جمهوری آذربایجان، همسایه شمالی ایران با استان‌های گیلان، اردبیل، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی هم مرز است. پایانه‌ها و گمرک‌های مرزی آستارا، بیله‌سوار و نخجوان دروازه‌های ارتباط این کشور با ایران هستند.
فعال‌ترین نقطه مرزی با این کشور کریدور معروف آستارا- آستارا است که در مسیر راهگذار شمال به جنوب معروف به نوستراک قرار دارد. علاوه بر این مردم ساکن در ۲ سوی این مرز پیوندهای قومی و فرهنگی با یکدیگر دارند و بیشتر از قوم تالش هستند. آستارا به سبب همین مولفه‌ها به سومین شهر مرزی پرتردد ایران تبدیل است.
دولت آذربایجان در برخورد با ایران به رویکردی دوگانه مشهور است. رسانه‌های دولتی این کشور روزانه خبرهایی مبنی بر کشف مواد مخدر از مسافران و رانندگان ایرانی یا اتباع آذری که به ایران رفت‌وآمد دارند منتشر می‌کنند. سخنگوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ۳۰ بهمن ۱۳۹۸ خبر رسمی شیوع ویروس کوئید۱۹ در ایران را اعلام کرد. این بار کرونا نیز به فهرست خبرهایشان افزوده شد تا در چارچوب ایران‌هراسی به آن بپردازند.
خبرگزاری اسپوتنیک روسیه گزارش داد: «کابینه وزیران آذربایجان در نشست روز دوشنبه ۵ اسفند ۱۳۹۸ تشکیل کمیته ویژه دولتی به ریاست نخست وزیر این کشور برای رسیدگی به موضوع کرونا ویروس را اعلام کرد. همه‌ی مسافران پروازهای ورودی از تمامی کشورها چک بهداشتی می‌شوند. مرزبانی آذربایجان نیز در همین روز اقدامات پیشگیرانه از جمله تب‌سنجی و معاینه تردد کنندگان و اعزام آمبولانس‌ها به مرز آستارا و بیله سوار را آغاز کرد.
اتباع آذری برای ورود به ایران نیاز به ویزا ندارند و ارزش بالاتر منات آذربایجان نسبت به ریال، قدرت خرید آنها را افزایش داده است. آذری‌ها مشتریان دائمی بازار آستارا هستند و میزان خرید آنان در رونق اقتصاد و بازار این شهرستان تاثیرگذار است.
کمیته‌ی امور گمرگ جمهوری آذربایجان اعلام کرد که مرزهای زمینی با ایران بسته نشده و تنها کنترل‌های ویژه صورت می‌گیرد. افرادی که از مرز ایران عبور می‌کنند، پیش از وارد شدن به ساختمان اداری، تحت معاینه و مراحل تأیید ویژه قرار می‌گیرند».
شبکه تلویزیونی «آز تی وی» آذربایجان نیز گزارشی از برپایی اردوگاه قرنطینه ۱۴ تا ۲۱ روزه افراد مشکوک در رایون(شهرستان) آستارا این کشور پخش کرد.
کاهش تعداد مسافران
منابع خبری از بسته شدن مرز خبر دادند تا جایی که «هادی تیزهوش‌تابان» رییس اتاق بازرگانی گیلان نیز این موضوع را تایید کرد. «مهدی حسین‌نژادی» فعال رسانه‌ای آستارا دراین رابطه می‌گوید: کنترل‌های بهداشتی و شستشوی کامیونها عبور از مرز را طولانی می‌کند. صف چند کیلومتری کامیون‌های باری از گمرک تا خروجی شهر آستارا می‌رسد و همین دست‌مایه این خبرها بود. شستشوی کامیونها توسط طرف ایرانی سبب کاهش معطلی‌ها شده است.
خبرگزاری ایرنا ۶ اسفند در واکنش به رویدادهای اخیر گزارش داد: «افزایش هشدارهای بهداشتی برای پیشگیری از کرونا و سنجش تب مسافران و گردشگران مرزی، شمار ترددکنندگان از مرز آستارا در همسایگی جمهوری آذربایجان را کاهش داد .روزانه حدود ۳ هزار تبعه خارجی و اغلب از جمهوری آذربایجان برای تامین مایحتاج خود از مرز آستارا وارد ایران می‌شوند و بعد از خریداری اقلام مورد نیاز به کشور خود باز می‌گردند اما این روزها از شمار آنها کاسته شده است.
