تشکیل کمیته‌ی تخصصی جمعیت در گیلان
معاون آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان گیلان خبر داد:
زنگ هشدار پیری از مدت‌ها پیش در گیلان نواخته شده است. آیا کسی هست برای بهبود وضعیت زندگی سالمندان در استان چاره‌اندیشی کند؟ آیا کسی هست مهاجرت‌های بی‌رویه به استان یا از استان را تحلیل و آسیب شناسی کند؟
نرخ رشد جمعیت در گیلان حدود ۴ دهم درصد و در کشور حدود یک درصد است. میانگین سنی جمعیت گیلان نیز ۳۵ سال است که حدود ۲۰ درصد آن را نیروی جوان یعنی ۲۹-۱۵ سال و ۹.۵ درصد آن را سالمندان یعنی ۶۵ سال به بالا تشکیل می دهند.
بر اساس گزارش مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی طی یکی دو سال اخیر بیشترین درصد جمعیت سالمندان در مقایسه با کل کشور در بین استان‌های کشور مربـوط بـه اسـتان گـیلان ۱۳.۹ درصد، مازندران ۱۲ درصد، آذربایجان شرقی، همدان، مرکزی و اصفهان ۱۱.۱و کمترین درصد به ترتیـب مربـوط بـه استان‌های سیستان و بلوچستان با ۴.۹ درصد، هرمزگان ۶.۲ درصد و بوشهر ۷.۱ درصد بوده است.
همچنین بر اساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵، گیلان با سهم ۳.۲ درصدی جزء استان‌هایی بوده است که حجم جابجایی جمعیتی درون استانی آن بالا بوده و از این نظر در رتبه هشتم قرار گرفته است، همچنین با سهم ۳.۰ درصدی از مهاجران واردشده نسبت به سایر استان‌ها جزو استان‌هایی بوده که حجم قابل توجهی از مهاجرین از خارج از استان به آن وارد شده است و از این نظر هم در رتبه ششم قرار گرفته است.
از سوی دیگر به نقل از تسنیم روحانی فر، مدیرکل ثبت احوال گیلان، آخرین جمعیت استان براساس داده های سال ۱۳۹۹ را دو میلیون و ۵۷۱ هزار نفر اعلام کرده و گفته:«نرخ رشد جمعیت در گیلان حدود ۴ دهم درصد و در کشور حدود یک درصد است. میانگین سنی جمعیت گیلان نیز ۳۵ سال است که حدود ۲۰ درصد آن را نیروی جوان یعنی ۲۹-۱۵ سال و ۹.۵ درصد آن را سالمندان یعنی ۶۵ سال به بالا تشکیل می دهند.»
حال این سوال پیش می‌آید که مدیران و مسؤولان مرتبط برای بهبود این وضعیت چه برنامه‌هایی در گیلان دارند؟
تشکیل کمیته‌ی تخصصی جمعیت در گیلان
چند روز پیش با خبر شدیم کمیته تخصصی جمعیت در استان در حال شکل گیری است و البته قبل از آن نیز در سال ۱۳۹۶ شورای راهبردی جمعیت استان به ریاست استاندار شکل گرفته بود.
وحید طیفوری، معاون آمار و اطلاعات سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان گیلان در این خصوص به «مرور» می‌گوید:«پیرو آخرین مصوبه شورای راهبردی جمعیت استان گیلان قرار شد یک کمیته تخصصی از سوی سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان با عنوان جمعیت و مهاجرت تشکیل شود. که دومین جلسه‌ی این کمیته را روز دوشنبه هفتم مهر ماه تشکیل دادیم و در این دو نشست بیشتر روی ساختار کمیته و نوشتن آیین نامه مرتبط و اعضا صحبت کردیم. پیش نویس نیز تقریبا آماده ارایه به شورای راهبردی جمعیت استان است. در این کمیته روی مباحث جمعیتی کار خواهد شد و در حال حاضر با اولویت پرداختن به موضوع مهاجرت، به عنوان مثال در مورد چالش‌های مهاجرت، نقاط قوت و ضعف، توزیع مهاجرت، ثبت مهاجرت و نظایر آن بحث و تبادل نظر خواهد شد. تا اطلاعات کاملی در خصوص وضعیت مهاجرت در گیلان داشته باشیم و نتایج حاصل از این جلسات برای تصمیم گیری در اختیار شورای راهبردی جمعیت استان قرار گیرد، در واقع یک کمیته تصمیم سازی است.»
