پروانه سفید آمریکایی (Hyphantria cunea Drury) که پروانه سفید اشجار و در زبان محلی اوموج هم به آن گفته میشود آفت قرنطینهای است که اولین بار در سال ۱۳۸۱ در نهالستان پیلمبرا مشاهده شد. طبق مقالات و خبرهای همان سال این آفت به همراه الوار از کشور روسیه وارد و به دلیل نبود قرنطینه مناسب به راحتی وارد گیلان شد و به دلیل سازگاری با آب و هوای شمال به سرعت در اکثر نقاط گیلان بویژه مناطقی که درخت توت در آن زیاد است گسترش یافت و حتی سبب آسیب جدی به نوغانداری شد.
این حشره در گیلان دارای دو نسل و در صورت مساعد بودن شرایط به سه نسل لاروی هم می‌رسد. اواخر اردیبهشت تا اواخر خرداد، اواخر مرداد تا اواخر شهریور.
این آفت یکی از مهمترین آفتهای جنگل، باغ و مزارع در دنیا محسوب میشود. به دلیل تمایل بالا به نور و گرما آن را در روی درختان حاشیه جاده ها و جنگلها بیشتر میتوان مشاهده کرد. میزبان این آفت ۶۳۶ گونه گیاه است که برگ درخت توت مهمترین آن است. گوجه سبز، گردو، کیوی، خرمالو، گلابی، سیب، درختان پهن برگ جنگلی مانند افرای سیاه، زبان گنجشک، عرعر، نارون، گیلاس وحشی، صنوبر، چنار، توسکا، بید و گیاهان علفی و خوراکی نظیر خیار، ذرت، لوبیا، گوجه فرنگی را میتوان نام برد.
این آفت تقریبا در همه روستاهایی که دارای درخت هستند نفوذ کرد. پروانه سفید بومی آمریکای شمالی است که پس از جنگ جهانی دوم در تمام اروپا گسترش یافت. در حال حاضر در شرق آسیا حضور دارد. (آذربایجان، چین، پکن، مغولستان، جیلین، گرجستان، هند، ایران، ژاپن، قزاقستان، کره شمالی، اتریش، باروس، بوسنی، کرواسی، چک، دانمارک و …) این آفت در دو منطقه گیلان: لشت نشا و پره سر طغیان کرد و همه درختان نامبرده را بی برگ کرد. این حشره در گیلان دارای دو نسل و در صورت مساعد بودن شرایط به سه نسل لاروی هم می‌رسد. اواخر اردیبهشت تا اواخر خرداد، اواخر مرداد تا اواخر شهریور. پس از تخمگذاری پروانه ها لاروهای سن اول به صورت دستهجمعی روی برگها ظاهر شده و شروع به تغذیه میکنند. معمولا میزان خسارت در سنین بالا بیشتر از سن پایین است.
پروانه سفید آمریکایی به رنگ سفید و دارای دو شکل جنسی است. شکل نر با بالهای کامل حدود ۲۸ میلی متر، حشره ماده بالها ۳۰ تا ۳۸ میلی متر است که در زمان خروج لاروها به رنگ خاکستری در میآیند. حشره ماده تخمهایی کروی شکل که ابتدابه رنگ سبز و سپس زرد رنگ می شوند در پشت برگها می گذارد. در مواقع طغیانی تخمها روی برگ هم مشاهد میشود. لاروها ابتدا به رنگ زرد بوده و روی بدن آنها موهای سفید دیده میشود که در سن بلوغ به رنگ خاکستری تغییر پیدا میکند. این حشره در زمستان به شکل شفیره درون پیله خاکستری رنگ تا قهوهای به سر می برد و معمولا در مناطق تاریک مانند زیر پوست درختان، داخل خانههای روستایی، لابلای کنده درختان زمستان گذارانی میکند. در بهار زمانی که دمای محیط به ۱۵ درجه سانتیگراد رسید از پیله خارج میشود. تعداد سن لاروی این حشره ۵ تا ۷ سن اندازه گیری شده است.
در سالهای ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۵ جلسههای متعددی در رشت با حضور کارشناسان جهاد کشاورزی و منابع طبیعی و NGOها در دفتر سبزکاران برای مبارزه با این آفت گذاشته شد.
دشمنان طبیعی اصلی این آفت زنبور پارازیتوئید و عنکبوت خانگی است که بیش از ۸۰ درصد آفت را کنترل می کند. در سالهای ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۵ جلسههای متعددی در رشت با حضور کارشناسان جهاد کشاورزی و منابع طبیعی و NGOها در دفتر سبزکاران برای مبارزه با این آفت گذاشته شد و پس از مطالعه زیاد مبارزه مکانیکی (بریدن سرشاخه آلوده، چال کردن و یا سوزاندن آن) بهترین و کم خطر ترین راه مبارزه با این آفت شناخته شد. برای مبارزه مکانیکی باید حتما یک چوب را داخل توری که لاروها در روی برگها ایجاد کرده اند فرو کرد.
