از دیرباز شالیزارها با رنج شالیکاران سبز می‌شوند و باغات با صبر و سعی باغداران به بار می‌نشینند. امسال اما زمین و زمان شولایی از ترس در بر دارد و هجوم ویروس تاجدار نفس‌ها را در سینه حبس کرده است. این دلهره حتی شامل باغداران می‌شود، چه از حیث کشت و کار چه از نظر فروش محصول. این روزها دست و دل همه‌ی ما از شیوع کرونا می‌لرزد و تلاش می‌کنیم تا حتی المقدور در خانه‌هامان بمانیم اما زمین چشم‌انتظار است. کشاورزان که معیشت‌شان با کار بر اراضی کشاورزی در هم تنیده شده، نمی‌توانند در خانه بمانند و برکت و رونق سفره‌های ما بی کار و تلاش کشاورزان میسر نمی‌شود.
براساس آمارهای سازمان مدیریت و برنامه ریزی گیلان، ۱۹۸۷۸۷ نفر جمعیت شاغل در بخش کشاورزی گیلان وجود دارد، که سهم ۵ درصدی از بهره‌برداران کشاورزی کشور را به خود اختصاص داده است. ۲۶ هزار نفر از این تعداد هم به امر باغداری مشغولند. بی‌تردید کشاورزی از ارکان اساسی اقتصاد گیلان به شمار می‌آید و این استان سبز دارای بیش از ۴۳۸ هزار هکتار زمین کشاورزی‌ست که ۲۳۸ هزار هکتار از آن به کشت برنج اختصاص دارد. هر سال حدود ۷۵۰ تا ۸۵۰ هزار تن برنج سفید در گیلان با تلاش ۳۰۰ هزار شالیکار تولید می‌شود. همچنین میزان تولید سالانه محصولات باغی این استان حدود ۵۸۴ هزار و ۵۶۲ تن است. میزان بهره‌وری کشاورزان از این حرفه‌ی شریف و پرزحمت، هر ساله به عوامل مختلفی نظیر شرایط جوی و بازار فروش بستگی دارد، امسال اما شیوع کرونا نیز موضوعی‌ست که در این عرصه باید مورد توجه قرار گیرد، چرا که حفظ سلامت این قشر شریف مسئولیتی‌ست که اهمیتش نباید از نظر دور بماند.
نگرانی‌ها از کشت و کار
دلواپسی‌هایی که در زمینه‌ی کشت و کار با توجه به همه‌گیری کرونا وجود دارد از چند بُعد قابل بررسی است.
«حامد کیومرثی» پژوهشگر و مدرس دانشگاه درباره‌ی نگرانی هایی که در این حوزه وجود دارد، در گفت و گو با مرور اظهار می‌کند: احتمال انتقال عفونت از گیاه به انسان بسیار کم بوده و درمورد ویروس‌ها، مکانیزم‌های دقیق و پیچیده‌ای برای ادامه‌ی حیات و انتقال از یک میزبان به میزبان دیگر وجود دارد. ویروس‌های مشترکی میان انسان و حیوانات وجود دارد، اما ویروس مشترک بین انسان و گیاه وجود ندارد.
درمورد کرونا ویروس جدید که منجر به بیماری کووید-۱۹ می‌شود، نگرانی از آلودگی محصولات غذایی و کشاورزی طی چرخه‌ی تولید تا مصرف وجود دارد که تا حد امکان با رعایت تدابیر بهداشتی باید به حداقل برسد و نگرانی دیگر فعالیت کشاورزان است که اخیرا شاهد خزانه‌گیری برنج در سطح استان هستیم.
سن بسیاری از بهره‌برداران بخش کشاورزی در کشور و استان بالاست و همچنین ممکن است بسیاری از کشاورزان درگیر بیماریهای قلبی و عروقی یا تنفسی یا دارای سیستم ایمنی ضعیف‌تری باشند.
