خانه فرهنگ گیلان در تاریخ پنجشنبه ۲۵ آذر، به مناسبت یکصدمین سال روز درگذشت میرزا کوچک خان جنگلی نشستی با عنوان صد سال پس از خاموشی جنگل در بستر لایو اینستاگرام(پخش زنده ایسنتاگرامی) برگزار کرد.
این نشست با حضور سخنرانان، فرامرز طالبی با عنوان جنگل، نشریه‌ای فرهنگی و اجتماعی، ناصر عظیمی با عنوان روش‌شناسی روایتی دیگر از جنبش و انقلاب جنگل، عباس نعیمی جورشری با عنوان عقل سیاسی و عقل آرمانی؛ ارزیابی مناسبات جنب جنگل معطوف به نهاد قدرت، روبت واهانیان با عنوان صحیه جنگل و نگاهی به موسسات پزشکی و درمانی رشت در نقشه سال ۱۲۹۶ و هومن یوسفدهی با عنوان چرایی و چگونگی شکل‌گیری نهضت جنگل برگزار شد.
ستوه مردم و حمایت از میرزا کوچک‌خان
هومن یوسفدهی نخستین سخنران این نشست بود. او در خصوص چرایی و چگونگی شکل‌گیری نهضت جنگل گفت: از آنجا که باید بحث به صورت متمرکز باشد مطلب را از رو می‌خوانم؛ مقالات زیادی درباره جنگل نوشته شده است که در آن سوالات زیادی درباره چرایی آن وجود دارد. در ابتدا لازم است باشرایط کشور و وضعیت کشورهای دیگر در آن دوره آشنا شویم.
یوسفدهی درادامه به بررسی کشورهای حاضر در جنگ جهانی پرداخت و ادامه داد: نهضت جنگل در شرایطی آغاز شد که بیشتر کشورها در سال ۱۲۹۳ شمسی درگیر جنگ جهانی اول بودند. این جنگ ۲۳ کشور را درگیر کرد و در آن کشورها به دو دسته متفقین و دولت‌های مرکزی تقسیم شدند. ۴ کشور در ایران حضور داشتند که روس و انگلیس در متفقین و عثمانی و آلمان در دولت مرکزی بودند. آن‌ها کشور را به دو نیمه تقسیم کردند و به اعمال نفوذ سیاسی پرداختند. با آغاز جنگ و بعد از اعلام بی‌طرفی ایران دولت‌ها قراردادی امضا و نفوذ خود را بیشتر کردند که هدف جلوگیری از نفوذ کشور عثمانی بود.
او افزود: در این زمان تبریز دست عثمانی‌ها و انگلیسی‌ها در جنوب حضور داشتند. در ادامه درباره شرایط گیلان بیشتر خواهیم گفت. درباره آلمان شرایط فرق می‌کرد زیرا از زمان گذشته ایرانیان به دنبال نفوذ بیشتر آلمان در کشور بودند. در آغاز جنگ جهانی آلمان و عثمانی در کنار یکدیگر قرار گرفتند.
یوسفدهی در بخش های پایانی صحبت هایش بیان کرد: در رشت ماموران روس به غارت می پرداختند و یکی از تاجران رشتی را به قتل رساندند. با تالش‌ها درگیر شدند و یکی از آزادی‌خواهان گیلان را کشتند. در میان‌ها سخن‌ها باید درک کنیم که ببینیم دولت مرکزی چه اندازه قدرت داشته است. طبیعی بود که در گیلان نیز مردم به ستوه بیایند و کاری بکنند و با ورود میرزا کوچک خان از او حمایت بکنند.
یک پرسش؛ آیا میرزا کوچک‌خان دچار اشتباهاتی نشد؟
عباس نعیمی جورشری دیگر سخنران این نشست بود. او سخنانش را با بررسی موضوع عقل سیاسی آغاز کرد و گفت: آنچه تاریخ را متمایز می‌کند آن است که تلاش می‌کنیم الگوی نظری از آن استخراج کنیم.
نعیمی در ادامه به خوانش مرامنامه جنگل پرداخت: «حکومت عامه و نماینده ملل در دست نماینده ملت جمع خواهد شد.»
او در ادامه صحبت‌هایش موضع انتقادی روی آورد و ادامه داد: جنبش‌های محلی در برابر نظم جهانی توان تدوام ندارند. آن‌ها همواره مهره‌ها و اهرم‌هایی هستند که قدرت‌های بزرگ جهت فشار استفاده می‌کنند. نکته دوم ان است که آیا جنبش جنگل ضرورت ایجابی داشته است؟ این ضرورت آیا ضرورت تداوم هم داشته؟ اگر داشته می‌توانست معطوف به تدوام باشد؟ آیا مرحوم کوچک جنگلی دچار اشتباهاتی با دولت مرکزی نشد؟ در دوره هفت ساله نهضت جنگل ۱۶ دولت سر کار آمدند که عمرشان بسیار کوتاه بوده است.
