زاد و ولد اژدهای چند سر در جنگل های سراوان
مرور نتیجه 35 سال تجاوز به حریم سبز سراوان رشت را بررسی می‌کند؛
روزشمار نصب‌شده در حوالی جنگل سراوان رشت شماره ۱۲۵ را نشان می‌دهد؛ این یعنی تنها چهار ماه از قولی که مدیران به مردم سراوان برای مشکلی که حیات ساکنان منطقه را به خطر انداخته باقیمانده است. ماجرای وعده و عیدها البته عمری به بلندای ۳۵ سال دارد. همان زمانی که دره قرقاول‌ها در دل جنگل‌های سراوان رشت با کج‌سلیقگی محض به محل دفن زباله‌های رشت و چند شهر دیگر تبدیل شد.
حالا اما طاقت طبیعت و مردم سراوان هر دو به سررسیده است. رانش کوه زباله در پاییز ۹۶ و تیرماه ۹۸ سراوان را آبستن بحرانی چند قلو نشان می‌دهد. حالا درد زایش شروع‌شده است و همه می‌دانند فریادهای دردآلود و گوش‌خراش سراوان، مولودی از جنس هیولا را نه فقط در دامان مردم منطقه که در آغوش هزاران تَن از مردم گیلان می‌گذارد.
مردم ۴ روستای کچا، موشنگا، جوکلبندان و گلسرک منطقه سراوان بیش از همه نگران‌اند. البته نه‌فقط سروانی‌ها. تمام مردم رشت و انزلی و تمام دل‌نگران‌های رودخانه زرجوب و گوهر رود و تالاب انزلی . طی یک دهه گذشته آن‌ها با روش‌های اعتراضی مختلف به مقامات مسئول در استان و کشور گوشزد کرده اند که علاوه بر معاش، حیاتشان هم به خطر افتاده است. آب زیرزمینی آن‌ها آلوده‌شده و ده‌ها تَن از ساکنان حوالی سروان به بیماری‌های مختلف پوستی، گوارش و حتی سرطان دچار شده‌اند.
دیدن نام گیلان در بالای لیست مبتلایان مرگ با سرطان دردناک است اما نباید عجیب باشد وقتی بدانیم شیرابه زباله زمین، رودخانه، تالاب و دریا را آلوده کرده است. مردم می‌گویند چرا نباید نگران همان برنج، سبزی و ماهی باشیم که در زمین آلوده رشد کرده است. آیا بیان مواردی مانند ارتباط آمار بالای سرطان و آلودگی زیست‌محیطی گیلان اظهارنظری بی‌پایه است یا منطبق بر شواهد؟
باورنکردنی مثل دفن زباله ۵۲ شهرداری و دهیاری گیلان در سراوان
اما این داستان تا کجا باید ادامه داشته باشد و کامیون‌های حمل زباله تا کی باید در ۱۵ کیلومتری رشت به جنگل های سراوان منتقل شوند. پس از آنکه قرار بود روزشمار عدد ۰ را نشان دهد قرار بود چه اتفاقی رخ دهد؟
قرار بود روزانه ۸۰۰ تن زباله راهی به سراوان نداشته باشد یا در حجم بسیار کم در لندفیلی بهداشتی دفن شود.
البته که این زباله فقط برای رشت نیست بلکه زباله ۵۲ شهرداری و دهیاری در سراوان دفن می‌شود. و اینکه چرا هیچ‌وقت انگشت اتهام رسانه‌ها و فعالان محیط‌زیست به سمت شهرداری‌های شفت، فومن، صومعه‌سرا، سنگر، خمام، کوچصفهان و… نرفته خود یک موضوع دیگری است. شاید بخشی از جواب این باشد که بسیاری از شهرها و دهیاری‌های اطراف رشت سایت دفن زباله ندارند اما آیا تنها راه مدیریت پسماندهای یک شهر داشتن جایی مانند سراوان است به نظر می‌رسد تخلیه زباله در مکانی خارج از شهر بدون هیچ پردازشی بدوی‌ترین و راحت‌ترین راه ممکن است.