وی در مورد اعضای کمیته می‌گوید:«کارشناسانی از حوزه مدیریت شهری و روستایی و امور اجتماعی استانداری که مرتبط با موضوع هستند، همچنین از بهزیستی، ثبت احوال، دانشگاه گیلان، دانشگاه علوم پزشکی، نیروی انتظامی، کار تعاون و رفاه اجتماعی در کمیته حضور دارند و در جلسه اخیر پیشنهاد شد که نماینده قوه قضاییه و نماینده چند دستگاه دیگر نیز با توجه به حوزه کاری شان در این کمیته حضور داشته باشند.»
از وی می‌پرسم آیا بخش خصوصی در جلسات مرتبط حضور ندارند؟ پاسخ می‌دهد:«اعضای کمیته عمدتا دولتی هستند. ما سمن خاصی در بخش جمعیت نداریم. البته پیش بینی شده به طور موردی از افراد محقق، پژوهشگر و صاحبنظر در این حوزه برای حضور در جلسات دعوت کنیم.»
طیفوری با بیان اینکه ترکیب شورای راهبردی جمعیت در استان نیز تقریبا به همین صورت است می‌افزاید: «استاندار، رییس شورای راهبردی جمعیت استان و مدیر اداره کل ثبت احوال، دبیر این شورا هستند. معاون سیاسی-امنیتی استانداری، فرمانده نیروی انتظامی، روسا و مدیران امور اجتماعی و بانوان، دانشگاه گیلان، اداره کل بهزیستی، صدا و سیما، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی، اداره کل آموزش و پرورش، اداره کل پزشکی قانونی، اداره کل تعاون و کار، بنیاد نخبگان، اداره کل ورزش و جوانان، اداره کل اسناد و املاک، پژوهشکده گیلانشناسی نیز از اعضای شورای راهبردی جمعیت استان گیلان هستند. در واقع برخلاف اعضای کمیته جمعیت که تیم کارشناسی هستند، آن‌ها مدیران دستگاه‌ها هستند. موضوعات و نتایج پس از بررسی در کمیته برای تصمیم سازی آماده می‌شوند و در شورای راهبردی جمعیت تصمیمات لازم اتخاذ و موارد لازم مصوب می‌شود.»
دوران عمل گرایی در حوزه جمعیت و سالمندی
اما براستی این کمیته جمعیت قرار است چه کارهایی انجام دهد؟ آیا باز هم در جلسات فقط به ارایه گزارش و حرف و صحبت بسنده خواهد شد و یا واقعا عزمی جدی برای راهکار و کاهش آسیب‌ها ارایه و عملیاتی می‌شوند؟ معاون آمار هم البته تأکید می‌کند که حرف دیگر بس است و باید وارد عمل شد. وی می‌گوید:«کمیته جمعیت موضوعات مرتبط از جمله سالمندی، مهاجرت و نظایر آن را بررسی می‌کند و چنانچه نیاز به مطالعه و تحقیق باشد به شورای راهبردی جمعیت استان پیشنهاد می‌شود. شورای راهبردی نیز این بخش از کار یعنی تحقیق و پژوهش را به افراد حقیقی یا حقوقی مانند دانشگاه واگذار می‌کند. پس از انجام مطالعه و پژوهش، در کمیته روی داده‌ها و نتایج تحقیق بحث و تبادل نظر می‌شود تا راهکارهایی که برای بهبود وضعیت جمعیتی استان از جمله حوزه مهاجرت در گیلان مناسب‌تر هستند به شورای عالی پیشنهاد داده شود و آن‌ها تصمیم مناسب را اتخاذ کنند.»
