روایت یک خاکسپاری

مردم از وضعیتی که در آن قرار گرفته­اند بهت زده­اند. آنها باور نمی­کنند بیماری واگیر­دار وارد منطقه زندگی­شان یعنی تالش شده است. هنوز عادت خاکسپاری با تعداد انبوه کنار نرفته است. برخی از افراد محافظه کار با فصله ۲۰۰ متری و دور از دید مردم مراسم خاکسپاری را نظاره می­کنند. جرات نزدیک شدن ندارند و از ترس دور هم جمع شده­اند. غافل از اینکه همین تجمع لحظه­ای می­تواند راه آلودگیشان به ویروس باشد.

بستگان حالت شک و تردید خاصی دارند و دختران تمنا می­کنند کمی صبر کنند تا پسر فرد جان سپرده از راه برسد و با مادر وداع کند. محدودیت­های ترافیکی سبب شده در ورودی­های گیلان سبب شد تا وی به موقع در مراسم حاضر نشود. وقت تنگ است و نمی­توان ناظران بهداشت را بیش از این در انتظار گذاشت. پسر فقط آخرین بیل زدنهای اطرافیان بر قبر مادرش را می‌بیند. چادر مشکی رنگ مادر با دستان دختر بزرگ بر قبر می­نشیند.

یکی از اطرافیان می­گوید: همه می­میرند و کسی برای دفن جنازه ها باقی نخواهد ماند. خدا را شاکر باشید که توانستید مادرتان را با دست خودتان به خاک بسپارید.

آن دیگری به بقیه امید می­دهد، اما در عین حال مرگ این چنینی را حق فردی محترم نمی­داند. ابتلا به کرونا در این روزها امری خوشایند تلقی نمی­شود. فردی هم می­گوید: بخاطر بدی کردن برخی از مردم این بلا آمده است و چرا ما باید گرفتار شویم؟ خاکسپاری تمام می­ شود ولی بانوان از مزار دل نمی­کنند.

دخترها جیغ می­زنند که مادر ما سالم بود. اما از بیماری زمینه­ای احتمالی مادرشان که در مرگ موثر بوده بی­خبر هستند. شاید هم قانع کردن خود دلیل این گفته­ها باشد. پسر جوان و نوه‌ی دختری مادر­بزرگ را در قبر گذاشته است. پس از کندن لباس­های مخصوص دائما به وسیله نامزد خود با آب پاش پر از الکل ضدعفونی می­شود. اینها روایت‌هایی اندک از خاکسپاری کرونایی‌ها در تالش است.

 استان گیلان یکی از آلوده ترین نقاط کشور به ویروس کوئید ۱۹­ از خانواده کرونا محسوب می­شود. پیکر جان­باختگان این بیماری شرایط خاصی دارد و با پروتکل­های بهداشتی­ حمل و­ شستشو به خاک می­سپارند.

تدفین نادرست

شتاب­زدگی روزهای نخست بحران در گیلان و خاکسپاری بدون غسل و کفن در رشت موجب جریحه­دار شدن بستگان و افکار عمومی شده بود. البته همین اقدام سبب انتشار شایعات بسیاری درباره شیوه خاکسپاری جمعی شده است. چنانچه کار به مرحله بسیار بحرانی و حجم بالای قربانیان برسد شت و شوی شرعی جای خود را به تیمم می­دهد و اصل موضوع خاکسپاری شرعی پا­بر­جا است.

اجساد گندزدایی می­شوند

کنترل آلودگی و جلوگیری از انتشار ویروس در چنین حالتی اهمیتی حیاتی دارد و جسد را هر چه سریع­تر باید به خاک سپرد­. پیکر افراد پیش از انتقال به سردخانه بیمارستان در لایه محافظتی به صورت پلمپ قرار می­گیرد و پس از آن در سردخانه نگهداری می­شود.