چرا جنگل؟ شهرداران پرتعداد رشت طی سال‌های گذشته به‌دفعات توضیح داده‌اند: طبق ماده ۱۲ قانون مدیریت پسماند، وزارت کشور، سازمان محیط‌زیست و منابع طبیعی بایستی زمین برای دفن زباله در اختیار شهرداری‌ها به‌عنوان بهره‌بردار قرار دهند. در ۳۵ سال گذشته مکان دیگری برای این کار معرفی نشده است. اما آیا راه‌حل دیگری هم تعریف‌نشده است؟
اگر نگاهی به لیست راهکارهای مدیریت پسماند در دیگر کشورهای جهان بیندازیم روش‌های استاندارد دیگری هم وجود دارد. تولید کمتر زباله، تفکیک زباله ازمبدا، پردازش در کارخانه کود آلی و کارخانه زباله‌سوز راه‌هایی هستند که در کنار سایت بهداشتی دفن برای مدیریت پسماند پیش بینی شده است.
انجام همه این راه‌حل بدون شک به شهروندانی مسئولیت‌پذیر و مدیرانی با درک قدرت تخریب‌گر زباله در محیط شکننده استان گیلان نیاز دارد.
بهسازی سایت دفن زباله سراوان
حالا وقتی از مدیریت زباله در گیلان صحبت می‌شود همه سراوان را نشان می‌دهند. اما زمان هرچقدر برای مدیران استانی و مجموعه شهری کش‌دار و ابدی است شمار عمر ساکنان مناطق آلوده به پایانی نافرجام کوتاه تر می‌شود.
اخبار رسانه‌های گیلانی از جلسات شورای شهر چهارم و پنجم و جلسات استانداری و فرمانداری می‌تواند شهادت دهد که چند بار در مورد بحرانی بودن سراوان و اهمیت داشتن زباله‌سوز و سایر راه‌حل‌ها چند بار بحث و بررسی‌شده است. نتیجه؟ادامه حرکت لاک‌پشتی و دست‌به‌دست شدن کاسه چه کنم، چه کنم از مدیری به مدیر دیگر و از عضو شورای شهر به شهرداری و…
نتیجه‌بخش‌ترین تکرار توصیفات و تصاویر نه‌چندان خوشایند از وضعیت بحرانی سراوان و آلودگی آزاردهنده‌اش این بوده که حداقل بخشی از سایت دفن زباله بهسازی شود.
“اسماعیل غلام پور” عضو شورای سراوان به مرور می‌گوید: وضعیت روستاهای اطراف ازنظر بوی بد و حمله مگس‌ها به روستاهای اطراف کمی بهتر شده و این به خاطر سم‌پاشی‌ها و شن‌ریزی‌های به‌موقع است اما سراوانی‌ها از حالا منتظرند تا ببینند بعد از چهار ماه چه تغییر اساسی قرار است رخ دهد.
غلام پور که طی سال‌های گذشته پای ثابت وعده‌های مدیران بوده توضیح داد؛ آخرین بار مردم منطقه در نیمه تیرماه ۹۸ با تجمع در جاده سراوان به رشت راه را بر کامیون‌های زباله که مقصدشان بالای تپه سراوان بود بستند. سراوانی‌ها اجازه ندادند تا باسکول جدیدی در سراوان ساخته شود.
چون این باسکول را مساوی با حضور همچنان مداوم تردد کامیون‌های زباله در سراوان می‌دانستند.
“پیمان بازدیدی” فعال محیط زیست هم به مرور می‌گوید قطعاً عملکرد شهرداری در سراوان بهتر در دو سه سال گذشته بهتر شده است. کارخانه شیرابه در حال ساخت است و بهسازی بهتری در محل انجام‌شده است اما باید تلاش بیشتری صورت بگیرد.
کاهش تولید زباله به دلیل مشکلات اقتصادی
مشکلات اقتصادی هم اگرچه سبب کوچک شدن سفره مردم شده اما کمی از بار زباله شهر کم شده است. علیرضا حاجی پور مدیرعامل سازمان پسماند رشت در جلسه کمیسیون بهداشت محیط‌زیست و خدمات شهر شورای شهر رشت گفته است: روزانه حدود یک‌صد تن تولید زباله در رشت کاهش داشته که مهم‌ترین دلیل آن وضعیت نامطلوب اقتصادی و کاهش قدرت خرید مردم است.
