غیربومی‌ها چهره گیلان را تغییر می‌دهند؟
مفت فروشی زمین به غیربومی‌ها و تغییر کاربری اراضی؛
مفت فروشی زمین در گیلان رونق خاصی دارد، دلایل آن هم مشخص است. مشکلات بدخیم اقتصادی و معیشتی مردمان ساکن در یکی از مهم‌ترین قطب‌های تولید محصولات کشاورزی ایران که قابل کتمان نیست.
پیش ازاین«صالح محمدی» رییس سازمان جهاد کشاورزی گیلان اخیرا در صحبت‌های قابل تأملی گفته بود: «با اجرای طرح گشت مراقبت اراضی کشاورزی و ملی در نوروز امسال، ۱۴۹ مورد تغییر کاربری غیرمجاز در گیلان شناسایی شده و در این میان بالاترین تخلفات تغییر کاربری استان در شهرستان ماسال اتفاق افتاده است.»
با نگاهی اجمالی به روستاهای گیلان، از جلگه گرفته تا کوهستان و مناطق ساحلی می‌توان به وضوح تغییر اجباری چهره گیلان را به چشم دید. در تاریخ دوم تیرماه ۱۴۰۲ سازمان نقشه‌برداری کشوری اعلام کرد: همه استان‌های کشور بجز گیلان درگیر فرونشست هستند، این خبر در کنار فقر فزاینده اقتصادی کشاورزان و شالیکاران شمال، به اندازه کافی هجوم مهاجران به گیلان برای خرید زمین ارزان و متعاقبا افزایش تغییر کاربری اراضی را توجیه می‌کند.
ترسیم جغرافیای فقر و ثروت در نقشه ایران
گیلان پیرترین استان کشور است، شهر املش در شرق گیلان حتی رکوردی تازه از خود بر جای گذاشته و به عنوان پیرترین شهر ایران و خاورمیانه معرفی شده است، افزایش جمعیت سالمند در کنار کاهش زاد و ولد، کوچ اجباری نیروی کار جوان، افزایش تعداد خانوارهای تحت پوشش نهادهای حمایتی و خیریه، بی ارزش شدن تولید و فروش محصولات کشاورزی به ویژه چای و برنج و فقر پنهان و آشکار در کنار پدیده‌ای به نام فرونشست زمین در سایر نقاط ایران شرایطی ویژه و اضطراری را در گیلان فراهم آورده تا بواسطه آن زمینه برای گسترش جمعیت مهاجر از شهرهای مختلف ایران و تغییر کاربری اراضی حاصلخیز گیلان مهیا شود.
اعتراف مسؤولان دولتی نشان می‌دهد گیلان در شیب تند فروش اراضی و تغییرکاربری قرار گرفته است. با این شرایط آیا قرار است گیلان،نقش تاریخی خود در تامین غذای میلیون‌ها ایرانی را کنار بگذارد و به فروشنده اراضی حاصلخیز خود تبدیل شود؟
اما پرتقاضاترین اراضی روستایی گیلان برای خرید توسط غیر بومی‌ها در کدام مناطق استان گیلان واقع است؟ کوهستانی، جلگه‌ای یا سواحل؟
«صالح محمدی» رییس سازمان جهاد کشاورزی گیلان در گفت‌وگو با مرور در پاسخ به این سوال می‌گوید: شهرستان‌های ماسال، لاهیجان، رشت و انزلی از پرتقاضاترین اراضی روستایی گیلان برای خرید توسط غیر بومی‌ها هستند. در سال‌های گذشته مهاجران بیشتر خواستار خرید زمین در مناطق کوهپایه‌ای گیلان بودند اما به دلیل افزایش قیمت اراضی این محدوده، غیربومی‌ها به خرید اراضی جلگه‌ای استان گیلان روی آورده‌اند.
