«طوطی فلوبر» نه کتابی روایت محور است و نه کتابی داستان محور. به بیان دیگر نه با داستانی خطی مواجهیم و نه با شخصیت هایی که به پیشرفتش مددی رسانند. کتاب توجه اش معطوف به «گوستاو فلوبر»، رمان نویس معروف فرانسوی و طوطی ای است که در «ساده دل» از آن استفاده کرده است.
راوی هر چه سعی می کند بیشتر با زندگی فلوبر آشنا شود، بیشتر دچار سردرگمی می شود؛ حتی در بخشی، بیوگرافی کاملی از نویسنده ارائه می دهد تا بر غیر قابل دستیابی بودن اطلاعات اصلی داستان تأکید کند.
رمانی که داستان خدمتکاری به نام «فلیسیته» را روایت می کند که بیشتر عشق خود را صرف طوطی ای تزیینی کرد؛ اما آیا این تنها هدف بارنز برای خلق این کتاب بوده است؟ همه ی اینها دست به دست هم می دهند تا بیندیشیم آیا در این سفر، هدف راوی، درک حقیقی زندگی فلوبر است؟ راوی هر چه سعی می کند بیشتر با زندگی فلوبر آشنا شود، بیشتر دچار سردرگمی می شود؛ حتی در بخشی، بیوگرافی کاملی از نویسنده ارائه می دهد تا بر غیر قابل دستیابی بودن اطلاعات اصلی داستان تأکید کند.
این اطلاعات گره ای از مشکلات راوی را باز نمی کند. هرچه بیشتر در این مسأله پیش می رویم، بیشتر درمی یابیم که چقدر اطلاعات ما از جهان ناقص اند و گاهی متوجه ی ساده ترین چیزهای اطراف مان نمی شویم. راوی مصمم است که راز طوطی را کشف کند. اما با غوطه ور شدن در این موضوع، با موانع دیگری روبه رو می شود. گاهی شک می کند که آیا زنده کردن توصیفات فلوبر در زمان حال امکان پذیر است یا نه؟ راوی در تشبیهی که فلوبر از مانند کردن خورشید به انگور فرنگی قرمز به دست می دهد، مینویسد: «آیا در سال ۱۸۵۳ مربای انگور فرنگی قرمز در نرماندی همان رنگی را داشت که امروز دارد؟»
از طرفی دیگر می بینیم او منتقدان را مانند «لارنس استرن» و «هنری فیلدینگ» به باد تمسخر می گیرد و معتقد است که آنها گاهی از درک ساده ترین مطالب هم عاجزند. هنری فیلدینگ در «تام جونز» خطاب به منتقدی می گوید که تو از درک لحن نویسنده ای خوب ناتوان هستی. با اینحال منتقد همیشه بخش جدایی ناپذیر ادبیات بوده و کله شقی و تند مزاجی اش هم همیشه همراه ادبیات و نمی توان حضور ضروری اش را در عرصه ی ادبیات منکر شد. آیا درست نیست که هر دشمنی نقادانه نسبت به منتقد، اختیار کردن خود در جایگاه منتقد است؟ ولی آیا تمام اینها راوی را از بیان نظراتش بازمی دارد؟ خیر. بنابراین اگر این کتاب نه نقد است و نه داستان پس چیست؟ جلوتر پاسخ می دهیم.
در این کتاب با دو منتقد مواجهیم: یکی دکتر «کریستوفر ریکس»، از اساتید کمبریج که درباره ی «اشتباهات در ادبیات و اهمیت یا عدم اهمیت آنها» سخنرانی می کند. او دریافته که «ویلیام گولدینگ» در کتاب «سالار مگس ها» در تشخیص نوع عدسی «پگی» دچار اشتباه شده است. منتقد دیگر «اینید استارکی» است که فکر می کند فلوبر در مادام بواری از سه نوع رنگ چشم قهوه ای، قیرگون و آبی استفاده کرده است و راوی با استدلال ثابت می کند که حرف استارکی اشتباه بوده است. راوی داستان معتقد است که «مقایسه ی زمانی که فلوبر صرف کرده تا اطمینان یابد قهرمان داستانش چشمان شگفت انگیز و درک ناپذیر یک زناکار نگونبخت را دارد با زمانی که دکتر استارکی گذاشته تا با بی دقتی اش نویسنده را خوار کند مقایسه ی جالبی خواهد شد.»