کارکنان بخش مبارزه با بیماریهای واگیر­دار و بهداشت محیط شبکه بهداشت تالش بر تمام مراحل شستشو، حمل و خاکسپاری نظارت می­کنند. پرسنل ضد­عفونی کننده بیمارستان شهید نورانی تالش اجساد قربانیان را پیش از انتقال بوسیله آمبولانس با مواد گند­زدا شستشو و در لایه حفاظتی پلمپ می­کنند. جسد متوفی درون یک کاور زیپ­دار مشکی رنگ قرار می­گیرد و برای آخرین بار سوار ماشینی بنام آمبولانس می­شود.

کارکنانی که با پوشیدن لباس مخصوص ضد آلودگی این کار را انجام می­دهند لحظات سختی را تجربه می­کنند. مشاهده یک جسد، بوی بد مواد ضد عفونی کننده در کنار ترس از سرایت بیماری چیزی است که بیشتر مردم خبری از آن ندارند. کاری که با حداقل امکانات ممکن انجام می­گیرد.

 تدفین سنتی در تالش

کفن و دفن جان­باختگان کرونا به دلیل وجود مذاهب شیعه ۱۲ امامی و سنی شافعی مذهب در تالش دارای آداب خاص خود است. نماز میت و تلقین فرق اندکی در میان ۲ مذهب دارد و حضور روحانی هر مذهب امری لازم است. تالش گور­ستانی بزرگ و متمرکز مانند شهرهای بزرگ در اختیار ندارد که کارکنانی ویژه در اختیار داشته باشد. بالاترین تخصص تنها شغل موقتی غسالی است که فقط در چند شهر وجود دارد. بستگان بر اساس علایق فرهنگی دوست دارند مردگان را با دست خود شتشو کنند. هر فردی معمولا با توجه به محل اقامت خانواده و یا محل تولد دفن می­شود. همین سبب طولانی شدن این فرآیند است. می­توان گفت همه چیز به میزان هماهنگی­های از پیش تعیین شده بستگی دارد.

پس از انتقال به محل دفن، جسد شستشوی شرعی و کفن پیچ می­شود. نفراتی از بستگان متوفی که معمولا ۲ تا ۳ نفر هستند بسته مخصوص ضد آلودگی بیولوژیک شامل لباس یک دست سفید رنگ و کلاه دار، دستکش، محافظ کفش، ماسک ان ۹۵ و عینک را دریافت می­کنند. محدودیت کیتهای ضد آلودگی در کنار تاکید بر حضور حداقلی در چنین کاری نیز موثر است. فقط همین افراد می­ توانند برای آخرین بار چهره عزیز از دست رفته خود را ببینند. جسد پس از کفن پیچ شدن دوباره در لایه محافظتی قرار می­گیرد و ۲ سر آن را می­بندند.

پیکر درون تابوت قرار می­گیرد و پوشیدن دستکش و ماسک برای حمل تابوت اجباری است. افراد حاضر نیز کمتر به تابوت نزدیک می­ شوند.

 تدفین متفاوت قربانیان

قبرها عمقی حدود ۴ متر دارند که حفر آن امر دشواری  است و در اکثر موارد با دست حفر می­شود. پایین بودن سطح آب در بیشتر گورستان­های غرب گیلان مشکلی از جهت آلودگی منابع آب ایجاد نمی­کند. برای آسانی کار در برخی موارد از بیل مکانیکی یا بیل بکو استفاده می­کنند. عمق مزار به دلیل کم کردن احتمال نفوذ ویروس به لایه های بالایی خاک و آلودگی سطحی است. فضای داخلی قبر نیز همانند سایر اتباع مسلمان کشور است. قسمت سخت ماجرا از جایی شروع می­شود که جسد باید در قبر قرار بگیرد. انتقال جسد با نگهداری طناب از دو طرف قبر انجام می­شود.

دست اندرکاران تاکید می­کنند که در زمان تدفین تعداد زیادی از افراد حضور نداشته باشند. اما نسبت ایلی در میان مردم بومی تالش یک عامل بسیار قوی است. بیشتر افراد فوت شده به لحاظ داشتن جایگاه اجتماعی در مرتبه­ای هستند که نزدیکان و آشنایان دوست دارند در لحظه تدفین آنها حاضر باشند.

