تولید یکی از مهمترین عوامل توسعه و شکوفایی کشورها و رسیدن به قدرت در دنیا محسوب می‌شود؛ اگر نگاهی به کشورهای توسعه یافته بیاندازیم متوجه نقش برجسته تولید در رشد اقتصادی این کشورها می‌شویم. تولید در مرحله اول باعث خودکفایی و استقلال یک جامعه و در مراحل بعدی با صادرات سبب ارزآوری و شکوفایی اقتصادی می‌شود.
از سوی دیگر تولید بدون نیروی کار کارآمد غیرممکن است. هر چند با پیشرفت تکنولوژی تا حد زیادی نوع و ماهیت کارها تغییر کرده و نیاز به منابع انسانی کاهش یافته است، اما هنوز منابع انسانی به خصوص نیروی کار ماهر به عنوان یک بازو و از مهمترین ارکان رشد اقتصادی محسوب می‌شوند که باید در حفظ و نگهداری آنها هم از طریق پرداخت حقوق و مزایای مناسب و هم ایجاد محیط ایمن کار اهتمام ویژه‌ای شود.
در بین مشاغل موجود در هر کشوری، کسب و کارهایی هستند که در دسته مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرند و اشتغال در آنها نه تنها تن و روان کارگر را مستهلک می‌کند و منجر به آسیب‌دیدگی فرد می‌شود بلکه تا حدود زیادی بر روی خانواده‌هایشان نیز تاثیرگذار است.
همانطور که در گزارش مرور از وضعیت کارگران خزر پلاستیک با عنوان تهدید به اخراج؛ زخم کاری کارگران مشاهده کردید کارگران زیادی در معرض آسیب‌های جدی قرار می‌گیرند؛ عدم رعایت قوانین توسط کارفرمایان و اطلاع ناکافی کارگران از حقوقشان و یا ترس از اقدام برای احقاق حقوق قانونی در نهایت منجر به آسیب‌های جسمانی همچون کار افتادگی دست، نقص عضو، قطع انگشتان، سوختگی با بخار و مواد مذاب، دیسک کمر و … می‌شود.
گاهی داشتن اطلاعات کافی درباره یک شغل و میزان زیان آور بودن آن می‌تواند از صدمات جبران ناپذیری جلوگیری نماید.
بر اساس تبصره ۲ ماده ۷۶ قانون بیمه تامین اجتماعی: “کارهای سخت و زیان آور کارهایی هستند که در آنها عوامل فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی محیط کار غیر استاندارد بوده و فرد با انجام آن کار، فشار جسمی و روانی بیشتر از ظرفیت طبیعی انسان بر او وارد شود که در اثر آن به بیماری و عوارض آن مبتلا شود.”
در بسیاری از موارد قانونگذار با اتخاذ تمهیدات و وضع قوانین تلاش کرده است تا از این افراد حمایت کند و تا حدودی از مشکلات آنها بکاهد اما متأسفانه عدم رعایت این قوانین توسط کارفرمایان و نظارت ناکافی دستگاه‌های نظارتی این حمایت‌ها را کمرنگ کرده است.
کارگران مشاغل سخت و زیان آور در صورت قصور کارفرمایان به کجا مراجعه کنند؟
کارگران مشاغل سخت و زیان آور برای گزارش عدم رعایت قوانین توسط کارفرمایان و قصور آنها برای کاهش تهدیدات محیط کارگاهی می‌توانند به اداره بازرسی کار در اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی مراجعه کنند و شکایات خود را مبنی بر عدم اجرای تمهیدات لازمه و تعهدات کارفرما ارائه دهند.
باید متذکر شد که معمولا کارگران قراردادی باید در این فرایند بسیار محتاط باشند زیرا از حمایت لازمه قانون برخوردار نیستند و کارفرما در پایان قرارداد می‌تواند از تمدید قرارداد با کارگر شاکی امتناع نماید که همین موضوع کار را برای پیگیری و احقاق حقوق این قبیل از کارگران دشوار کرده و آنها را در تنگنایی قرار می‌دهد تا نتوانند به حقوق خود دست یابند.
