روز جهانی شهرسازی، شهرهای بی شهرساز

55

روز هشتم نوامبر در سال ۱۹۴۹ توسط پرفسور کارلوس ماریا دلاپائولرا، استاد فقید دانشگاه بوینوس آیرس آرژانتین، تحت عنوان روز جهانی شهرسازی ثبت شد. روز جهانی شهرسازی یا برنامه­‌ریزی شهری با هدف توجه عموم مردم و مسئولان به برنامه‌­ریزی و طراحی شهری و اهمیت آن در توسعه و زیست‌پذیری شهرها نام­گذاری شد.

 

چرا که شهرها مکانی برای زندگی، کار و گذران اوقات فراغت شهروندان است. مسیری که افراد هر روزه برای رفتن به محل کار و بازگشت از آن طی می­‌کنند تأثیر بسزایی در توانایی جسمی و روحی آن­‌ها خواهد داشت.

میزان مسافت طی شده، حجم ترافیک، ساختار جداره‌­های مسیر و سواره یا پیاده بودن راه‌­ها همگی می‌­توانند در میزان کارآیی و زندگی روزمره افراد مؤثر باشند. همچنین چگونگی گذران اوقات فراغت شهروندان و وجود امکانات مناسب برای تمام سنین یکی دیگر از عوامل مهم زیست‌پذیری شهرها به شمار می‌آید.

 

پاتریک گدس، جامعه­‌شناس و برنامه­‌ریز شهری اهل اسکاتلند می­‌گوید: «برنامه­‌ریزی شهری صرفا برنامه‌­ریزی کالبدی و حتی کاربری‌­ها نیست، برنامه­‌ریزی زمانی موفق خواهد بود که مبتنی بر فرهنگ عامه مردم باشد.» بنابراین شهرها باید به گونه­‌ای ساخته شوند که پاسخگو نیازهای فرهنگی، اجتماعی و رفاهی شهروندان باشد.

 

چنانچه مکان­‌های شهری با فرهنگ و نیاز مردم مطابقت نداشته باشد، مشارکت و حضور شهروندان به شکل چشمگیری کاهش پیدا می‌کند و افراد تنها برای کار و رفع نیازهای ضروری خود از خانه خارج می­‌شوند که این امر میزان زیست‌پذیری شهرها و به تبع آن رشد اقتصادی مشاغل آزاد را به حداقل خود می‌رساند.

 

همچنین طراحی ساختمان­‌ها، خیابان­‌ها، بازارها و پارک‌­ها همگی در ایجاد حس امنیت و آسایش و کیفیت زندگی شهروندان نقش مهمی را ایفا می­‌کنند. برای مثال استفاده از نور طبیعی و نورگیر بودن ساختمان­‌ها در سلامت افراد بسیار مؤثر خواهد بود، اما امروزه در اکثر شهرها با عدم رعایت تناسبات عرض معابر و ارتفاع ساختمان­‌ها روبه­‌رو هستیم که این امر مانع ورود نور خورشید به داخل ساختمان­‌ها می­‌شود.

 

همچنین بالا بودن تراکم ساختمانی مشکلات متعددی در سیستم فاضلاب شهری، جمع‌آوری زباله و حتی پارکینگ خودروها ایجاد می­‌کند که اثرات منفی جسمی و روحی بسیاری را با خود به همراه خواهد داشت که گاهی این آثار تا نسل­‌های بعد نیز ادامه می­‌یابد.

 

افزایش تراکم شهرها بدون در نظر گرفتن زیر‌ساخت‌­های مورد نیاز سبب شده تا دفع زباله و فاضلاب­‌های شهری در تعداد زیادی از شهرهای ما با آسیب­‌های زیست‌محیطی کوناگونی همراه باشند. در بسیاری از مناطق شهری به دلیل تراکم بالای خانوار در تمام طول شبانه‌روز حجم زیادی از زباله­‌ها در کوچه­‌ها یا سطل‌­های بزرگ محلات انباشته شده و علاوه بر مشکل بوی نامطبوع و جاری شدن شیرابه­‌ها، باعث تجمع حشرات و حیوانات موزی مثل سوسک و موش می‌­شود.