محمدی اضافه می‌کند: تغییر کابری اراضی هم توسط افراد بومی هم توسط غیربومی‌ها انجام شده، در واقع بومی‌ها به دلیل ارزش افزوده زمین پس از تغییر کاربری اقدام به این کار می‌کنند و غیربومی‌هایی که بیشتر از استان‌های همدان، اصفهان، شیراز، تهران، اهواز، یزد و بوشهر وارد گیلان می‌شود به دلیل جاذبه‌های گردشگری کاربری اراضی را تغییر می‌دهند.
نابودی کشاورزی گیلان به قیمت منفعت شخصی!
گفته شده تغییرکاربری اراضی از سال ۶۹ در گیلان آغاز شده است، مسؤولان استانی و محلی برای پرداختن به موضوع تغییر کاربری اراضی از دو عنوان تغییر کاربری قانونی و تغییرکاربری غیرقانونی استفاده می‌کنند، با این حال بومی‌های گیلان و روستائیان معتقدند؛ هر فردی که در کنار ارتباطات گسترده در ادارات، وضعیت مالی خوبی داشته باشد می‌تواند به راحتی مجوز تغییر کاربری یک زمین شالیزاری یا باغی را دریافت کند، کاری که یک کشاورز گیلانی با این توان مالی حداقلی قادر به انجام آن نیست.
«حمید غلامی» کارشناس حوزه کشاورزی به مرور می‌گوید: غیربومی‌ها به قصد سوداگری و نه تولید دست به این اقدام می‌زنند. تغییرکاربری توسط هر شخص بومی یا غیربومی حقیقی یا حقوقی اگر غیرمجاز و غیرقانونی باشد خلاف قانون است و باید جلوی آن گرفته شود.
به عقیده وی هدف اکثر غیربومی‌ها و مهاجران، خرید زمین ارزان برای ویلاسازی و تفرجگاه شخصی است. غیربومی‌ها دست به اقدامات متعددی می‌زنند تا با تغییرکاربری اراضی ارزان کشاورزی به مقاصد شخصی خود برسند یعنی نابودی کشاورزی استان‌های شمالی به قیمت منفعت شخصی.
تخریب سازه‌های غیرمجاز اقدامی راهگشا یا حرکتی نمایشی؟
در سال‌های اخیر به ویژه در یکی دو سال گذشته تخریب ساختمان‌ها و ویلاهایی که در اراضی با کاربری کشاورزی ساخته شده اوج واکنشی بوده که مسؤولان استانی و محلی در گیلان از خود بروز داده‌اند، به طور مثال در ۲۸ دی ۱۴۰۲ یک مجتمع ویلایی به ارزش ۱۴۰ میلیارد تومان در لاهیجان تخریب شد، البته اقدامات این چنینی منتقدان بسیار سرسختی در ایران و استان گیلان دارد. منتقدان اعتقاد دارند تخریب چنین سازه‌هایی آن هم در شرایطی که مصالح ساختمانی، گرانی و تورم بسیار شدیدی را تجربه می‌کند چاره کار نیست و بیشتر جنبه نمایشی دارد.
آنچه که واضح است این است که با هجوم جمعیت مهاجر از سراسر ایران به استان گیلان، تقاضا برای تغییر کاربری اراضی افزایش چشمگیری پیدا کرده تا جایی که جهاد کشاورزی گیلان هم به این موضوع اعتراف می‌کند.
رییس جهاد کشاورزی گیلان مهم‌ترین دلایل روستاییان برای فروش زمین به غیر بومی‌ها را این‌چنین توضیح می‌دهد: علاوه بر مشکلات اقتصادی و به صرفه نبودن محصولات کشاورزی، از آنجائیکه به طور مثال در روستاهای ماسال قیمت زمین افزایش پیدا کرده روستاییان نسبت به فروش زمین و خرید اراضی به مساحت بالاتر در شهرهای همجوار اقدام می‌کنند. ناگفته نماند که ۷۰ درصد بومی‌های استان گیلان به دلیل ازدواج فرزندان خود مجور به تغییر کاربری زمین‌هایشان شده‌اند.