چگونگی تشخیص مشاغل سخت و زیان آور
کارگرانی که در مشاغل سخت و زیان آور مشغول به کار هستند و به هر دلیلی از حمایت‌ها و قوانین مربوط به آن بی بهره هستند و یا اینکه نمی‌دانند شغل آنها در صف مشاغل سخت و زیان آور قرار می‌گیرد می‌توانند به اداره بازرسی کار اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی یا دبیرخانه کمیته تشخیص مشاغل سخت و زیان آور مراجعه کرده و فرم‌های مربوطه را تکمیل کنند. پس از آن کمیته مربوطه با مراجعه به کارگاه و سنجش محیط کار و میزان آلایندگی، در صورتی که میزان آلایندگی بیشتر از حد استاندارد باشد آن مشاغل را مشمول مشاغل سخت و زیان آور اعلام می‌کند.
مشاغل سخت و زیان آور چه مزایایی دارد؟
باید گفت که مشاغل سخت و زیان آور دارای قوانینی متفاوت و فراز و نشیب‌های بسیاری است که آگاهی از آنها می‌تواند منجر به رفاه، ایمنی و سلامت بیشتر آنها در زندگی شود. کارگران این مشاغل شرایط متفاوتی برای بازنشستگی دارند و از مرخصی سالانه بیشتری نسبت به سایرین برخوردارند.
شرایط بهره‌مندی از بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان‌آور
الف ـ اشتغال بیمه‌شده در مشاغل سخت و زیان‌آور به مدت ۲۰ سال متوالی یا ۲۵ سال متناوب
ب ـ پرداخت حق بیمه ایام مزبور از سوی کارفرما
ج ـ پرداخت چهار درصد حق بیمه سخت و زیان‌آور به سازمان تأمین اجتماعی جهت برقراری مستمری بازنشستگی.
بر اساس جزء ۱ بند ب تبصره ۲ ماده ۷۶ قانون تأمین اجتماعی «افرادی که حداقل ۲۰ سال متوالی یا ۲۵ سال متناوب در کارهای سخت و زیان‌آور (مخل سلامتی) اشتغال داشته و در هر مورد حق بیمه مدت مذکور را به سازمان پرداخته باشند، می‌توانند تقاضای مستمری بازنشستگی کنند.
بر اساس تبصره ۲ ماده ۷۶ و آیین‌نامه مشاغل سخت و زیان‌آور، بازنشستگی بر این اساس منوط به پرداخت چهار درصد حق بیمه اضافی و احراز اشتغال در مشاغل سخت و زیان‌آور شده است. (احراز سخت و زیان‌آور‌بودن مشاغل مورد ادعای بیمه‌شده توسط کمیته‌های استانی وزارت کار انجام می‌شود)
مرخصی‌ها در مشاغل سخت و زیان آور
در ماده ۶۵ قانون کار، مرخصی سالانه‌ی کارگران کارهای سخت و زیان آور یک هفته بیشتر از مرخصی سایر کارگران یعنی ۵ هفته عنوان شده است.
لزوم معاینات پزشکی برای کارگران
کارفرمایان کارگاه‌های مشمول قانون تامین اجتماعی مکلفند قبل از اشتغال افراد به مشاغل سخت و زیان آور معاینات پزشکی لازمه را از متقاضیان بعمل آورند و معاینات پزشکی را به صورت دوره‌ای (حداقل یکسال) تکرار کنند.
ساعت کاری در مشاغل سخت و زیان‌آور
ساعت کار مشاغل سخت و زیان آور نباید از ۶ ساعت در روز و ۳۶ ساعت در هفته تجاوز کند.
در پایان باید گفت که مشاغل سخت و زیان آور جزیی از چرخه صنایع ملی کشور هستند و حذف آنها با وجود تمامی تهدیداتی که برای نیروی انسانی دارند غیرممکن است. در چنین شرایطی مسؤولین باید با وضع قوانین حمایتی و نظارت صحیح برای اجرای قوانین مانع آسیب‌های جدی به این قشر از کارگران شوند.