 

از طرفی دیگر به دلیل عدم توانایی سیستم فاضلاب منطقه در دفع حجم بالای فاضلاب‌های ورودی، پساب­‌های شست‌وشوی خانگی به جوب­‌های جمع‌آوری آب‌­های سطحی هدایت می­‌شوند که علاوه ­بر آلودگی شدید محیط‌‌زیستی، همواره بوی نامناسبی در تمام سطح محله انتشار پیدا می‌کند و مانع بهره­‌گیری افراد از هوای تازه در کوچه و حتی خانه‌­ها می­‌شود. همچنین در مواقع بارندگی ظرفیت شبکه­‌های فاضلاب تکمیل شده و آب باران در کوچه و خیابان­‌ها جاری می‌شود.

 

تمام آنچه که گفته شد تنها بخش کوچکی از آسیب­‌های اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی در شهرها است که امروزه با آن­ها مواجه هستیم. در واقع مؤلفه­‌های اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی سه حلقه‌­ی اصلی توسعه پایدار است.

کمیسیون برانتلند در سال ۱۹۸۷ مفهوم توسعه پایدار را “توسعه‌ای که نیازهای زمان حال را برآورده می­‌کند، بدون به خطر انداختن توانایی نسل‌­های آینده برای برآوردن نیازهایشان” عنوان کرد.

 

توسعه پایدار یکی از مهم‌­ترین مفاهیم در برنامه‌­ریزی شهری به شمار می‌­آید که در بسیاری از شهرهای ما بدون توجه به آن پروژه­‌های کوچک و بزرگ زیادی به مرحله اجرا می‌­رسند و اکثر این پروژه‌­ها خسارات اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی گوناگونی را با خود به همراه دارند که ممکن است شماری از آن­ها غیرقابل جبران یا بسیار هزینه‌­بر باشند.

در واقع توجه صرف به بخش کالبدی شهر و حتی زیبایی یک مؤلفه لزوما به معنای کارایی یا مؤثر بودن آن نخواهد بود. از طرفی دیگر رشد بی‌­رویه امکانات غیر ضروری و تمرکز امکانات در شهرهای بزرگ باعث افزایش بیشتر جمعیت آن­ها خواهد شد.

 

مهاجرت افراد از شهرهای کوچک به بزرگ تناسبات جمعیتی در سلسله مراتب شهرهای کشور و حتی استان­‌ها را برهم می­‌زند و در نتیجه با پدیده ماکروسفالی یا بزرگ­‌سری در ساختار شهرهای استان مواجه می‌­شویم که در این مرحله ممکن است بسیاری از شهرهای کوچک و روستاهای استان خالی از سکنه شوند. این امر موجب از بین رفتن بنگاه­‌های اقتصادی خُرد، فرهنگ و نوع زندگی اجتماعی سکونت‌گا­ه‌های کوچک می­‌شود و بخش زیادی از منابع زیست‌محیطی منطقه را به خطر می‌­اندازد.

 

ما برای دستیابی به توسعه پایدار، باید برای تمامی برنامه‌­ها و طرح‌­های شهری دقت و بررسی لازم و کافی را بکار گیریم. نگاه همه جانبه و توجه به تمامی نیازهای جامعه در کنار حفظ منابع طبیعی و اقتصاد آینده، اساسی­ترین رکن برنامه‌­ریزی و طراحی شهری است.

همچنین یک برنامه اصولی می­‌تواند نقش مهمی در فرهنگ مردم یک شهر ایفا کند. در واقع آنچه که مهم است، آنست که جامعه بداند شهرسازی ساختمان‌سازی نیست، بلکه تمدن‌سازی است. وقتی انسان و انسانیت در مرکز تفکر شهرسازی قرار گیرد آن وقت اثرات آن نمایان می­‌شود.

 

«کارشناس ارشد شهرسازی-برنامه‌ریزی منطقه‌ای»

نظرات بسته شده است.