زنده باد اتحاد اسلام
روبرت واهانیان با ارائه نقشه‌ای از رشت سخنرانی خود را آغاز کرد و گفت: سندی را معرفی کنم از شهر رشت در تاریخ ۲۱ اسفند ۱۲۹۶ شمسی است که برای اولین بار نقشه‌ای از رشت چاپ شده است. این نقشه اولین نقشه‌ای که چاپ و منتشر شده است و در بالای آن نوشته شده است: «زنده باد اتحاد اسلام.» چنین چیزی چه لزومی داشت؟ نتیجه بررسی‌ها آن شد که این نقشه به سفارش آن‌ها چاپ نشده است و خود چاپخانه آن را چاپ کرده است و آن سرلوحه را خودش آن جا نوشته است.
او ادامه داد: ۶ ماه بر روی این نقشه کار کردم زیرا اطلاعات بسیار مهمی در آن نهفته است. از نظر تاریخی یک نقشه فوق‌العاده است که به پژوهشگران برای بافت جمعیتی شهر رشت در اواخر دوران قاجاریه کمک می‌کند. دقیقا ۴ سال قبل از آن که بازار رشت دچار حریق شود و بعد از آن، این بافت جمعیتی بسیار تغییر می‌کند. می‌توان گفت این سند و نقشه پایان یک دوره از رشت را به ما نشان می دهد.
فرامرز طالبی با بررسی نشریه جنگل سخنرانی خود را آغاز و گفت: یکی از شرایطی که نهضت جنگل آماده می‌شود اعدام چهار آزادی‌خواه گیلان است که اوضاع سیاسی را متحول می‌کند. روزنامه جنگل حاصل شکل گیری این داستان است.
او در پایان سخنانش افزود: در بررسی ها مراکز پزشکی را استخراج کردم تا ببینیم رشت از نظر موسسات درمانی در چه حال بوده است و در کدام محلات بیشتر متمرکز بوده است؛ هفت محله وجود دارد. بزرگترین آن از باقرآباد آغاز می‌شود که به صورت عمود در مرکز نقشه حضور دارد و دوازده مرکز و موسسه درمانی وجود داشته است.
اعدام آزادی‌خواهان و آغاز جنبش جنگل
فرامرز طالبی با بررسی نشریه جنگل سخنرانی خود را آغاز و گفت: یکی از شرایطی که نهضت جنگل آماده می‌شود اعدام چهار آزادی‌خواه گیلان است که اوضاع سیاسی را متحول می‌کند. روزنامه جنگل حاصل شکل گیری این داستان است. سوال اینجاست که دو سال بعد از آغاز به کار نهضت جنگل چرا به فکر نشریه افتادند؟ در میان افراد تنها یک نفر از نشریات یاد می‌کند و آن میرزا کوچک خان است.
او افزود: در میان نوشته‌های میرزا نامه ای است که از تفلیس به محمد علی گیلک می‌نویسد. خود شخص میرزا چقدر تمایل داشته و چقدر با مطبوعات ارتباط داشته است؟
ناصر عظیمی از پژوهشگران گیلان و یکی از سخنرانان نشست مجازی بر درک درست از جنبش جنگل تاکید داشت و گفت: اگر بخواهیم درک درستی از جنگل داشته باشیم باید بفهمیم که باید چگونه به آن نگاه کنیم؟ از جنبش انقلاب جنگل صحبت کنیم به جای نهضت جنگل؛ البته استفاده از این ترکیب اشتباه نیست و فقط باعث تقلیل می‌شود زیرا این جنبش یک جنبش ضداشغال است.
او از ورود دهخدا به این داستان سخن گفت و بیان کرد: سند عجیبی است که دهخدا گفته است که از جنگل فرستاده بودند و برویم در جنگل و به آن‌ها کمک کنیم. چقدر روزنامه جنگل نیاز داشته که به سراغ دهخدا برود؟
جنبش به جای نهضت جنگل
ناصر عظیمی آخرین سخنران این نشست بود. او بر درک درست از جنبش جنگل تاکید داشت و گفت: اگر بخواهیم درک درستی از جنگل داشته باشیم باید بفهمیم که باید چگونه به آن نگاه کنیم؟ از جنبش انقلاب جنگل صحبت کنیم به جای نهضت جنگل؛ البته استفاده از این ترکیب اشتباه نیست و فقط باعث تقلیل می‌شود زیرا این جنبش یک جنبش ضداشغال است.
او ادامه داد: اگر پرسش‌هایی را نداشته باشیم به درک درستی درباره جنبش جنگل نمی رسیم. میرزا کوچک خان ارتباط نزدیکی با دشمنان انگلیس و روسیه در مجلس داشت. آن افراد مخالفت شدیدی با آن دو قدرت دارند و یکی از دلایل حمله روسیه و انگلیس به ایران بودند. اگر با شرایط کشور آشنا نباشیم نمی‌توانیم بفهمیم میرزا کوچک خان با چه اندیشه‌هایی هم‌سو بوده است؟