وضعیت باروری در گیلان تقریبا قرمز است و دولتمردان باید با سیاست‌های تشویقی و اختصاص تسهیلات ویژه برای گیلان در این مورد چاره‌اندیشی کنند. و یا مدام گفته می‌شود گیلان یک استان سالمند است. خب برای سالمندان چه برنامه‌ای داریم؟
ولی آیا در این بخش هم کمبود بودجه عاملی برای توجیه به تعویق‌انداختن کارها خواهد بود! یا به شورای راهبردی جمعیت گیلان بودجه‌ای تخصیص داده شده است؟ هرچند که انجام بعضی از اقدامات کمی عشق و قدری دلسوزی با چاشنی خلاقیت می‌خواهد. چون بی تفاوت بودن نسبت به بعضی از فعل و انفعالات جمعیتی و تغییرات معنی دار در وقایع چهار گانه موجب خواهد شد که مسایل مرتبط تبدیل به معضلات و چالش‌هایی شوند که بهبود آن‌ها در دراز مدت جامعه را دچار آسیب فراوان بکند و گیلان الان در معرض آسیب است! نرخ پایین زاد و ولد از یک سو، قرار گرفتن در جایگاه سالمند‌ترین استان کشور از سوی دیگر و مهاجرت بی رویه افراد به استان و در اختیار داشتن منزل دوم و سوم و گاه تاراج زمین‌های کشاورزی از جمله موارد جمعیتی بسیار مهم است که اگر مدیران و صاحبنظران برای کاهش عوارض ناشی از آن تدبیر و چاره‌اندیشی نکنند دیر خواهد شد.
از آقای طیفوری می‌پرسم اصلا چه عاملی موجب تشکیل این کمیته شده است؟ آیا مدیران به این همه اتفاقات جمعیتی توجهی دارند؟
می گوید:«در جلسات مرتبطی که در شورای راهبردی جمعیت برگزار می‌شود عملکرد دستگاه‌های اجرایی در حوزه‌ی جمعیت و پارامترهای آن مورد بررسی و ارایه گزارش قرار می‌گیرد و لیکن لازم بود در این شورا با توجه به ابعاد پیچیده جمعیتی همه جانبه به موضوعات نگاه شود. لذا در آخرین جلسه شورا که ما حضور داشتیم گزارش مفصلی از سوی سازمان مدیریت و برنامه ریزی در مورد مهاجرت ارایه شد و تأکید بر این بود که در جلسات شورا باید تصمیم گیری انجام شود و ارایه گزارش به تنهایی مشکلی را حل نمی‌کند، در آن جلسه آقای استاندار گفتند که کمیتهای تخصصی با مسولیت سازمان مدیریت و برنامه ریزی برای پیگیری کارها تشکیل شود و ما نیز براساس آن مصوبه در حال شکل دادن کمیته جمعیت و مهاجرت هستیم.»
بی برنامگی برای سالمندان
اما قرار است چه مسایلی در این کمیته طرح و بررسی شود؟ وی اضافه می‌کند:«عمدتاً روی مباحث مختلف جمعیتی کار خواهیم کرد. ولی الان اولویت ما بررسی مهاجرت و مدیریت آن است. چندی بعد ممکن است اولویت کار کمیته، روی بحث باروری باشد. و یا در مورد سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری باشد و یا مباحث سالمندی و نظایر آن. منظورم این است که تمام مباحث جمعیتی استان در این کمیته بحث و بررسی و کارشناسی خواهند شد و خروجی این کمیته به صورت تصویب آیین نامه به شورای عالی جمعیت استان برای تصمیم گیری ارایه می‌شود.»