تحقیقات نشان می‌دهد، صدور غیرقانونی مجوز، قیمت کم زمین، آب و هوای مناسب و حمایت نشدن از بخش کشاورزی، از جمله دلایل تشدید روند تغییر کاربری اراضی در گیلان است. این تغییر کاربری‌ها گیلان را در منگنه چالش‌هایی نظیر کاهش سطح زیر کشت، افت تولید محصول، مهاجرت کشاورزان و تولیدکنندگان روستایی به شهرها و ایجاد آلودگی زیست محیطی قرار داده است.
«حمید غلامی» کارشناس حوزه کشاورزی ضمن تأیید این موضوع به مرور می‌گوید: همیشه در فروش زمین کشاورزی، دلایل اقتصادی حرف اول را زده و تعیین کننده بوده است. اما دلایل دیگری چون مهاجرت از روستاها به شهرها، فروش زمین برای تسهیل مهاجرت فرزندان به خارج از کشور و یا تغییرکاربری اراضی برای راه‌اندازی مشاغل پردرآمدی نظیر رستوران‌ها و اماکن تفرجی غیرمجاز یا غیرضابطه‌مند که قانون چهاردیواری اختیاری در آن‌ها حاکم است از دیگر دلایل روستاییان برای فروش اراضی و یا تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی توسط غیربومی‌ها محسوب می‌شود.
در فرآیند تهیه برخی از طرح‌های هادی روستایی درصد سرانه مسکونی روستائیان پایین است به همین علت کشاورزان و بومیان منطقه نمی‌توانند برای خود یا فرزندانشان ساخت و سازی انجام دهند بنابراین از روی ناچاری دست به تغییر کاربری اراضی می‌زنند
در پی مصاحبه چند روز گذشته رییس جهاد کشاورزی گیلان و ارائه آماری در خصوص شهرستان‌های رکورددار تغییر کاربری، شهرستان ماسال بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفت، ظاهرا تغییر کاربری در این شهرستان بیشتر از سایر نقاط گیلان بوده است.
«غلامرضا گیل چالانی» فرماندار شهرستان ماسال در گفت‌وگویی که مرور با وی انجام داد، عنوان کرد: در حال حاضر از تمام نقاط ایران به شهرستان ماسال سفر می‌کنند، چه برای گردش و تفریح و چه برای خرید زمین و سکونت دائمی و موقت. از آنجا که چند سالی است ماسال در ردیف شهرستان‌های با مزیت گردشگری قرار گرفته هجوم افراد غیربومی به این خطه افزایش پیدا کرده است. غیربومی‌ها اراضی بومیان منطقه را خریداری کرده و تملک می‌کنند بنابراین تخلفاتی که به وقوع می‌پیوندد در اکثر اوقات از سوی افراد غیربومی است.
وی ادامه می‌دهد: جهاد کشاورزی گیلان اعلام کرده که بیشترین تغییر کاربری و تخلفات در شهرستان ماسال اتفاق می‌افتد در حالی‌که عمده نظارت بر این حوزه بر عهده اداره امور اراضی این سازمان است. در بحث ۲۵ مورد تغییر کاربری شناسایی شده در شهرستان ماسال هم باید اضافه کنم پرونده این تخلفات تشکیل شده و از ادامه کار جلوگیری به عمل آمده است. بنابراین منتظریم تا تعیین تکلیف شوند زیرا در بازنگری‌هایی که قرار است صورت گیرد امکان دارد بخشی از این اراضی به بافت مسکونی اضافه شوند و بخشی در بافت زراعی قرار بگیرد، اگر خارج از طرح باشد هم که در مورد آن تصمیم‌گیری خواهد شد.
گیل چالانی به این نکته هم تأکید می‌کند و می‌افزاید: در تمام جلسات جلوگیری از ساخت و سازهای غیرمجاز به بخشداران و دهیاران توصیه می‌شود از ساخت و سازهای غیرمجاز چه در عرصه‌های ملی و چه در اراضی که کاربری لازم را ندارند جلوگیری کنند.