تصفیه خانه همچنان بدون خانه
بخشی از تجهیزات تصفیه‌خانه شیرابه هم به سراوان منتقل‌شده است. تصفیه‌خانه‌ای که وظیفه دارد شیرابه ۴ تا ۱۸ لیتر بر ثانیه‌ای حاصل از کوه زباله را به آبی قابل‌تحمل برای رودخانه‌ها تبدیل کند.
یک‌بار رانش زباله سال ۹۶ باعث شد تا زمین تصفیه‌خانه شیرابه سراوان هم به مکان دفن زباله تبدیل شود و حالا گفته می‌شود در حال حاضر دستگاه تصفیه شیرابه با ظرفیت سه لیتر در ثانیه آماده بهره‌برداری است اما همچنان زمین موردنیاز توسط منابع طبیعی به‌منظور جانمایی تصفیه‌خانه معرفی نشده است. یک‌بار با ورود نجفی (استاندار وقت ) در پایین‌دست کوه زباله زمینی در اختیار شهرداری قرار گرفت اما رانش زباله همه‌چیز را به نقطه سفر برگرداند. گویا دوباره همان ماجرای اصرار شهرداری رشت و امتناع منابع طبیعی شروع‌شده است.
می‌توان دلخوش بود به وعده‌ها و تصمیمات مدیران شهرداری و شورای شهر درباره سراوان. اما نباید مردم سراوان را به دلیل بدبینی و اعتراضاتشان شماتت کرد. آن‌ها می‌دانند که مجری اصلی پروژه بهسازی سراوان نهادی است با صندلی لرزان که به‌طور میانگین هر ۵/۱ سال یک شهردار را بر مسند خود می‌بیند و مابقی سال هم با سرپرست اداره می‌شود. آیا نتیجه تصمیمات چنین ارگانی راهکارهایی علمی برای حل بحرانی به بزرگی سراوان است؟
تفکیک زباله از مبدأ همچنان در مبدأ است
آمار دقیقی از تفکیک زباله شهر رشت در دست نیست. یک بخش داستان به دلیل آن است که به‌جز شهرداری زباله خشک به دلیل قیمتش طرفداران دیگری هم دارد. گروهی که در دوره مدیریت مرتضی عاطفی تلاش شد تا از گود بیرون بروند یا برای شهرداری کار کنند اما گذشت زمان نشان داد که آن‌ها به‌راحتی میدان را ترک نمی‌کنند و نکردند.
۱۱ کانکس در سطح شهر آماده تحویل پسماند خشک هستند و مجری‌های جمع‌آوری در روزهای مشخص از پیش تعیین‌شده به محله‌ها سر می‌زنند. اما شهروندان رشتی به نظر نمی‌رسد که برای مشارکت در این طرح کمر همت بسته باشند. گویا همچنان شهر نیازمند فرهنگ‌سازی است. این یعنی کمی صبر کنید تأثیر کار فرهنگی نیاز به زمان دارد.
البته تلاش ما برای ارتباط با مدیرعامل سازمان پسماند رشت و همین‌طور معاونت خدمات شهری شهرداری رشت به‌جایی نرسید تا از او درباره قرارداد ۳۵۰ میلیون تومانی با دانشگاه گیلان که باهدف فرهنگ‌سازی تفکیک زباله از مبدأ انعقاد شده بود بپرسیم. چندی پیش ذاکری عضو شورای شهر رشت خواستار شفاف‌سازی در این مورد شده بود.
پیمان بازدیدی عضو هیات مدیره سازمان پسماند به «مرور» می‌گوید: حضورم در شورای سازمان پسماند فرمالیته است و نقشی در تصمیمات مدیریتی آن ندارم. او البته موفقیت طرح تفکیک از مبدأ را ملزم به فرهنگ‌سازی می‌داند و البته فراهم کردن زیرساخت هایی که شهروندان را هرچه بیشتر به مشارکت ترغیب کند. مخاطبان بخش بزرگی از کارهای فرهنگی این موضوع دانش آموزان ابتدایی هستند.
