ماسوله، شهر فرهنگ و معماری

عصر پنجشنبه شانزدهم آبان ۱۳۹۸، پنجمین نشست از سلسله نشست های شب های فرهنگی فرهت با موضوع شبِ معماری و عنوانِ “چرا ماسوله” در سالن آمفی تئاتر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان فومن برگزار شد.

در ادوار گذشته چنین محفلی با موضوعات مختلف برگزار شده که اساس آن ضمن سخنرانیِ پژوهشگر مدعو، به صورت برجسته بر پایۀ گفت و شنود منعقد گشته است. اولین شب، «شب فلسفه؛ با موضوع فقدان اندیشه صحیح در اجتماع» و با سخنرانی آقای عدنان دانش یار، دومین شب «شب تئاتر؛ با موضوع آسیب شناسی وضعیتِ تئاتر در شهرهای کوچک» با سخنرانی آقای علیرضا کوشک جلالی، سومین شب «شب نقاشی؛ نکوداشت یک عمر فعالیت هنری و اجتماعیِ محمدتقی مرتاض هجری» ، چهارمین شب «شب شعر گیلکی؛ با موضوع نقش شعر گیلکی بر بقای زبان گیلکی» با سخنرانی آقای بیژن جامعی بود. برای شب پنجم از این سلسله نشست ها، دلایلِ اهمیت شهر تاریخی ماسوله با حضور آقای مهندس آرش خدابخش، معمار و پژوهشگر انتخاب شد، تا به گفت و شنود با حضار در مورد مساله ی مذکور بپردازد.

ماسوله تنها به دلیل دارا بودن آب و هوای دلپذیر و معماری پلکانی خود ماسوله نشده است، زیرا بسیار مکان هایی که از شرایط اقلیمی، آب و هوایی و معماری پلکانی مانندِ ماسوله بهره می برند اما هیچ یک از آنان ماسوله نشده اند و نخواهند شد.

در ابتدا «غفار تشکری شاد» از اعضای کانون فرهنگ فرهت به عنوان مجری، به تشریحِ دلایلِ برگزاری شب معماری و انتخاب ماسوله برای این نشست پرداخت. وی افزود: در شماره های ۲ تا ۸ فصلنامه ی قاف، به ماسوله، موضوع ثبت جهانی این مجموعه و دلایل اهمیت این شهر تاریخی در قالب مصاحبه، یادداشت و مقاله پرداخته شد. تا بتوانیم گوشه ای از ارزش های فراموش شده اش را یادآور شویم و بگوییم که ماسوله تنها به دلیل دارا بودن آب و هوای دلپذیر و معماری پلکانی خود ماسوله نشده است، زیرا بسیار مکان هایی که از شرایط اقلیمی، آب و هوایی و معماری پلکانی مانندِ ماسوله بهره می برند اما هیچ یک از آنان ماسوله نشده اند و نخواهند شد و اکنون پس از سه سال پرداختن به این پرسش ها در یک رسانه ی مکتوب، پرسش اصلی امروز ما این است که چرا هنوز این مساله نتوانسته جایگاه خود را در میان مطالبات عمومی جامعه بیابد؟

به ماسوله بگوییم شهر نه شهرک

پس از این مقدمه ی کوتاه، اولین قسمت برنامه با این نکته از سوی مهندس آرش خدابخش خطاب به حضار آغاز شد که نباید نام شهرک را برای ماسوله به کار ببریم، زیرا ماسوله همواره ساختار یک شهر را دارا بوده است. ایشان در ادامه این پرسشِ اساسی را مطرح کرد که چرا ماسوله از سال های گذشته همواره مورد توجه بوده و اصلا چرا باید به این شهر به عنوان یک میراث توجه کرد؟

اهمیت ماسوله از آنجا برای ما پررنگ تر خواهد شد وقتی بدانیم که امروز، سایر آن آبادی ها یا اصلا وجود خارجی ندارند و یا به کلی کارکرد خود را از دست داده اند و ماسوله تنها نقطه باقیمانده از آن خطِ ارتباطی ست.