«حسن رستم‌زاد» فرماندار آستارا پیش‌تر اعلام کرده بود که روزانه حدود سه هزار تبعه آذری از مرز این شهرستان وارد ایران می‌شوند و برخی از آنها برای تامین نیازهای پزشکی و درمانی به کشور ما سفر می‌کنند. با توجه به اینکه اتباع آذری برای ورود به ایران نیاز به ویزا ندارند و ارزش بالاتر منات آذربایجان نسبت به ریال، قدرت خرید آنها را افزایش داده است. آذری‌ها مشتریان دائمی بازار آستارا هستند و میزان خرید آنان در رونق اقتصاد و بازار این شهرستان تاثیرگذار است.
صادرات ادامه دارد
خبرگزاری ایرنا در ادامه همین گزارش سراغ مدیرکل گمرک آستارا رفت و نوشت: «گمرک و مرز این شهرستان آستارا از سرحدات باز و فعال کشورمان است و میزان صادرات و حمل و ترانزیت کالا در بهمن ماه امسال نسبت به ماه قبل بیش از دو برابر شده است. «رسول امیدی» افزود: قطع واردات کالا از لهستان به روسیه از دلایل افزایش صادرات کالا از گمرک آستاراست و صف کامیونها برای خروج بار گویای رونق صادرات از مرز این شهرستان است.
به گفته‌ی امیدی، متاسفانه در یکی دو روز اخیر میزان تردد نفر از مرز آستارا به دلیل اقدامات پیشگیرانه در هر دو سوی مرز نسبت به انتقال ویروس کرونا کاهش یافته و این امر در اقتصاد و بازار آستارا تاثیرگذار است».
پایانه مسافری بسته شد
بالاخره نخستین مورد ثبت شده کرونا جمعه ۹ اسفند در آذربایجان شناسایی شد. اسپوتنیک بنا بر اعلامیه ستاد عملیاتی مبارزه با کرونا آذربایجان اعلام کرد: «اولین شخص مبتلا به ویروس کرونا شناسایی شد. این شهروند زن ۵۱ ساله روسیه به تازگی از ایران بازگشته است».
مقامات دولت آذربایجان یک روز پس از این ماجرا سخت گیری بر مسافران را کنار گذاشتند و همه پایانه‌های مسافری خود با ایران را بستند. اسپوتنیک نوشت:«جمهوری آذربایجان مرزهای خود با ایران را به دلیل شیوع ویروس کرونا به مدت ۲ هفته می‌بندد. پیش از این سه مورد از ویروس کرونا در جمهوری آذربایجان شناسایی شده بود. با توجه به توصیه‌های سازمان بهداشت جهانی و تجربه سایر کشورها در رابطه با خطر شیوع ویروس کرونا، مقرر شد مرزهای بین جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی ایران موقتا از شنبه ۱۰ اسفند و از ساعت ۱۶:۰۰ به وقت محلی به مدت ۲ هفته بسته شود. گفتنی است که مقامات آذربایجان این موضوع را به اطلاع مقامات ایرانی رسانده‌اند».
خبرگزاری ایرنا ۱۰ اسفند از پذیرش مشروط پروازهای ایران به مقصد باکو خبر داد. بنابر گفته‌های مسئولان شرکت هواپیمایی هما آذربایجان نیز همانند انگلیس، آلمان، هلند و لبنان همراه داشتن کارت سلامت مسافران ایرانی را اجباری کرد.
چندی بعد تعداد مبتلایان به کوئید۱۹ در آذربایجان بیشتر شد و تعدادی از اتباع ایرانی نیز به دلیل تب بالا تحت معاینه و قرنطینه قرار گرفتند. تلویزیون دولتی آذربایجان تعداد ایرانیان قرنطینه شده را ۳۴ نفر اعلام کرد.
