مردم ایران ازدیرباز برای رفع نیازهای خود از طبیعت استفاده می‌کردند. آسیاب‌های آبی از جمله نمونه‌های کاربردی هستند که در گذشته استفاده از آنها در گیلان بسیار مرسوم بود.
بررسی‌های باستان شناسی اداره‌ی کل میراث فرهنگی و گردشگری گیلان درمناطق مختلف استان به شناخت ۷۰ آسیاب قدیمی منجر شده که در متون و اسناد تاریخی ردی از آنها به دست نیامده است. بطوریکه حتی در کتب تاریخی به جا مانده از سیاحان، جهانگردان و تاریخ نویسانی همچون ستوده و رابینو که درخصوص تاریخ گیلان نگاشته شده هیچ اشاره ای به آسیاب‌های آبی و قدیمی نشده است. شاید یکی از دلایل، متروک شدن و فقدان کاربری مؤثر آسیاب‌های آبی در زمان حضور ایشان در گیلان بوده است.
ولی جهانی معاون میراث فرهنگی گیلان در گفتگو با مرور از شناسایی و مستند سازی ۷۰ آسیاب آبی در گیلان خبر داد. جهانی افزود: اولین بار در دهه هشتاد هجری شمسی، بررسی‌های باستان شناسی در مناطق شرق و غرب گیلان به سرپرستی من و تعدادی از پژوهشگران آغاز شد، موفق به مستندسازی از وضعیت آسیاب‌های قدیمی در شهرستان‌های رودسر و املش شدیم.همزمان پرونده ثبتی آسیب آبی روستای مطلاکوه املش (که تا آن زمان فعال بود) تهیه و به تهران ارسال شد که سرانجام در تاریخ ۰۲/۰۸/۱۳۸۲ و با شماره ۱۰۶۹۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
تمام آسیاب‌های آبی در راستای رودخانه‌های اصلی روستاها، شهرها یا در کنار آنها احداث شدند. با توجه به بررسی ها، قدمت آسیابها در گیلان به دوره‌ی پیش از اسلام باز می‌گردد
جهانی ادامه داد: همچنین با همکاری دو کارشناس و پژوهشگردر شهرستان رودسر از وضعیت آسیاب‌های باقی مانده این شهرستان گزارشی ضبط و ثبت شد که تاکنون چاپ و منتشر نشده است. معاون میراث فرهنگی گیلان با اشاره به اینکه تمام آسیابها در راستای رودخانه‌های اصلی روستاها، شهرها یا در کنار آنها احداث شدند اضافه کرد: با توجه به بررسی ها، قدمت آسیابها در گیلان به دوره‌ی پیش از اسلام باز می‌گردد. از آنجایی که در کاوش‌های باستان شناسی هیچ گونه آثاری از آسیابها در لایه‌های باستانی بدست نیامده است، لذا در خصوص قدمت آسیابها نمی‌توان اظهار نظر دقیقی داشت کرد اما به نظر می‌رسد قدیمی‌ترین آسیب‌ها در روستای دارستان از توابع بخش مرکزی شهرستان رودبار ساخته شده که شیوه‌ی ساخت آن با دیگر مناطق گیلان‌اندکی متفاوت است.
جهانی تاکید کرد: استفاده از تکنولوژی، مقرون به صرفه نبودن، چالش کم آبی و تغییر شرایط اقتصادی منطقه آسیاب‌های آبی را به ورطه‌ی ورشکستگی و فراموشی کشاند که امید می‌رود با حمایت مسؤولان و ثبت سازه‌ها در فهرست آثار ملی کشور، با صیانت از آسیاب‌های آبی چشم‌اندازی روشن جهت توسعه پایدار و رونق گردشگری استان ترسیم شود. لازم به ذکر است، آسیاب آبی ابزاری کاربردی و بسیار قدیمی بوده که بویژه توسط کشاورزان و گندم کاران برای خرد و آسیاب کردن گندم، برنج، جو، ذرت و سایر غلات (جهت تهیه انواع آرد) استفاده می‌شده است. عمده‌ترین قسمت آسیاب به صورت وارونه و مخروطی ناقص طراحی و ساخته شده است. به گونه‌ای که آب ذخیره شده از روزنه کوچک با فشار پره‌های سنگ آسیاب را به گردش در می‌آورد. سنگ‌های آسیاب مدور ، یکی ثابت و دیگری متحرک بوده است.
مراحل ساخت آسیاب آبی:
-۱ کانال یا نهر؛ که وظیفه انتقال آب از رودخانه یا نهر به حوضچه چاهک یا تنوره را دارد.
۲- چاهک؛ که وظیفه‌ی آن انتقال آب سطح بالا به پایین است. چاهک بصورت استوانه ای، عمودی و یا مدور شکل است.
رکن اصلی هر آسیب، چرخ چوبی آن است که با نیروی آب می‌چرخد و با اتصال به سنگ روبین آسیاب، آن را می‌گرداند.
سنگ‌های آسیاب شامل دو بخش است: سنگ‌های زیرین و رویین. سنگ‌های زیرین همیشه ثابت است و سنگ‌های رویین نیز توسط نیروی وارده و یا محرکه چرخاب از طریق محوری عمودی از جنس فلز که سر آن به وسط سنگ و انتهای آن نیز به مرکز چرخاب منتقل می‌شود می‌چرخد. گندم یا غله نیز از داخل مخزن و از طریق وسیله یا ابزاری شبیه ناودان به منفذ یا سوراخ مرکز میان دو سنگ هدایت شده که با سایش سنگ‌ها غله به آرد تبدیل می‌شود.