خدابخش با بیان نحوه ی ارتباط دو سمت رشته کوه البرز در سال های بسیار دور و مشخص کردن جایگاه تاریخی ماسوله به عنوان یکی از آبادی های ارتباط دهنده ی شمال و جنوبِ این رشته کوه ها به تشریح اهمیت ماسوله در گذشته پرداخت. وی افزود: نقش کلیدی ماسوله در برقراری این ارتباط در دوران حکمرانی حاکمان مغول و استقرار پایتخت در سلطانیه ی زنجان به دلیل نزدیکی به پایتخت، از دیگر دلایل پررنگ شدنِ و رونق گرفتن ماسوله است.

وی ادامه داد: اهمیت ماسوله از آنجا برای ما پررنگ تر خواهد شد وقتی بدانیم که امروز، سایر آن آبادی ها یا اصلا وجود خارجی ندارند و یا به کلی کارکرد خود را از دست داده اند و ماسوله تنها نقطه باقیمانده از آن خطِ ارتباطی ست.

تولید ابزار آلات کشاورزی در ماسوله

خدابخش در ادامه ی گفت وگو با حضار از کشف معادن آهن در نزدیکی این شهر، استحصال آهن و تکمیل چرخه ی تولید ابزارآلات کشاورزی و جنگی  به عنوان یکی دیگر از دلایل اساسی اهمیت و رونق ماسوله نام برد و با اشاره به کاوش های انجام شده در محدوده ی کهنه ماسوله، آن محل را به یک منطقه ی صنعتی جهت استحصال آهن از معادن تشبیه کرد. وی بیان کرد: شکل گیری راسته ی بازار و ساخت کاروانسرا و کارگاه های آهنگری متعدد نیز از دیگر اثرات یافت معدن آهن در ماسوله بوده است. همچنین ساکنان ماسوله بخاطر قرارگیری در میان راه کوچ گله داران و با توجه به توانایی انبار تولیدات این دامداران و تهیه ی مایحتاج زندگی آن ها از سوی دیگر، توانستند ارزش افزوده ی زیادی را برای خود به وجود بیاورند و درآمدهای سرشاری را نیز به دست آورند که اثرات این رونق اقتصادی را می توان در سبک ساخت منازل، استفاده از مصالح با ارزش و استادکاران ماهر دید. در حالی که در آن دوران استفاده از پنجره های مشبک و گره چینی در روستاها و شهرهای اطراف مرسوم نبوده است.

با اتمام توضیحات مهندس خدابخش در بخش اول، سایر حضار نیز به تدریج به بحث و تبادل نظر پرداختند، ازجمله ی مسایل مطرح شده در قسمت دوم برنامه می توان به موارد زیر اشاره کرد:ارتباط حفظ ماسوله و انتقال آن به آینده با مفهوم توسعه، پتانسیل ها و موانع ثبت جهانی ماسوله، تکنولوژی و شیوه ی ساخت خانه ها در ماسوله، تاثیرات مثبت و منفی گردشگری و درآمدزایی از طریق افزایش کمی گردشگران، نقشِ سازمان میراث فرهنگی به عنوان متولی نگهداری از ماسوله در ترویجِ حس تعلق به آداب و رسوم اصیل این شهر، ضعف های تصمیم گیری و عملکردی سازمان و پایگاه میراث فرهنگی در سال های دور و نزدیک، نقش هر یک از ساکنین، کسبه، بازدیدکنندگان، علاقمندان و پژوهشگران ماسوله در حفظ این سرمایه ی گرانمایه و …

در انتهای این نشست، حاضرین در جلسه با تاکید بر احیای اصل آموزش همگانی به عنوان مهمترین و شاید تنهاترین راهِ نجات و حفظ ماسوله، آینده ای بهتر را برای این شهر تاریخی و سایر آثار برجای مانده از پیشینیان تاکید کردند.

این نشست با همت کانون فرهنگ فرهت فومن و با همکاری کانون پرورش فکری و با حضورکسبه ی ماسوله، دانشجویان و فعالین معماری، جمعی از علاقمندان و شهروندان برگزار شد.