وی می‌افزاید: شیوع کرونا ویروس شرایط کار برای صادرکنندگان محصولات کشاورزی را نیز بسیار بغرنج کرده است و از زمان شیوع کرونا، صادرات محصولات کشاورزی کاهش یافته که البته این تاثیری است که برروی اقتصاد جهان شاهد بوده‌ایم و بخشی ازآن اجتناب ناپذیر است. فائو یا سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد که از سازمان‌های بین‌المللی ست و در زمینه‌ی توسعه‌ی کشاورزی فعالیت دارد نیز در زمینه‌ی مبارزه با بیماری کووید-۱۹ با فراهم کردن کمک‌های تکنیکی و آموزشی ورود کرده است. شاید در این بحران جهانی باید به فرصت‌های پیش آمده توجه کنیم؛ فرماندهی صادرات از مسیرهای نوین می‌تواند به این امر کمک شایانی کند.
چالش های موجود در ایام کرونایی
کشاورزی در گیلان از اهمیت خاصی برخوردار است اما حفظ سلامت کشاورزان که تولید کننده های شریف محصولات غذایی هستند، به رغم این که این روزها دیگر جوانان کمتر به کشاورزی مشغولند و افرادی با سن و سال بالاتر به این حرفه می‌پردازند، بسیار لازم است. از سوی دیگر در دسترس بودن امکانات بهداشتی و وضعیت ارائه خدمات بهداشتی به این قشر نیز موضوع دیگری‌ست که در این حوزه از اهمیت خاصی برخوردار است.
«محمود هوشیار فرد» پژوهشگر و عضو هیات علمی سازمان تحقیقات کشاورزی کشور در گفت و گو با مرور اظهار می‌کند: کشاورزان به عنوان جهادگران بخش کشاورزی نقش بسزایی در تولید و امنیت غذایی کشور دارند. بدون شک تامین غذای ۱۱میلیارد جمعیت در جهان نیازمند افزایش پایدار تولید محصولات زراعی و دامی است. این موضوع باعث گسترش مصرف ترکیبات آنتی بیوتیک، آفت‌کش‌ها و کودهای شیمیایی و میزان بالای تماس بین بهره‌برداران و دام و طیور شده است که عواقبی مانند ظهور و انتشار عوامل بیماری‌زای عفونی در بین تولیدکنندگان را به دنبال دارد.
وی یادآور می‌شود: استان گیلان به دلیل برخورداری از مواهب خدادادی و شرایط اقلیمی مساعد یکی از مناطق مهم تولید برنج و کشت محصولات بهاره مانند کلزای بهاره، بادام زمینی، باقلا، لوبیا، سبزیجات برگی و غده‌ای و محصولات جالیزی است. تحولات علمی و فناوری در بخش کشاورزی طی چند دهه‌ی اخیر منجر به افزایش تولید مواد غذایی شده و در عین حال نگرانی‌هایی را دررابطه با بهداشت عمومی کشاورزان ایجاد کرده است. بر اساس گزارش‌های منتشره، گیلان یکی از مناطق آلوده به ویروس کروناست. از طرف دیگر، سن بسیاری از بهره‌برداران بخش کشاورزی در کشور و استان بالاست و همچنین ممکن است بسیاری از کشاورزان درگیر بیماریهای قلبی و عروقی یا تنفسی یا دارای سیستم ایمنی ضعیف‌تری باشند.
راه‌کارهای پیش رو برای کشاورزان
این مدرس دانشگاه درباره راه‌کارهایی که در این برهه از زمان باید به آن توجه داشت، می‌گوید: لازم است تمهیداتی نظیر جلوگیری از واردات برنج در فصل تولید و خریداری برنج با قیمت بالاتر، اندیشیده شود تا انگیزه و تلاش برنجکاران در تولید محصول بیشتر و با کیفیت‌تر حفظ شود و با وجود شیوع بیماری، سطح کشت برنج کاهش نیابد. همچنین کشاورزان نباید با کمبود و مشکلات تهیه و تحویل به موقع نهاده‌ها مانند بذر اصلاح شده و کود مورد نیازشان مواجه شوند.