بازدیدی که دهیار روستای سقالکسار نیز در حال فعالیت است با اشاره به این روستا می‌گوید: کارآموزشی مداوم در این روستا جواب داده و ما شاهد مشارکت روستا در تفکیک زباله ها هستیم.
او البته یکی از مشکلات اصلی را هم حضور زباله گردها می‌داند و می‌گوید تا وقتی آن‌ها رقیب شرکت‌های جمع‌آوری هستند آن‌ها نمی‌توانند به سود فکر کنند البته نکته دیگر در این ماجرا نوع نگاه شهروندان است. بازدیدی می‌گوید بسیاری از شهروندان ترجیح می‌دهند زباله خشک را به زباله گردها تحویل دهند هم بخشی برای بی‌اعتمادی به سیستم شهرداری است و بخش دیگر به دلیل مسئله مالی هرچقدر که کم باشد.
این کارخانه را دست‌کم نگیرید
همه زباله رشت به سراوان نمی‌رود. در حال حاضر بین ۱۰۰ تا ۱۲۰ تن از زباله شهر راهی کارخانه کود آلی در لاکان رشت می‌شود جایی که البته به‌جز شهرداری رشت که ۵۵ و نیم درصد سهام آنجا را دارد، شهرداری انزلی ۲۰ درصد، فومن و صومعه‌سرا هرکدام ۸ درصد، خمام، لشت نشا، کوچصفهان، خشکبیجار، تولم شهر، سنگر، سازمان شهرداری‌های استان گیلان نیز در آنجا سهام‌دار هستند.
به گفته جهانگیری مدیرعامل این کارخانه روزانه تا ۳۰۰ تن زباله به این کارخانه وارد می‌شود. البته نه‌فقط شهرداری‌های سهام‌دار بلکه در برخی روزها زباله شهرهای شفت، رستم‌آباد، توتکابن، ماسال و ماسوله هم به این کارخانه منتقل می‌شود. برخی از شهرداری‌های بر اساس سهام خود و بقیه که سهام‌دار نیستند بر اساس وزن زباله باید مبلغی را پرداخت کنند.
البته که این کارخانه خروجی هم دارد جهانگیری می‌گوید: روزی ۴ تن هم کود نرم به دست می‌آوریم کودی که توانسته مشکل وجود شیشه درنتیجه کار را به حداقل برساند و نشان استاندارد از سازمان استاندارد گیلان کسب کند.
زباله‌هایی که به این مرکز آورده می‌شود بعد از جداسازی مواد بازیافتی به سالن تخمیر منتقل می‌شود. جهانگیری می‌گوید: از ابتدای سال جاری تاکنون مواد قابل بازیافت در زباله‌ها کم شده است. به‌عنوان‌مثال پت جمع‌آوری‌شده از زباله‌ها نصف شده است.
او می‌گوید برای این کار می‌تواند سه دلیل وجود داشته باشد زباله گردها زیاد شده‌اند، تفکیک زباله از مبدأ بهتر انجام می‌شود و یا اینکه قدرت اقتصادی مردم ضعیف شده است.
اما آنچه نباید دست‌کم گرفته شود قدرت این کارخانه در کاهش فشار به سراوان است. با تکمیل سوله‌های در حال ساخت و نصب تجهیزات تا سال آینده ظرفیت پذیرش این کارخانه می‌تواند به ۵۰۰ تن برسد. اما بحث مهم دراین‌بین به گفته جهانگیری رسیدن ۹ میلیارد تومان برای تکمیل سوله است. هرچند در بودجه شهرداری پیش‌بینی‌شده است اما چشم امید شهرداری به سازمان برنامه‌وبودجه برای تأمین این اعتبار است.
اما جای امید دارد که تجهیزات به ارزش ۱میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان خریداری‌شده و بهره برداری از این تجهیزات نیازمند برپا شدن سوله‌ها است.