واحد مطبوعاتی سفارت ایران در جمهوری آذربایجان پنجشنبه ۱۵ اسفند طی گزارشی به ایرنا گفت: پروازهای مستقیم هواپیماها میان ۲ کشور متوقف شده است. نهادهای رسمی جمهوری آذربایجان شرایطی را برای شهروندان ایرانی فراهم می‌کنند که آذربایجان را ترک کنند و به شهروندان ایرانی نیز اجازه ورود به خاک جمهوری آذربایجان داده نمی‌شود. نهادهای رسمی جمهوری آذربایجان همچنین به شهروندان این کشور اجازه سفر به ایران را نمی‌دهند، ولی شرایط لازم برای بازگشت اتباع این کشور از ایران، فراهم می‌کنند. شهروندان جمهوری آذربایجان پس از بازگشت از ایران باید تحت معاینه قرار گیرند و در صورت بروز موارد مبتلا به ویروس کرونا در قرنطینه قرار خواهند گرفت.
تردد کامیونها از گذرگاه‌های مرزی تا حدی تامین می‌شود و افراد مبتلا به کرونا ویروس قرار است در قرنطینه بسر ببرند. بطور کلی سطح رفت و آمد میان دو کشور مانند دوره های قبلی نیست و در عین حال باید گفت که تمامی برنامه‌های عید نوروز پیش بینی شده برای شهروندان جمهوری اسلامی ایران لغو شده است. سفارت ایران ابراز امیدواری کرد که کنترل ویروس کرونا در ایران به عادی سازی روابط مرزی دو کشور کمک کند».
کمک طرف آذری
سرویس مطبوعاتی دولت آذربایجان شنبه ۱۷ اسفند اعلام کرد: «جمهوری آذربایجان برای مقابله با عفونت ویروس کرونا کمک مالی با ارزش ۵ میلیون دلار به ایران ارائه می دهد و روابط دوستانه و همسایگی خوبی بین آذربایجان و ایران برقرار است. وزارتخانه های بهداشت دو کشور در این رابطه با یکدیگر همکاری خواهند کرد».
مرز ممکن است بسته شود
همواره بیم آن می‌رود که مرزهای تجاری با آذربایجان نیز بسته بشود. همین موضوع مقامات گمرکی کشورمان را به تکاپو انداخته است. سخنگوی گمرک ایران یکم فروردین ۱۳۹۹ طی گفت و گو با ایرنا گفت: «گمرک ایران در مکاتبه‌ای با بالاترین مقام‌های گمرک کشورهای همسایه، پیشنهاد کرده است که به جای مسدودسازی مرزها و توقف روند جابجایی کالاها، وزارت‌خانه‌های بهداشت کشورها پروتکل‌های مشترک بهداشتی را همزمان اجرا کنند.
«سید روح الله لطیفی» در ادامه متذکر شد: در مرز بیله سوار(آذربایجان) با همکاری طرف خارجی، نسبت به نصب دستگاه اتوماتیک ضدعفونی کامیونها و اتوبوس‌ها اقدام شده است و کادر پزشکی برای غربال‌گری افراد و قرنطینه احتمالی در مرز موصوف، مستقر هستند. در گمرک آستارا نیز در ۲۴ ساعت گذشته بیش از ۲۸۸ کامیون ترخیص، ۲۱ کامیون ترانزیت و ۷۲۰ کامیون در مرز منتظر انجام تشریفات گمرکی‌اند.
وی درباره وضعیت راه آهن آستارا گفت: تعداد واگن‌های ورودی و خروجی از این گمرک نیز ۵۴ واگن است که این آمار نشانگر پویایی و فعالیت این گمرک مرزی در روزهای پایانی سال است، البته باکو در روزهای گذشته پیشنهاد فعال‌تر کردن تجارت از طریق ریلی را به کشورمان داده که در حال عملیاتی شدن آن هستیم».
از طرفی هزینه مراقبت‌های بهداشتی و شستشوی کامیونها صرفه اقتصادی ندارد. اسکورت کامیونها تا خروج از مرز نیز هزینه بر است. وضعیت بسته ماندن مرز جاده‌ای و عدم عبور کامیون‌های ایرانی نیز به نفع این کشور تمام می‌شود و منافع تجاری صنعت حمل و نقل ریلی جمهوری آذربایجان را تامین می‌کند.
لطیفی ۶ فروردین باشگاه خبرنگاران جوان گفت: «با رایزنی‌های صورت گرفته با گمرکات کشور آذربایجان مرز بسته نخواهد شد بلکه شرایط قرنطینه فعلی تا یکم اردیبهشت تمدید شده است.