به گفته‌ی وی، باید پیش‌بینی نیاز کشاورزان در زراعت‌های آبی و دیم در مناطق مختلف استان دقیق‌تر باشد و نیاز سه ماهه‌ی شالیکاران و کشت بهاره در انبارها ذخیره شود و یا مشکل تامین انبار برای ذخیره‌سازی نهاده‌های زراعی و دامی وجود نداشته باشد. مراجعات پی درپی کشاورزان به مراکز توزیع و یا انجام امور بانکی شرایط مناسبی را برای انتقال بیماری ایجاد می‌کند. به عبارت دیگر، نباید کمبود نهاده‌ها که تنش زاست، در بازار احساس شود و مانع جولان دلالان در بازارنهاده‌های کشاورزی شویم. همچنین شرکت خدمات حمایتی با بررسی نقشه‌ی شهرستان‌های استان نسبت به برخی مراکز توزیع و نقاط حساس مورد نیاز بازنگری داشته باشد.
هوشیار فرد بیان می‌کند: برنجکاران و کارگران هنگام تهیه خزانه و نقل و انتقال نشاء‌ها و کشاورزان در زمان استفاده از ادوات کشاورزی و سمپاشی‌ها باید مسائل بهداشتی و خودمراقبتی را رعایت کنند. توجه جدی به اقدامات بهداشتی و پیشگیرانه از قبیل ضدعفونی روزانه‌ی ساختمان مراکز خدمات جهادکشاورزی دهستان‌ها در زمان کشت کار و اتخاذ تمهیداتی برای کاهش مراجعات کشاورزان به منظور جلوگیری از شیوع احتمالی ویروس بین بهره‌برداران الزامی است.
این کارشناس ادامه می دهد: همچنین کشاورزان و باغداران باید در زمان برداشت و یا حمل و جعبه‌بندی حتما از دستکش استفاده کنند. بهبود و توسعه‌ی سامانه‌های ارائه‌ی خدمات الکترونیک برای اموری مانند صدور مجوزهای زراعی و باغی و ساماندهی دفاتر پیشخان حوزه‌های تخصصی کشاورزی در مراکز دهستان‌ها، استمهال بازپرداخت تسهیلات بانکی بهره‌برداران و … از جمله اقدامات پیشگیرانه در کاهش مراجعات، استرس‌های روانی و قطع زنجیره‌ی انتقال آلودگی ویروس کرونا است.
تاثیر بیماری بر صنعت دام و طیور
وی تصریح می‌کند: در ارتباط با اثرات بیماری بر صنعت دام و طیور استان نیز باید گفت، استرین کرونا ویروس آلوده کننده‌ی دام (گاو و گوساله) و طیور (مرغ) با استرینی که باعث بیماری تنفسی در انسان می شود متفاوت است. به عبارت دیگر کروناویروس انسانی دامنه‌ی میزبانی محدودتری نسبت به سایر کرونا ویروس‌ها داشته و شانس این که استرین انسانی کرونا ویروس باعث آلودگی گاو یا گوساله شود، وجود ندارد. همچنین به دلیل این که کرونا ویروس، ویروس انسانی قابل انتقال به طیور نیست، (عدم آلودگی ویروسی مرغداری‌ها) مصرف کود مرغی یا کمپوست کود مرغی در برخی محصولات زراعی یا باغی بهداشتی بوده و بلامانع است.
کشاورزان در خطرند
بی تردید راه‌کارهایی برای حفظ سلامت کشاورزان در این برهه از زمان وجود دارد اما این که چقدر می‌توان به انجام آن امید داشت چندان روشن نیست.
«جواد خضر ابراهیمی» عضو شورای مرکزی خانه‌ی کشاورز ایران در گفت و گو با مرور اظهار می‌کند: متاسفانه احتمال رعایت ایمنی و توجه به موارد پیشگیری ازسوی کشاورزان ما کم است و آن ها اغلب این امور را سهل می‌گیرند؛ از سوی دیگر هر قدر هم که روستاها از مرکز شیوع کرونا دور باشند، فرزندان کشاورزان هر هفته برای دیدن پدران و مادرانشان راهی روستا می شوند و چنین رفت و آمدهایی ویروس را منتقل می‌سازد.
