فعالان محیط‌زیست می‌گویند حال جنگلهای ایران و البته شمال خوب نیست و مصادیق حال بد هم کم نیست. قاچاق چوب، آتش‌سوزی عمدی و غیرعمدی لکه‌هایی خالی از درخت بر جان جنگل‌ها بر جا گذاشته‌اند. بر اساس آمارها سرانه جنگل هر ایرانی ۰.۱۵۸ هکتار است و با رقم‌های تکراری، ایران حدود ۱۲.۴ میلیون هکتار جنگل دارد. حدود ۱۵ درصد آن در شمال کشور است و منابع طبیعی کشور با طرح‌هایی مثل خروج دام و تنفس جنگل و پروژه‌های سالیانه کاشت نهال توسط پیمانکاران تلاش کرده تا جانی به جنگل بدهد. اما حال جنگلهای گیلان همچنان تعریفی ندارد. چنانچه به دلیل تخریب بالا، قاچاق فراوان چوب و عدم نظارت، وضعیت جنگلهای هیرکانی روز به روز بدتر و نامطلوب‌تر می‌شود. گسترش ویلاسازی ها، تغییر کاربری اراضی جنگلی و تبدیل آن به مزارع کشاورزی، باغات و سکونت گاه‌ها و همچنین قاچاق چوب‌های جنگلی اهرم‌هایی است که به جان جنگلهای شمال کشور افتاده است.
به گفته کارشناسان، در ۴۰ سال اخیر، ۵۰ درصد از حجم جنگلهای هیرکانی شمال کشور کاهش یافته است و از ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار هکتار مساحت جنگلهای شمال کشور اکنون تنها یک میلیون و ۸۰۰ هزار هکتار آن باقی مانده که ۹۰ درصد آن نیز از حالت پایدار خارج شده است. علاوه بر این در سی سال گذشته میزان بارش در شمال کشور ۲۰ درصد کاهش یافته اما مقدار سیل ۵۰ برابر شده است که در حالت عادی این معادله درست نیست، در واقع این اتفاق بیانگر عملکرد منابع طبیعی در جذب آب با گرفتن سرعت روان‌آب ها در نقش آبخیزداری است که باعث شارژ آبخوان‌ها می‌شود.
با وجود همه‌ی مسایلی که ذکر شد، امسال طرحی متفاوت‌تر و البته بلندمدت در دل جنگلهای گیلان آغاز شده است. پروژه‌ای که می‌خواهد ۷۵ هزار نهال بومی مثل توسکا و ممرز و انجیلی را با مشارکت خود مردم اجرا و با نام آنها تبدیل به درخت کند.
«دیجی‌کالا» یکی از معروف‌ترین فعالان کسب و کارهای نوین و بازیگران اصلی اکوسیستم استارتاپی به «بانی جنگل» پیوسته است و این‌گونه بخشی از مسوولیت اجتماعی خود را در این پروژه به سرانجام خواهد رساند.
پروژه احیای مشارکتی جنگل با نام «بانی جنگل» در راستای پروژه‌ای بزرگ‌تر یعنی «درختانی برای آینده» امسال متولد شد. یک پروژه ده ساله با هدف تغییر نگاه و نگرش نسبت به کاشت و داشت و نگهداری از درختان و حفظ مشارکت مردمی که در پنج فاز در پنج ناحیه رویشی ایران اجرا خواهد شد. مجری این طرح موسسه «سبزکاران بالان» است. آنها می‌خواهند در مرحله نخست، یکی از نقاط مهم جنگلهای هیرکانی را احیا کنند.
پرتال منابع طبیعی استان گیلان می‌گوید ۵۶۴ هزار و ۷۱۲ مترمربع عرصه جنگلی در استان گیلان وجود دارد. جنگلی که بخشی از بقایای جنگلهای دوران سوم زمین‌شناسی و به نام جنگلهای هیرکانی شناخته می‌شوند. حدود دو میلیون هکتار از این جنگل‌ها در ایران به ویژه شمال کشور قرار دارد. این جنگل‌ها از آستارا در گیلان تا گلی‌داغ در شرق گلستان به طول ۸۰۰ کیلومتر و با عرض ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر گسترده است و با توجه به ارزش طبیعی، قدمت و وسعت زیاد به عنوان میراث طبیعی جهان شناخته می‌شود.
تیر ماه ۱۳۹۸ و در چهل و سومین اجلاس کارگروه میراث جهانی سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) مناطقی از جنگلهای هیرکانی تحت نام میراث طبیعی ایران، با تأیید اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN)، ثبت جهانی شد و در فهرست میراث جهانی قرار گرفت. سه سایت از جنگلهای هیرکانی شامل لیسار تالش، گشت رودخان فومن و سیاه‌رود رودبار با بالاترین امتیاز مشارکتی مربوط به استان گیلان است.
