آفرود (Off-Road) یا رانندگی خارج از جاده که به آن بیراهه نوردی نیز می‌گویند یک ورزش هیجان‌انگیز و گران قیمت است که در سال‌های اخیر رواج بسیاری داشته است. تاریخچه این ورزش بر می‌گردد به دوران جنگ جهانی دوم که در آن زمان نیاز به خودروهایی که بتوانند مسیرهای صعب‌العبور را طی کنند احساس شد. برای اجرای این ورزش نیاز به وجود خودروهایی است که چهار چرخ هستند و قابلیت حرکت در مسیرهای کویری، صخره‌ای، باتلاقی، شن‌زار و… را داشته باشند. اولین خودروهای آفرود از شرکت فورد و تویوتا لندکروز وارد بازار شدند.
اما سوال مهم اینجاست، با توجه به اینکه این تفریح و ورزش ماجراجویانه تنها قابلیت اجرا در محیط‌های بکر و طبیعی را دارد تا چه حد مخرب و تا چه اندازه مفید است؟ در ابتدا لازم می‌دانم به مواردی در خصوص آسیب‌های این نوع ورزش بپردازم؛ حرکت این ماشین‌ها در طبیعت اگر بدون رعایت نکات زیست محیطی باشد، آسیب زیادی را به وجود می‌آورد. مانند: نابودی پوشش گیاهی زیر چرخ آفرود، فرسایش خاک، از بین رفتن آرامش حیوانات اهلی و وحشی، گسترش گونه‌های مزاحم و با عبور از رودخانه‌ها، نهرها می‌توانند رسوبات را نابود کرده و آلاینده‌های مضر مانند نفت، سوخت و مواد شیمیایی را در آب آزاد کنند. این آلاینده‌ها آب را آلوده کرده و بر زندگی آبزیان تأثیر می‌گذارند.
آفرود همچنین می‌تواند به میراث فرهنگی و باستانی آسیب برساند. در مناطق بکر ممکن است آثار تاریخی مهم، مکان‌های فرهنگی بومی یا آثار زمین‌شناسی باشند که عبور ماشین‌های آفرود باعث تخریب آن‌ها می‌شود. نور چراغ ماشین‌ها، در خواب شبانه حیوانات اختلال ایجاد می‌کند و حتی زیست شبانه بعضی از حیوانات را به خطر می‌اندازد. یا صدای بلند باندهای خودروها با ایجاد آلودگی صوتی باعث سکته پرندگان و فرار آن‌ها از روی تخم خواهد شد. و تجمع زباله در طبیعت باعث تخریب زیستگاه شده و حتی با قدرتی که این ماشین‌ها دارند و از تپه‌ها بالا رفته باعث خرد شدن سنگ‌ها و از هم پاشیدن تپه‌ها می‌شوند. مصرف بالای سوخت این ماشین‌ها و ایجاد آلودگی در مناطق طبیعی از دیگر نکاتی است که باید به آن توجه کنیم.
در ماه‌های اردیبهشت و خرداد، فصل گردشگری در طبیعت و ارتفاعات گیلان به ویژه شهرستان رودبار، ماسال و تالش به اوج خود می‌رسد که با توجه به ورود خودرو ها به مناطق بکر شاهد اخباری هستیم که سبب نارضایتی جامعه محلی و حتی اعتراض در شبکه‌های اجتماعی شده و قطعا در تعطیلات خرداد این اتفاق پوشش خبری بیشتری پیدا می‌کند. به طور مثال خروجی انتشار این تصاویر و اخبار، منجر به ممنوعیت ورود گردشگران البته تورهای گردشگری و آفرودسواران به منطقه رودبار شد.
از سویی دیگر باید در نظر داشت این امر سبب شده به اصطلاح تر و خشک با هم بسوزند و با توجه به اینکه در پیک سفرهای طبیعت‌گردی هستیم بسیاری از آژانس‌ها و راهنمایان حرفه‌ای هم که نکات را رعایت می‌کنند از کسب و کار محروم شوند.
بدون شک با اعمال مدیریت و اجرای دستورالعمل نظارتی تا حدی از میزان این تخریب‌ها کاسته می‌شود. البته به شخصه اعتقاد دارم تا وقتی که تغییر تفکر فردی اتفاق نیافتد نمی‌توان با چوب و زور تغییری در روند کار ایجاد کرد. با توجه به این دیدگاه معتقدم آموزش می‌تواند در کنار موارد فوق تاثیر‌گذار باشد.
برگزاری کارگاه‌های آموزشی سافاری و نحوه رانندگی با خودروهای دو دیفرانسیل و آشنایی با اصول محیط‌زیست و برقراری کمپ و آشنایی با تجهیزات طبیعت‌گردی به پیشبرد این هدف کمک می‌کند. رعایت نکاتی همچون عبور از مسیرهای تعیین شده و جاده‌ای طبیعی، جلوگیری از آلودگی صوتی و احترام به طبیعت، استفاده نکردن از چوب‌های جنگلی و آوردن هیزم، استفاده از پایه آتش برای جلوگیری از سوختن خاک، وارد نشدن به حریم زیستگاه حیوانات و حتی رعایت فصل زادآوری حیوانات و جنگل، احترام به حریم جامعه محلی و نکات بسیار ریز و ظریف دیگر که در این متن نمی‌گنجد به کاهش این اثرات مخرب کمک شایان توجهی خواهد کرد.
با همه مواردی که قید شد لازم می‌دانم اندکی به تاثیرات مثبت این ورزش نیز بپردازم. در موارد حرفه‌ای وجود این سبک از تردد، دسترسی به مکان‌هایی که دسترسی به آن‌ها سخت است یا برای افرادی که به دلیل شرایط جسمی یا کهولت امکان پیمایش ندارند را میسر می‌کند.
در بسیاری از مواقع شاهد کمک تیم‌های آفرود در آتش‌سوزی‌های جنگل یا حمل وسایل کمک‌رسانی به مناطق سیل‌زده یا زلزله‌زده هستیم. این ورزش باعث اشتغال‌زایی بسیاری از افراد در جامعه محلی شده و بسیاری از اهالی بومی با خودروهای ارزان دودیفرانسیل نقش مفیدی در تورگردانی در طبیعت دارند، زیرا این افراد با شناخت بهتر مسیر و رعایت نکات محلی و طبیعی نقش بهتری در اجرا خواهد داشت.
در نهایت استفاده درست از منابع طبیعی حق همه ساکنان طبیعت در جهان است که اگر درست انجام شود زیستگاه و آرامش همه حفظ خواهد شد. آب، خاک، گیاهان، درختان، پرندگان، جانداران، انسان در کنار هم طبیعت ما را شامل می‌شوند و آسیب به هرکدام از اجزا اکوسیستم منجر به آسیب به خودمان است. بنابراین برای بقا خودمان از طبیعت مراقبت کنیم.