وی با توجه به وضعیت شیوع بیماری، انجام کشت و کار را به صلاح ندانسته و تصریح می‌کند: دولت باید برای حفظ سلامت کشاورزان یارانه‌های نقدی برای‌شان در نظر بگیرد تا آن ها در شرایط فعلی به کار نپردازند.
نایب رییس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی گیلان در پاسخ به این سوال که آیا با تعطیل شدن کشاورزی مسئله‌ی کمبود مواد غذایی پیش نمی‌آید، می‌گوید: با توجه به حاد بودن شیوع کرونا ممکن است بخش گسترده‌ای از دنیا تحت تاثیر این موضوع با کمبود موارد غذایی دست به گریبان شوند.
لزوم توجه متولیان امر
این روزها کنترل بیماری و کاهش مرگ و میر ناشی از کرونا در بیمارستان‌ها مسئله‌ی بسیار مهمی است که نگاه‌ها را متوجه خود ساخته اما از یاد نباید برد که کشاورزان سرمایه‌های ارزشمند استان هستند و با توجه به شرایط موجود، آغاز فصل کار، وضعیت بنیه‌ی جسمی ایشان، امکانات در دسترس بهداشتی و میزان آگاهی و رعایت دقیق موازین توصیه شده در روستاها، سلامت کشاورزان باید از سوی متولیان امر مورد توجه جدی قرار گیرد. پرداخت یارانه برای درخانه ماندن کشاورزان و چاره اندیشی برای کاهش محصولات تولیدی متعاقبش از سوی دولت راه‌کاری‌ست که شاید فعلا برای ما بسیار آرمانی به نظر‌رسد؛ اما از یاد نباید برد که حفظ سلامت کشاورزان و پیشگیری از ابتلای آنها، همچنین حفظ سلامت محصولات تولیدی، نیازمند ارائه‌ی آموزش‌های لازم، تهیه و عرضه‌ی امکانات مناسب و نظارت و پیگیری مجدانه مسئولان ذیربط است.
یکی از اقدامات لازم برای کنترل کرونا در فصل زراعی را ضدعفونی کردن ماشین‌آلات کشاورزی است. کشاورزان باید روزانه تراکتور و سایر ماشین‌های کشاورزی پس از اتمام کار روزانه با استفاده از محلول ضدعفونی‌کننده با ترکیب ۱ به ۹ آب و محلول سفیدکننده وایتکس ضدعفونی کنند.
با این حال اخیرا در اطلاعیه‌هایی که مسوولان دولتی در گیلان داده‌اند اعلام شده است که لازم است کشت و کار خصوصا برنج، به روش مکانیزه باشد.
در همین زمینه معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی گیلان با تأکید بر لزوم توجه کشاورزان به رعایت فراهم آوردن شرایطی امن برای کنترل کرونا گفت: توجه به شرایط فعلی شیوع بیماری کرونا برای کشاورزان باید برنجکاران با رعایت نکات بهداشتی یک محیط امن را به وجود بیاورند.
با توجه به این که حدود ۱۲۰ واحد بانک نشاء در استان تدارک دیده ایم، کشاورزان باید حتی‌الامکان نشاهای مورد نیازشان را به جای این که خودشان خزانه بگیرند، از بانک‌های نشاء تهیه کنند.
مسعود الماسی، مهم‌ترین روش کشت شالیزارهای استان را استفاده از کشت مکانیزه برشمرد و افزود: یکی از اقدامات لازم برای کنترل کرونا در فصل زراعی را ضدعفونی کردن ماشین‌آلات کشاورزی است. کشاورزان باید روزانه تراکتور و سایر ماشین‌های کشاورزی پس از اتمام کار روزانه با استفاده از محلول ضدعفونی‌کننده با ترکیب ۱ به ۹ آب و محلول سفیدکننده وایتکس ضدعفونی کنند.