در می یابیم راوی و نویسنده دو شخصیت جداگانه اند. «جفری بریث ویت» در جست و جوی طوطی حقیقی ای است که فلوبر در رمان ساده دل از آن بهره برده. او که مردی عجیب است و دهه ی ۶۰ سالگی اش را از سر می گذراند، در جستجوی طوطی فلوبر به «روآن» می آید. در اینجا با سه طوطی روبه رو هستیم: طوطی فلیسیته، طوطی اتل- دیو و طوطی کرواسه
این امر مشهود است که خود راوی برای توجیه دلبستگی خودش به نویسنده مجبور است از متنی نقادانه استفاده کند و در همان حال از آن دوری گزیند. با اینحال اگر نویسنده و زندگی اش از مقابل چشمان تیزبین محقق می گریزد، ولی اثرش که اینگونه نیست. به همین دلیل این اثر مدام میان بیان مطالب زندگی نامه ای و نقادانه در کشاکش است.
کم نیستند گزاره های نقادانه ای که او در این کتاب از آنها استفاده می کند: «دانش انسان ناقص است، بنابراین رمان هم باید ناقص باشد». «اشتباهات متظاهرانه و تردید رمان نویس های مدرن درست به اندازه ی الهیت دروغین رمان نویس قرن ۱۹ مربوط به لذت جویی است». رمان نویس در حالی که گزاره هایی این چنینی بیان می دارد، وضعیت خودش هم بهتر از رمان نویس های مدرن نیست. او هم مدام با شک و دودلی روبه رو است. قطعا خود نویسنده از این تقابل دو سویه آگاه بود و در این نقطه است که ما در می یابیم راوی و نویسنده دو شخصیت جداگانه اند. «جفری بریث ویت» در جست و جوی طوطی حقیقی ای است که فلوبر در رمان ساده دل از آن بهره برده. او که مردی عجیب است و دهه ی ۶۰ سالگی اش را از سر می گذراند، در جستجوی طوطی فلوبر به «روآن» می آید. در اینجا با سه طوطی روبه رو هستیم: طوطی فلیسیته، طوطی اتل- دیو و طوطی کرواسه. راوی کاملا نسبت به بیهودگی سفر آگاه هست و می داند که به هیچ جا نمی رسد. ولی برای یافتن آنچه در پی آن است، کوتاهی نمی کند.
فکر کنم اکنون وقت آن است که بگوییم ما در این کتاب همزمان شاهد داستان، رمان، زندگی نامه و نقد ادبی هستیم و همه ی این عناصر باعث شده تا با اثری کاملا نو رودر رو شویم. اثری که خود را از تمام قید و بندهای سنت و مدرنیته رهانیده و زندگی را از دریچه های گوناگونی تماشا می کند: بارنز هم داستان نوشته و هم نقد، هم زندگی نامه نوشته و هم نقیضه. دلیل اینکه این کتاب با وجودی که تمام این عناصر را در خود جای داده و خواننده با مطالعه اش خسته نمی شود مربوط به این قضیه است که تلاش بریث ویت متوجه ی احیای گذشته ای است که تسلیم روایت تاریخی سرراست نمی شود، چون مربوط به گذشته ای شخصی است که با اثر فلوبر در یک بازه ی زمانی قرار نمی گیرد. به نوعی تمام وضعیت ها در این کتاب نامعلومند: همسر راوی که گویی در گذشته به او خیانت کرده، به تازگی مرتکب خودکشی شده است.
رابطه ی فلوبر با معشوقه اش متزلزل بوده؛ این ناپایداری و تأثیر زودگذر هنرمند در ابتدای کتاب به ما نشان داده می شود؛ تصویری که گویی پایان داستان را در مقابل دیدگان ما به نمایش می گذارد: «بگذارید از مجسمه شروع کنم: آن بالا ایستاده است، همیشگی و نه چندان خوش تراش، با اشک های مسیِ روان از دیدگانش. جلیقه و شلوار خمره ای به تن دارد، با پاپیونی شل و ول و سبیلی نامرتب، چهره ای بیمناک و منزوی از این مرد. فلوبر به ما نگاه نمی کند. به جنوب چشم دوخته است، از میدان کارم به کاتدرال. از فراز شهری که از آن نفرت داشت به بیرون نگاه می کند، شهری که به تلافی این بیزاری یکسره نادیده اش گرفته است.»
این کتاب اگر سؤالی را جواب ندهد و مسأله ای را هم به سرانجام نرساند (حتی مسأله ی خود طوطی را)، با اینحال ما را بی وقفه با کوچک ترین جزئیات شگفت زده می کند؛ گویی مدام نقاش را در حال تکمیل اثرش بر روی بوم می بینیم. تصویری که هیچگاه کامل نمی شود ولی همیشه در مقابل چشمان ما قرار دارد.