وی در ادامه توضیح شرایط قرنطینه گفت: وضعیت یکطرفه سالن مسافری و ورود اتباع دو کشور به کشورهایشان و محدودیت‌های فعلی تجاری استمرار می‌یابد. صرفا تبادل کالا به روش «ترانشیپ منت» با جابجایی کالا در گمرک و بارگیری از سوی کامیون‌های آذری برای انتقال و ترانزیت کالا به مقصد کشور روسیه از مسیر آذربایجان با کامیون‌های ایرانی که تیم اسکورت بهداشتی آذربایجان نیز تا زمان خروج کامیونها این کالاها را همراهی می‌کند».
افق مبهم روابط تجاری ۲ کشور نشان می‌دهد طرف آذری همانند دیگر کشورهای همسایه ایران را قرنطینه کرده است. کاهش قیمت و میزان صادارت نفت در کنار کمبود درآمد، دولت ایران را نیازمند صادرات کالاهای غیرنفتی کرده است. حاکمان باکو نیز این موضوع را به خوبی می‌دانند.
گفته‌های سخنگوی گمرک ایران به این معنی است که این دولت سیاست محدودتر کردن عبور کامیون‌های حمل بار را ادامه می‌دهد و علاقمند جایگزینی ارتباط ریلی بجای حمل و نقل جاده‌ای است.
از طرفی هزینه مراقبت‌های بهداشتی و شستشوی کامیونها صرفه اقتصادی ندارد. اسکورت کامیونها تا خروج از مرز نیز هزینه بر است. وضعیت بسته ماندن مرز جاده‌ای و عدم عبور کامیون‌های ایرانی نیز به نفع این کشور تمام می‌شود و منافع تجاری صنعت حمل و نقل ریلی جمهوری آذربایجان را تامین می‌کند. ایران قطاری برای استفاده در این مسیر ندارد و باید هزینه حمل بار بوسیله قطار تا روسیه را به آذربایجان بپردازد. وضعیتی که افزایش تردد قطارهای آذربایجان و روسیه و شلوغ‌تر شدن بارانداز ریلی آستارا را به همراه خواهد داشت.
قرنطینه آذری‌ها در مرزهای ایران
دولت آذربایجان از نخستین دقایق چهارشنبه ۶ فروردین مقررات قرنطینه در این کشور را به اجرا گذاشت. سایت خبری مینوال آذربایجان پنجشنبه ۱۴ فروردین ضمن استناد به اعلامیه قرارگاه عملیاتی مبارزه با ویروس کرونا اعلام کرد: ۴ هزار و۵۰۰ و ۱۸ نفر تحت قرنطینه قرار گرفته اند و ۳۰ هزار تست کرونا ثبت شده است. تعداد مبتلایان به ۳۵۹ نفر رسیده است که ۲۶ نفر معالجه و ترخیص شده اند. درمان ۳۲۸ نفر دیگر ادامه دارد و ۵ نفر نیز فوت شده اند.
هرچند انتشار چند فایل ویدیویی اخبار رسمی را به چالش جدی کشیده و تردیدهایی برای درستی آن ایجاد کرده است.
قرنطینه در حاشیه مرز ایران
تلویزیون دولتی این کشور گزارشی از ایستگاه قرنطینه فرودگاهی در ۳۷ کیلومتری مرزهای ایران پخش کرد که ورود ۲۴۰ نفر تبعه آذربایجانی از استانبول ترکیه با رعایت تدابیر بهداشتی را نشان می‌دهد. جمهوری آذربایجان شهروندان خارج از این کشور را با پرواز چارتری و اختصاصی در فرودگاه لنکران می‌پذیرد و این افراد برای مدتی قرنطینه می‌شوند.
منطقه هم مرز با ایران شامل آستارا، یاردیملی، لریک، لنکران، ماساللی، جلیل‌آباد و بیله‌سوار «جنوب بولگه‌سی» نامگذاری شده است. جمعیت حدود یک میلیون نفری این منطقه به شکل مستقیم و غیرمستقیم مشتریان بازار ایران هستند. آنها دلار و منات را وارد بازار ارز کشورمان می‌کنند و زنجیره‌ای از مشاغل بوجود می‌آورند.
شیوع بیماری در این منطقه علاوه بر تلفات انسانی منافع اقتصادی کشورمان را به خطر می‌اندازد. چیدن تکه‌های این پازل در کنار یکدیگر نشان می‌دهد در شرایط تحریم‌های همه جانبه، اقدامات ضد ایرانی آذربایجان در حوزه اقتصاد را نباید دست کم گرفت.