هر سبزی جنگل نیست
برای جان گرفتن دوباره این عرصه‌ها منابع طبیعی هر ساله با واگذاری عرصه چند هکتاری به پیمانکار کار نهال‌کاری انجام می‌دهد. اما این پروژه‌ها با چند مشکل بزرگ روبرو هستند و به طور معمول خروجی مورد انتظار را ندارند.
در بسیاری از این پروژه‌ها که در سال‌های گذشته انجام شده است چیزی جز گونه‌های غیربومی کاج کانادایی نصیب زمین گیلان نشده است که البته این روند در حال اصلاح است. کاج‌ها و سروهای غیربومی به دلایل مختلفی در سال‌های پیش کاشته شده اما متاسفانه این گونه غیربومی از رشد گونه‌های بومی هیرکانی جلوگیری می‌کند.
مشکل دیگر اجرای این گونه پروژه‌ها به دست پیمانکار و پس از مرحله کاشت است. آنجا که مرحله‌ای به نام نگهداری نادیده انگاشته شده و پیمانکار یا در عرصه اسمی می‌ماند و یا از عرصه خارج می‌شود. به همین دلیل نرخ تبدیل نهال به درخت طبق پژوهش‌های غیررسمی، پایین و چیزی حدود سه درصد است.
از همه مهم‌تر هدف نهایی این واکاری‌ها ایجاد جنگل یعنی یک اکوسیستم مولد پایدار نیست بلکه کاشت خطی نهالهایی است که حتی خود پیمانکاران اعتقاد ندارند که جنگلی را ایجاد خواهد کرد.
آنچه که ما جنگل و اکوسیستم وابسته به آن می‌نامیم یعنی مجموعه‌ای که شامل درختان و حیوانات و حتی جنگل‌نشینان می‌شود، که در این فرآیند شکل نمی‌گیرد.
لیشک سیاهکل، اولین هدف پروژه مشارکتی بانی جنگل
حالا برای نخستین بار در ایران، پروژه مشارکتی «بانی جنگل» که پیش از این و با این الگو، در آسیا تنها در کشور هند و چند کشور اروپایی و آمریکا اجرا شده بود، آغاز به کار کرده است. بیش از ۹۰ هکتار از اراضی ملی که در روستای لیشک سیاهکل به دلیل پاک‌تراشی دیگر نمی‌توان نام جنگل برآن نهاد، قرار است طی یک پروسه ۵ تا ۱۰ ساله با این طرح احیا و مرمّت شود. در این طرح پیش‌بینی شده است تا سه ماه آینده ۲۰ هزار نهال در منطقه مورد نظر کاشته خواهد شد و این عدد تا خرداد ۱۴۰۱ به ۷۵ هزار نهال می‌رسد.
روستای لیشک در دهستان خرارود سیاهکل قرار دارد و جمعیت کمتر از ۳۰۰ نفره روستا به کشاورزی و دامداری مشغول هستند و مجریان «بانی جنگل» بر همکاری و مشارکت مردم این روستا و چند روستای اطراف حساب ویژه‌ای باز کرده‌اند. امیدوارند که با پیوند زدن این پروژه به تمامی اتفاقاتی که می‌تواند در کل منطقه سیاهکل روی دهد، فرصتی برای بازآفرینی جنگل بوجود آورند.
نهالهایی به نام دوستداران جنگل
در این پروژه می‌توانید به نام خود نهالی ثبت کنید و این امید را داشته باشید یک گونه بومی هیرکانی با حمایت شما سبز و تناور خواهد شد. ۹ گونه بومی گیلاس وحشی، افرا، بارانک، ون، بلوط، ممرز، شمشاد، انجیلی و توسکا در این لیست قرار دارند و خوشبختانه خبری از نهال‌های غیربومی نیست.
پس از انتخاب نهال در سایت بانی جنگل و پرداخت میزان مشارکت، شناسنامه در اختیار شما قرار خواهد گرفت تا از مالکیت معنوی خود اطمینان حاصل کنید.
«بانی جنگل» قصد دارد پس از کرونا بازدیدهای سالانه‌ای برای دیدن نهال‌های کاشته شده ترتیب دهد. بانی، علاوه بر جذب مشارکت حقیقی بستری را برای مشارکت مجموعه‌های حقوقی فراهم کرده است. در این راستا در نخستین قدم، «دیجی‌کالا» یکی از معروف‌ترین فعالان کسب و کارهای نوین و بازیگران اصلی اکوسیستم استارتاپی به «بانی جنگل» پیوسته است و این‌گونه بخشی از مسئولیت اجتماعی خود را در این پروژه به سرانجام خواهد رساند. البته این می‌تواند مرحله نخست این جنس همکاری‌ها در «بانی جنگل» باشد و دو طرف امیدوارند که همکاری خود را گسترش دهند.
