این هر دو مورد موجب بالا رفتن آمار بروز حساسیت می‌شود. چنانچه در چند سال اخیر معمولا اوایل بهار و پاییزبا مراجعات مشکلات تنفسی در مطب و بیمارستان مواجه هستیم. وقوع این مشکل معمولا بدین ترتیب است که یک عامل جزیی ابتدا موجب تحریک می شود و در ادامه بیمار با علائم تنفسی شدید مراجعه می‌کند.
تاثیر تغییر اقلیم بر روان آدمی
بی‌تردید عواقب تغییرات اقلیم تنها به مشکلات جسمی محدود نمی‌شود و آسیب‌های روانی، اجتماعی و فرهنگی نیز به دنبال خواهد داشت.
«سمیه شکرگزار» روان‌پزشک وعضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی گیلان در گفت و گو با مرور اظهار می‌دارد: امروزه اثرات تغییرات آب و هوا به خوبی حس می‌شود و مطالعات نشان می‌دهد که این تغییرات اثرات فاجعه‌باری بر سلامت انسانها دارد. باید توجه داشت که مهاجرت انسانی در واکنش به تغییرات اقلیمی دارای پیشینه‌ی طولانی است و مهاجران به دلیل تغییر شرایط محیطی، تغییر درجه حرارت هوا، دسترسی به آب و هوا، ساختارهای اجتماعی و مسیرهای مهاجرتی قابل دسترس شکل گرفته است.
وی با بیان این که نظریه‌های موجود نشان دهنده‌ی گرم شدن جهانی بطور متوسط بین ۲.۶ تا ۴.۸ (دو و شش دهم تا چهار وهشت دهم) سانتی گراد تا پایان قرن هستند، ادامه می‌دهد: اثرات مستقیم تغییرات اقلیمی شامل افزایش استرس گرما، جابجایی، خشکسالی و افزایش شدت طوفان و اثرات غیر مستقیم آن شامل تهدید سلامت جمعیت از طریق تغییرات نامطلوب در آلودگی هوا، بروز بیماری‌های جسمی متعدد و اختلالات روانی است. واقعیت این است که پیامدهای سلامت روان ناشی از تغییرات اقلیمی بسیار جدی و بارز است. گفته می‌شود در مواجهه با واکنش‌های روانی که به علت تغییرات اقلیمی اتفاق می‌افتد، افراد دچار حالت‌های اجتناب از رویارویی با تعارضات درونی، احساس عجز و ناتوانی و همچنین تسلیم شدن در مسیر رشد و تکامل می‌شوند.
مشکلات ناشی از تغییرات اقلیم باید از جنبه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی مورد بررسی قرار بگیرد و ضرورت دارد که در همه‌ی این حوزه‌ها با توجه به شتاب بالای تغییرات، تمهیدات جدی اندیشیده شود.
این به آن معناست که فرایند ذهنی آگاه و ناخودآگاه ما را از شناسایی عوامل مسبب، کارکردن بر روی راه حل‌ها و انعطاف‌پذیری‌های روانی باز می‌دارد، در حالی که ما به این مهارت‌ها نیاز داریم تا خود و دنیای خویش را بفهمیم.
افسردگی و خودکشی
شکرگزار در بخشی از سخنانش اظهار می دارد: مطالعات انجام شده در کشورهای اروپایی حاکی از این است که به ازای هر یک درجه‌ی سانتی گراد افزایش دمای هوا، نرخ خودکشی ۱.۷ (یک و هفت دهم) درصد فزونی می‌یابد.
وی در بخشی از سخنانش بیان می‌کند: اختلالاتی که بر اثر گرما در خواب ایجاد می‌شود مربوط به تغییرات سروتونینی است و در افرادی که در معرض این مسائل هستند احتمال بروز خودکشی، اختلال افسردگی، خشونت، عصبانیت، استرس‌های مزمن افزایش پیدا می‌کند و همچنین به دنبال تغییرات اقلیمی و به تبع آن مهاجرت، ورود افراد با فرهنگ‌های مختلف از طبقات متفاوت و بینش‌های اجتماعی گوناگون باعث می‌شود که با عدم وجود زیرساخت‌های لازم در زمان کوتاه و با شتاب بالا، تغییرات فرهنگی ایجاد شود و در واقع محلی برای تقابل فرهنگ‌های مختلف به وجود آید که تبعاتی روانی، فرهنگی و حتی مشکلات قضایی در پی داشته باشد.
ضرورت چاره‌اندیشی
بررسی اثرات تغییرات اقلیم بر سلامت انسانها در نقاط مختلف و چاره‌اندیشی برای کاهش معضلات این حوزه دارای اهمیتی انکارناپذیر است. دکترشکرگزار در پایان اظهاراتش تاکید می‌کند: مشکلات ناشی از تغییرات اقلیم باید از جنبه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی مورد بررسی قرار بگیرد و ضرورت دارد که در همه‌ی این حوزه‌ها با توجه به شتاب بالای تغییرات، تمهیدات جدی اندیشیده شود.