به گفته وی از آنجا که در فرآیند تهیه برخی از طرح‌های هادی روستایی درصد سرانه مسکونی روستائیان پایین است به همین علت کشاورزان و بومیان منطقه نمی‌توانند برای خود یا فرزندانشان ساخت و سازی انجام دهند بنابراین از روی ناچاری دست به تغییر کاربری اراضی می‌زنند هرچند که دهیاران از این مصادیق جلوگیری به عمل می‌آورند و در صورت ادامه ساخت و ساز و با دستور قضایی ساختمان مورد نظر را پلمپ می‌کنند.
اصفهانی‌ها و تهرانی‌ها در صدر مهاجران ورودی به ماسال
«علی حیدرزاده» رییس اداره جهاد کشاورزی شهرستان ماسال هم در گفت‌وگو با مرور با تأیید صحبت‌های فرماندار و ضمن اشاره به افزایش موج مهاجرت از سراسر نقاط ایران به این شهرستان بیان می‌کند: مهاجرت‌های بی‌رویه غیر بومی‌ها از مهم‌ترین دلایل تغییر کاربری و تخلفات ساخت و ساز غیرمجاز در شهرستان ماسال است. این مهاجرت‌ها بیشتر از اصفهان و تهران انجام می‌شود. محدوده زمین‌های جلگه‌ای در شهرستان ماسال کم است و بیش از ۸۵ درصد اراضی آن جزو عرصه‌های ملی است. غیربومی‌ها در مواردی اراضی که جزو مستثنیات و زراعی و باغی محسوب می‌شوند را با ساخت و سازهای غیرمجاز به مسکونی تبدیل می‌کنند.
جهاد کشاورزی شهرستان ماسال پیگیر این تخلفات است و تلاش دارد تا جایی که می‌تواند از وقوع تغییر کاربری‌ها جلوگیری کند زیرا اراضی زراعی و کشاورزی خط قرمز جهاد کشاورزی هستند. اتفاقا در همین راستا پرونده‌های رسیدگی شده و مفتوح بسیاری زیادی در دادگستری وجود دارد که از طریق مراجع قضایی در حال پیگیری و تعیین تکلیف هستند.
معاون پیشگیری از جرم دادگستری گیلان: وضعیت گیلان از حیث تغییر کاربری اراضی آشفته شده و طرح‌های هادی روستایی بسترساز آن است.
فارغ از فاجعه‌ای که گیلان را تهدید کرده و می‌کند واکنش‌‌ها به موضوع تغییر کاربری اراضی در استان گیلان و افرادی که در این خصوص مقصر هستند متفاوت است، بعضی از مقامات استانی معتقدند؛ در پاره‌ای از اوقات دهیاران، بخشداران یا اعضای شوراهای اسلامی برای تغییر کاربری و ساخت و ساز غیرمجاز با غیربومی‌ها با دلالان همدست می‌شوند. کار حتی به جایی رسید که دستگاه قضایی نیز به موضوع تخلفات تغییرکاربری‌ها و ساخت وسازهای خلاف در روستاها ورود کرد و اسدالله عباسی استاندار گیلان برای دهیاران خط و نشان کشید و به آنان هشدار داد.
طرح‌های هادی بسترساز تغییر کاربری اراضی هستند؟
پر واضح است که برای حفظ بافت روستایی و جلوگیری از تغییر کاربری اراضی، اقداماتی نظیر اجرا و بازنگری طرح‌های هادی روستایی از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. بنیاد مسکن نهادی است که در این زمینه مسؤولیت دارد. اهمیت طرح‌های هادی تا بدان جاست که احمد آقایی معاون پیشین اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان گیلان در مورد آن می‌گوید: «وضعیت گیلان از حیث تغییر کاربری اراضی آشفته شده و طرح‌های هادی روستایی بسترساز آن است.»