امیدوارم واقعا نتایج خوبی از کمیته به شورا انتقال پیدا کند و شورا هم آن را عملیاتی بکند. چون متأسفانه در بیشتر مواقع در جلسات فقط حرف زده می‌شود و از عمل خبری نیست.
طیفوری ادامه می‌دهد:«بله، من هم امیدوارم همین اتفاق بیفتد. چون زمان به سرعت می‌گذرد و باید عمل کرد. به عنوان مثال در حوزه ثبت مهاجرت ما باید یک مطالبه ملی داشته باشیم. و یا واقعا باید فکر کنیم در حوزه باروری استان گیلان چکار می‌خواهیم بکنیم؟ آیا می‌خواهیم شرایط را همینطور رها کنیم! در واقع باید مطالبه ملی در این بخش مهم داشته باشیم. وضعیت باروری در گیلان تقریبا قرمز است و دولتمردان باید با سیاست‌های تشویقی و اختصاص تسهیلات ویژه برای گیلان در این مورد چاره‌اندیشی کنند. و یا مدام گفته می‌شود گیلان یک استان سالمند است. خب برای سالمندان چه برنامه‌ای داریم؟ یعنی باید برای حال و آینده برنامه اجرایی و عملیاتی در خصوص سالمندان داشته باشیم.»
در خیلی از استان‌ها که الگوی جمعیتی شان متفاوت است چنین سیاست‌های تشویقی ممکن ست نیاز نباشد ولی در گیلان نه تنها نیاز است بلکه ضروری است. بنابراین اینها مسایل بسیار مهمی است که باید در کمیته جمعیت مطرح و تصمیم سازی شود و شورای راهبردی جمعیت استان نیز در مورد آن‌ها تصمیم گرفته و راهکارها و برنامه‌ها را عملیاتی کند.
اما متأسفانه برای انجام ندادن پاره‌ای از اقدامات ضروری همیشه توجیهاتی هست. الان هم لابد یا مشکلات ناشی از کرونا را بهانه قرار می‌دهند و یا مشکلات ناشی از تورم افسار گسیخته را، و وضعیت هشدار باروری در گیلان از اولویت خارج می‌شود و این عواقب بسیار بدی خواهد داشت!
معاون آمار سازمان مدیریت در پاسخ می‌گوید:«هر توجیهی هم که بواسطه شرایط کنونی جامعه عنوان شود باز هم پاره‌ای از موارد جزو مباحث بسیار مهم جامعه است، از جمله نرخ پایین فرزندآوری که حالیه در گیلان به وضعیت هشدار رسیده است. با وجود همه مشکلات می‌توانند به استان‌ها اختیاراتی بدهند تا لااقل با توجه به منابعی که دارند اقدامات تشویقی داشته باشند و در استانی مثل گیلان این تبعات جمعیتی بیش از پیش رشد نکند. بدون شک در خیلی از استان‌ها که الگوی جمعیتی شان متفاوت است چنین سیاست‌های تشویقی ممکن ست نیاز نباشد ولی در گیلان نه تنها نیاز است بلکه ضروری است. بنابراین اینها مسایل بسیار مهمی است که باید در کمیته جمعیت مطرح و تصمیم سازی شود و شورای راهبردی جمعیت استان نیز در مورد آن‌ها تصمیم گرفته و راهکارها و برنامه‌ها را عملیاتی کند. چون عمل کردن به مصوبات از وضع مصوبات و قانون مهم‌تر است. به عنوان مثال در سال ۱۳۸۴ قانون تسهیل ازدواج جوانان و اینکه چطور با در اختیار قراردادن برخی از امکانات عمومی دولتی مثل بعضی از سالن‌های اجتماعات شرایط برگزاری جشن، صندوق‌اندوخته جوانان را برای زوجین جوان سهل‌تر کرد تصویب شد ولی متأسفانه در عمل خیلی به آن پرداخته نشد. قوانین مشابه دیگری هم داریم که می‌توانند انجام خیلی از امورات را تسهیل کنند ولی در عمل زیاد مورد توجه قرار نمی‌گیرند.»