زباله‌سوز همچنان در انتظار تأمین اعتبار
اما چند سالی است که کارخانه کود آلی در انتظار یک همسایه کمک‌کننده است. همسایه‌ای که نتوانسته به دلیل مشکلات مالی در آنجا ساکن شود. ساخت زباله‌سوز در رشت از سال ۹۲ مطرح شد اما ۴ سال طول کشید تا قرارداد نهایی ۴۰ میلیون دلاری با شرکت چینی TTS در شهریور ۹۶ برای ساخت زباله‌سوز منعقد شد.
اما چرا گام اول این‌قدر طولانی شد؟ سجاد حسینی مدیر پروژه زباله‌سوز شهرداری رشت به «مرور» می‌گوید: انتظار برای صدور مجوز محیط‌زیست، تائید و تحویل زمین و پرداخت ۲۵ درصد اول قرارداد که باید اعتبار آن از طرف دولت شود سبب طولانی شدن ماجرا شده است.
حسینی البته تأکید دارد که زباله‌سوز بخشی از پروسه مدیریت است و خود به‌تنهایی معجزه نمی‌کند. او توضیح می‌دهد: زباله‌سوز در کنار برنامه کاهش تولید زباله، انجام تفکیک از مبدأ، شیوه‌های حمل، کارخانه کود آلی و مرکز دفن زباله‌سوز قرار دارد.
اما وقتی پای شرکت خارجی در میان باشد اعداد و ارقام بسیار تعیین‌کننده است. مدیر پروژه زباله‌سوز شهرداری رشت می‌گوید: از ۲۵ درصد اولیه قرارداد ۶ میلیون دلار معادل ۲۸ میلیارد تومان پرداخت‌شده است و ۳ میلیون دلار دیگر باقیمانده است. تا اینجای کار حدود ۱۳ درصد کل پول قرارداد سهم رشتی‌ها پرداخت‌شده است و طرف چینی هم بخشی از نقشه‌ها و ۲۰ درصد تجهیزات را آماده کرده است.
سجاد حسینی، مدیر پروژه زباله‌سوز شهرداری رشت از قولی که نوبخت به شهرداری رشت داده می‌گوید: آقای نوبخت قول دادند با اولویت ۱ برای ۸ میلیارد بعدی پیگیر باشند.بعد از پرداخت این مبلغ شرکت TTS مشخصات و نقشه ساختمان را تحویل می‌دهد تا مناقصه برگزار شود.
البته تمام ۵ هکتار زمین پشت کارخانه کود آلی که برای ساخت زباله‌سوز در نظر گرفته شده است چندان هم بی‌دردسر برای شهرداری رشت نبود و هنوز پروسه قضایی شهرداری رشت با یک شخص حقیقی برای بخشی از مالکیت زمین ادامه دارد.
به گفته حسینی آخرین کار عملیاتی که در این بخش صورت گرفته است ۱ چهارم زمینی را که هیچ مشکلی برای مالکیت شهرداری رشت نداشت برای تجهیز کارگاه به پیمانکار سپرده تحویل‌شده است.
هر جا که مشکلی در مدیریت زباله استان بود همه از «پیگیری» برای اعتبار صحبت می‌کنند اما نتایج برنامه‌ها نشان می‌دهد آن‌قدر هم رضایت‌بخش نبوده. بازدیدی هم می‌گوید: «نمایندگان مجلس استان باید پاسخ دهند چرا در جلب تامین اعتبار برای مدیریت پسماند مانند پروژه ساخت زباله‌سوز و افزایش ظرفیت کارخانه کود آلی کم‌فروغ ظاهر شدند؟»
طولانی شدن پروژه زباله سوز هرچند برای شرکت TTS سودی نداشت اما دودش به چشم طرف ایرانی رفت. چون افزایش قیمت دلار سبب شد تا ارزش ریالی این قرارداد بسیار بیشتر از چیزی باشد که در سال ۹۶ پیش‌بینی می‌شد.
البته این پرسش می تواند مخاطبان دیگری هم داشته باشد همه استانداران و شهرداران ۳۵ سال گذشته و…
زباله درد بزرگ این استان است اما خوشبختانه برای این درد درمانی است. اما این استان چقدر طاقت درد کشیدن دارد؟