برای شفاف شدن بیشتر این موضوع، مراتب را از اداره کل بنیاد مسکن گیلان جویا شدیم اما پاسخی داده نشد، البته مرور آماده دریافت پاسخ بنیاد مسکن در این خصوص است.
راه چاره چیست؟
غلامی کارشناس حوزه کشاورزی در این زمینه بیان می‌کند: برای برون رفت از معضل تامین مسکن که یکی از دلایل تغییر کاربری اراضی حاصلخیز گیلان است، دولت می‌تواند در مناطق روستایی شهرک‌های مسکونی روستایی با بافت متناسب با شرایط جعرافیایی همان منطقه ایجاد کند و از ساخت و ساز در اراضی کشاورزی درجه یک و درجه دو گیلان جلوگیری به عمل آورد و یا اینکه مطلقا آن را ممنوع اعلام کند. البته لازم است این تجمیع و شهرک‌سازی فقط و فقط برای فرزندان همان روستاها باشد و کسی تا ۱۰ سال حق خرید و فروش نداشته باشد.
از سوی دیگر برای مدیریت غیربومی‌هایی که در آرزوی خرید زمین و ساخت و ساز وارد گیلان می‌شوند هم باید مقرراتی اعمال شود. به طور مثال مقرر شود مهاجران یا سرمایه‌داران غیربومی تنها به شرط تولید در روستا حق خریداری زمین و تغییرکاربری زمین را داشته باشند و برای توسعه گردشگری روستایی در گیلان نیز صدور سند تنها به صورت واگذاری زمین یا مالکیت مشروط باشد. معتقدم برای توسعه پایدار روستایی، حل چالش‌های زندگی روستایی و تضمین آینده کشاورزی استان گیلان، لازم است در هر دهستانی یک شهرک مسکونی روستایی و در کنار آن یک شهرک کشاورزی احداث شود به گونه‌ای که زمین‌های کشاورزی آن با فعالیت جوانان روستایی در خدمت تولیدات کشاورزی قرار گیرد.
گرچه بین روستا و شهرها نباید دیواری باشد اما اعتقاد و باور علمی ما این است که حتما خط قرمزها بین شهر و روستا رعایت شود تا نه روستا از شهر آسیب ببیند و نه شهرها با مهاجرت منفجر شوند. با رعایت یکسری خط قرمزهای قانونی می‌توان فاصله شهر و روستاها را کاهش داد تا شهرنشین‌ها با کمترین زمان ممکن و به صورت روزانه از تولیدات روستایی بهره‌مند شوند. در چنین شرایطی فرد روستایی نیز برای حل مشکلاتش با شرایطی مناسب از امکانات شهری برخوردار خواهد بود .
گیلان را فقیرتر از این نکنیم
کسی نیست که از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های گیلان با توجه به موقعیت جغرافیایی و آب و هوایی خاصی که از آن برخوردار است اطلاعی نداشته باشد، حتی کشاورزان قدیمی گیلان که حرفه خود را به شکل سنتی دنبال کرده و می‌کنند هم به خوبی از این مواهب باخبرند و نسبت به آینده‌ای که این استان را تهدید می‌کند هشدار می‌دهند. بنابراین تا وقت هست باید فکری به حال این وضعیت کرد، غیربومی‌های فراری از فرونشست و بی آبی برای هجوم بی سابقه خود به استان‌های شمالی نظیر گیلان دلایل قانع کننده‌ای دارند و کشاورزان بومی استان هم برای فروش اراضی و متعاقبا تغییر کاربری آن دلایلی قانع‌کننده‌تر، انتظار می‌رود مسؤولان در اسرع وقت از مرحله آماردهی و کشف مقصر عبور کرده به شکل عملی به گیلان کمک کنند تا عرصه‌ای که امنیت غذایی ایرانیان را تضمین می‌کند بیش از این فقیر نشود.