سپس بلوکهای بتنی بر بالای فضای داخلی قبر گذاشته شده و یک بسته آهک بر روی این بلوکها می­ریزند. آهک با داشتن خاصیت قلیایی در مقابل ویروس بازدارندگی ایجاد می­کند و در مورد سایر بیماریهای واگیردار نیز اعمال می­شود.

آخرین و سخت ترین بخش کار نیز حفر و جمع آوری لباسهای ضد آلودگی بیولوژیکی است. اقوام قربانیان لحظات دردناکی را تجربه می­کنند و کمتر به فکر پیشگیری هستند. همین می­تواند لحظه ای غفلت را ایجاد کند که بسیار خطرناک است. دستهای افراد استفاده کننده پس از کندن لباس نیز دوباره ضد عفونی می­شود. کیت استفاده شده درون یک کیسه نایلونی مخصوص قرار می­گیرد و پس از بسته شدن درب آن به زباله سوز بیمارستان منتقل می­شود. اقامه نماز میت و تلقین نیز بر­خلاف تدفین معمولی پس از ریختن خاک درون قبر است.

روایت یک خاکسپاری

دست اندرکاران تاکید می­کنند که در زمان تدفین تعداد زیادی از افراد حضور نداشته باشند. اما نسبت ایلی در میان مردم بومی تالش یک عامل بسیار قوی است. بیشتر افراد فوت شده به لحاظ جایگاه اجتماعی در مرتبه­ای هستند که نزدیکان و آشنایان دوست دارند در لحظه تدفین آنها حاضر باشند.

گاهی قبری با استانداردهای لازم کنده نشده و یا قبرکن در قبرستان نیست. کارکنان شبکه بهداشت در چنین مواقعی با بیل و کلنگ باید به جان خاک بیفتند. فرآیندی که می‌تواند در حدود ۶۰ دقیقه به پایان برسد برخی مواقع ۴ تا ۵ ساعت زمان می­برد.

دور کردن افراد از جسد برای مردم احساسی آسان نیست و باید با فاصله چند متری نظاره گر موضوع هستند. سکوت سنگینی فضا را پر می­کند که صدای گریه و شیون بستگان، بویژه زنان آرامش چند لحظه ای را از میان می­برد. وداع در چنین وضعیتی بسیار دشوار است و نمی­توان جسد فرد قربانی را لمس کرد. افراد کم طاقت سعی در نزدیکی دارند که توسط برخی دیگر کم کم دور می­شوند. چاره ای جز تحمل نیست و باید با وضعیت کنونی همراه شد.

وقتی ترس از کرونا همه را فراری می­دهد

اما این همه ماجرا نیست و قربانیانی نیز هستند که آشنای چندانی ندارند و یا کسی حاضر به تدفین جسد نیست. برخی نمی­خواهند تا فرد فوت شده را در داخل قبر بگذارند و یا حتی غسل میت را انجام دهند. ترس از سرایت ویروس کرونا هم سبب طفره رفتن از حضور می­شود. اینجاست که کار غسل و کفن پیچ کردن نیز توسط واحد بهداشت محیط انجام می­گیرد.

گاهی قبری با استانداردهای لازم حفر نشده و یا قبرکن در قبرستان نیست. کارکنان شبکه بهداشت در چنین مواقعی با بیل و کلنگ باید به جان خاک بیفتند. فرآیندی که می‌تواند در حدود ۶۰ دقیقه به پایان برسد برخی مواقع ۴ تا ۵ ساعت زمان می­برد.

همه این مراحل زیر نظر پرسنل شبکه بهداشت انجام می­گیرد و آنها در معرض بیشترین مقدار خطر قرار دارند. کاری طاقت فرسا که نیازمند روحیه ای استوار است. همه کسانی که به نحوی در این کار مشارکت می­کنند به نوعی بخشی از دلبستگی­هایشان به دنیای اطراف را کنار گذاشته­اند. روایتی که زمانه ما اقتضا می­کند در آن حضور داشته باشیم.