می گویم منظورتان این است که می‌توانیم امکانات جامعه را خیلی کاربردی‌تر کرده و بهینه از آن‌ها استفاده کنیم؟ پاسخ می‌دهد:«بله، به عنوان مثال خیلی از ادارات ممکن است سالن‌های فرهنگی، تالار و باشگاه داشته باشند که خب می‌توانند از آن‌ها بهینه‌تر استفاده کنند و تعداد بیشتری بهره ببرند ولی این کار انجام نمی‌شود یا کمتر انجام می‌شود.»
به شهریه و اجاره بالای سالن‌های فرهنگی-ورزشی فکر می‌کنم و می‌گویم درست یا غلط در خیلی از موارد ادارات و یا نهادها تلاش می‌کنند از امکانات اینچنینی خود درآمد زایی کنند!
ضرورت کاهش پیامدهای اجتماعی
طیفوری با بیان اینکه باید بدون تعارف ببینیم اولویت‌های ضروری جامعه امروزمان چیست؟ می‌افزاید:«آیا سلامت و نشاط افراد جامعه در اولویت است و یا آن بخش از درآمد زایی که شما اشاره کردید؟ آیا کمک به حل بحران ازدواج مهم‌تر است یا فلان کار دیگر؟ آیا کمک به سلامت روحی و جسمی جامعه از جمله سالمندان عزیز مهم و در اولویت است یا قفل زدن بر در اماکن و امکانات موجود! از این مثال‌های معمولی و روزمره و در عین حال مهم، خیلی زیاد هستند که واقعا می‌توان در مورد آن‌ها چاره‌اندیشی کرد. البته نمی‌گویم با انجام پاره‌ای از اقدامات اینچنینی مشکلات رفع می‌شود بلکه منظورم کاهش پیامدهای اجتماعی ناشی از فعل و انفعالات جمعیتی است که در همه حوزه‌ها از جمله مهاجرت، ازدواج، باروری، سالمندی و… روی کمیت و کیفیت زندگی افراد جامعه اثرگذار است.»
لازم به ذکر است استاندار گیلان در جلسه‌ای که امسال به مناسبت روز ملی جمعیت برگزار شد گفته بود:«رشد جمعیت جوان به عنوان سرمایه اصلی یک کشور و رکنی مؤثر برای نیل به توسعه پایدار است.»
وی با بیان اینکه گیلان ششمین استان از نظر حجم مهاجرت و جابجایی جمعیت است، گفته بود:«موضوع سالمند بودن استان گیلان اگر به خوبی مدیریت نشود قابلیت تبدیل شدن به چالش را دارد و باید تلاش شود تا با بهره‌گیری از تحلیل محتواها و داده‌های علمی تهیه شده در این حوزه، برنامه‌ریزی و تصمیم گیری بر مبنای اطلاعات درست داشته باشیم.
در آن جلسه شورای راهبردی جمعیت و شورای هماهنگی ثبت وقایع حیاتی، استاندار بر ضرورت تشکیل کمیتهای با موضوع مهاجرت با مسؤولیت سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی تأکید کرده و خواستار این شده بود که متناسب با شرایط اقلیمی و زیرساختی استان در خصوص موضوعات مختلف مهاجرت هدفگذاری و سیاستگذاری شود.»
وی همچنین با تأکید بر سلامت مادر و کودک در مسیر افزایش باروری و نقش دانشگاه علوم پزشکی به واسطه وظیفه ذاتی حفظ سلامت مردم، یادآور شده بود افزایش میزان ازدواج در جامعه نیازمند تقویت فرهنگ سازی و فعال کردن سمن‌های حوزه جوانان است.»