کشت مکانیزه و توصیه های بهداشتی
رییس جهاد کشاورزی گیلان در گفت و گو با مرور اظهار می‌کند: کشت مکانیزه در این مرحله از کار معطوف به آماده‌سازی زمین، تهیه‌ی نشاء و کشت نشاء است. آماده سازی که عموما با تراکتور و تیلر صورت می‌گیرد باید به گونه‌ای انجام شود که تماس با آب، کم‌ترباشد؛ در این زمینه دستورالعمل‌های لازم را تهیه کرده‌ایم و هم اکنون در حال انجام است. از سوی دیگر، با توجه به این که حدود ۱۲۰ واحد بانک نشاء در استان تدارک دیده ایم، کشاورزان باید حتی‌الامکان نشاهای مورد نیازشان را به جای این که خودشان خزانه بگیرند، از بانک‌های نشاء تهیه کنند.
«علی درجانی» با بیان این که توصیه‌ی ما این است که حتی الامکان به جای نشای دستی و حضور کارگر درآب و مخاطرات بعدی از ماشین‌های نشاکار در استان استفاده شود، می‌گوید: ۶۳ درصدنشاکاری‌ها در استان مکانیزه است و گیلان دارای رتبه اول کشور در مبحث نشاکاری برنج است. سال قبل حدود ۷۰۰ دستگاه نشاکار به تعداد نشاکارهای استان که ۵۷۰۰ دستگاه بود، افزودیم و این تعداد دستگاه برای میزان سطح اراضی ما، بسیار خوب است. بنابراین در زمین‌هایی که شیب ندارند و اراضی دارای شرایط مناسب باشند امکان کشت نشا با دستگاه وجود دارد. البته در بعضی نقاط هم کشاورزان به سبب باورهایی که دارند، ترجیح می دهند با دست نشا کنند اما توصیه ما به استفاده از این ماشین‌آلات است که هم به صرفه است و هم میزان مصرف بذر در هکتار کمتر است، همچنین کشت یک‌نواخت‌تر و هزینه وجین در آینده کمتر خواهد بود.
با رعایت پروتکل‌های بهداشتی بیش از هر چیز کارگران روزمزد کشاورز آسیب می‌بینند. جهاد کشاورزی هم می‌گوید در حوزه آموزش دستورالعمل‌های بهداشتی به این کارگران می‌تواند کمک کند اما ایجاد تشکل، بیمه و حمایت از این کارگران نیازمند مشارکت همه دستگاه‌های ذیربط در استان است.
این مسئول بیان می‌کند: توصیه‌نامه‌های متعدد بر مبنای نظرات متخصصان کشاورزی و پزشکی تهیه و بصورت کتابچه در سطح ملی تدوین شده و در آن به مواردی چون نحوه استفاده از دستگاه‌ها، نوع پوشش و زمان مناسب برای انجام فعالیت‌ها توصیه شده و البته در کنار این دهیاران، دهداران و شبکه بهداشت هم به کار خویش می‌پردازند.
نظارت بر کشت و کار
رییس سازمان جهاد کشاورزی گیلان یادآور می‌شود: ۳۵۰ نفر کارشناس در ۶۳ مرکز جهاد کشاورزی بعنوان کارشناس پهنه به نظارت و پایش روزانه امور می‌پردازند و نتایج را در سیستم به ثبت می‌رسانند.
وی درباره کارگرهای کشاورزی روزمزد که معیشت‌شان تحت تاثیر شرایط فعلی قرار می‌گیرد، اظهارمی‌کند: جهاد کشاورزی در حوزه آموزش دستورالعمل‌های بهداشتی به این کارگران می‌تواند کمک کند اما ایجاد تشکل، بیمه و حمایت از این کارگران نیازمند مشارکت همه دستگاه‌های ذیربط استان است.
درجانی در پاسخ به این سوال که چه تمهیداتی برای حمایت اقتصادی از کشاورزان در شرایط فعلی اندیشیده شده، می‌گوید: هر ساله در قالب تسهیلات و ارایه‌ی نهاده‌های یارانه‌ای مانند بذر و کود از سوی دولت به کشاورزان کمک می‌شود، اما درمورد حمایت‌های دیگر آنچه در سطح کشور تصویب شود، انجام خواهد گرفت.