استفاده از اسپری یا سم پاشی فایده زیادی ندارد و کرمها را کامل از بین نمی برد. استفاده از تلههای نوری نیز به دلیل علاقه حشره به نور برای جمعآوری آن توصیه میشود. در همان سال بودجه ای نیز برای کنترل آفت در نظر گرفته شد اما به دلایل متعدد این بودجه در جای دیگری در ادارات دولتی صرف شد و مهار آفت بصورت پراکنده و بی برنامه صورت گرفت و این امر سبب گسترش آفت در اکثر نقاط استان بویژه جنگلهای هیرکانی شد که بخش زیادی از درختان پهن برگ را درگیر کرد و به تدریج به یک آفت بومی تبدیل شد. یکی از اثرات بد حضور این آفتها، ضعیف شدن درختان و در نتیجه آمادگی برای درگیر شدن با آفات دیگر است که در نتیجه باعث خشکی و از بین رفتن آنها میشود. اتفاق عجیبی که امسال رخ داده این است که آفت پروانه سفید با پایان شهریور به خواب زمستانی نرفت و همچنان با گذشت ۱۵ روز از مهرماه در برخی از روستاهای گیلان طغیان کرده و به درختان میوه و درختانی که هنوز برگ دارند حمله نموده و نیز وارد خانه های روستاییان نیز شده است.
یکی از مشکلاتی که سبب حضور گسترده آفتهای قرنطینه ای در کشور ما شده قرنطینه نشدن یا عدم قرنطینه مناسب الوارها و چوبها یا گیاهان و بذرهایی است که ممکن است آفت یا تخم آفت در آنجا حضور داشته باشد.
شاید یکی از دلایل این طغیان را بتوان به دمای بالای هوا حتی در پاییز اشاره کرد. این حشره در مناطقی با آب و هوای معتدل گرم بیشتر دیده می شود و باید هنگام حمل و نقل و ارسال محصولات گیاهی بسته بندی به طور کامل بررسی شود زیرا در هر زمانی از سا ل ممکن است وجود داشته باشد. پرواز دسته جمعی در دمای متوسط بالای ۱۸ درجه سانتی گراد ۷ تا ۱۰ روز طول می کشد و بیشترین فعالیت در دمای ۲۰-۲۸ درجه سانتیگراد است. مساعدترین شرایط رطوبت نسبی ۷۰-۸۰ درصد و دمای بیش از ۲۲-۲۵ درجه سانتی گراد است. ماده ها ۴-۸ روز و نرها ۱-۲ روز زندگی می کنند.
بزرگسالان عصر ها بیرون می آیند و ابتدا روی شاخه ها و برگ استراحت می کنند. آنها می توانند چندین کیلومتر پرواز کنند. ماده ها ۲۹۳-۱۸۲۹ تخم می گذارند در ۱-۲ روز. حتی باران شدید هم تخم ها را از بین نمی برد. به دلیل جستجو برای مکانهای جدید یا یا مواد غذایی زمانی که فرسوده می شود این آفتها بصورت انبوه به سمت شهرها مهاجرت می کنند که به توده های چوب، خانه ها،جاده ها، وسایل نقلیه حمله میکنند. یکی از مشکلاتی که سبب حضور گسترده آفتهای قرنطینه ای در کشور ما شده قرنطینه نشدن یا عدم قرنطینه مناسب الوارها و چوبها یا گیاهان و بذرهایی است که ممکن است آفت یا تخم آفت در آنجا حضور داشته باشد و متاسفانه عدم قرنطینه مناسب و نداشتن تمهیدات درست سبب ورود وگسترش این آفتها و از بین رفتن گونه های گیاهی ارزشمند ما می شود. مانند آفت قرنطینه ای شب پره شمشاد و بلایت شمشاد که طبق مطالعات صورت گرفته همراه شمشادهای تزیینی وارد کشور شد و بیش از ۸۰ درصد از شمشادهای ارزشمند جنگل های هیرکانی را نابود کرد و در حال حاضر نیز در حال جولان دادن است.
متاسفانه بعد از ورود وآسیب های اولیه نیز شناسایی مناطق آلوده و کنترل درست آفت ها و نجات درختان باقی مانده به درستی صورت نگرفت. سال گذشته که در پروژه بانی جنگل برای جمع آوری بذر شمشاد به مناطق مختلفی در ارتفاعات و مناطق جلگهای رفتیم و به قرق بان های زیادی نیز سپردیم که در صورت مشاهده درختان شمشاد با بذر به ما اطلاع دهند، در اکثر مناطق شمشادها خشکیده بود و شمشادهایی که در ارتفاعات ۸۰۰ متر بودند و هنوز بذر نداشتند نیز درگیر آفت بودند. یکی از روشها برای مبارزه با آفت هایی مانند پروانه سفید آمریکایی و شب پره شمشاد کمک گرفتن از کوهنوردانی است که از مسیرهای جنگلی عبور میکنند ودر صورت مشاهده آفت میتوانند با حذف سرشاخه های آلوده و دفن کردن آن از گسترش آن جلوگیری کنند. در این زمینه نیز می توانندآموزشهایی را ببینند. بهرحال سازمان منابع طبیعی، حفظ نباتات و همه سازمانهای مرتبط میتوانند با بهره گیری از مشارکت جمعی و اتخاذ تصمیم مناسب و نیز بهره گیری از تجربههای موفق در استانهای درگیر، این گونههای آفت را کنترل کنند و از نابودی جنگلها و گیاهان بومی استان گیلان و دیگر استانها بویژه استانهای شمالی که به دلیل وجود جنگل های پهن برگ هیرکانی و هوای معتدل مدیترانه ای بیشتر تحت تاثیر این گونه آفتها هستند جلوگیری نمایند.
