سایه برخی دخالت‌ها بر فراز منطقه آزاد انزلی
در گفت و گو با سیدجلیل جلالی فر عنوان شد:
سنگین و سبک کردن عملکرد منطقهی آزاد انزلی با قدمت قریب به بیست سال آسان نیست. همه‌ی راه پیموده و نپیموده‌اش و دست یافتن و نیافتن به آن اهدافی که بیست سال پیش دردمنظر نگاه گیلانیان جان گرفته بود، روایتی طولانی‌ست که در تنگنای اقتصاد رنجور، مدیریت نامطلوب و دخالت‌های نابجا پیش رفته است، اما اکنون به نظر می‌رسد دیگر زمان آن فرا رسیده که منطقهی آزاد انزلی ایمن از هجوم این نگرش که می‌تواند فراهم کننده‌ی منفعت‌های آنی و خاص برای عده‌ای باشد، در مسیر دستیابی به اهداف اساسی و از پیش تعیین شده‌ی خویش قدم بردارد و با درایت و خردورزی متولیان سازمان و همچنین همکاری مناسب مدیران بومی و ملی و حمایت مطلوب نمایندگان مجلس، ایفاگر نقشی مهم در التیام زخم‌های ناسور اقتصاد استان و کشور باشد. البته در این راستا از یاد نباید برد که توجه به ارزیابی‌های دقیق و آسیب‌شناسی‌های کارشناسان و فعالان اقتصادی می‌تواند در کاهش چالش‌ها و رفع معایب بسیار تاثیرگذار باشد. از این‌رو گفت‌وگویی ترتیب دادیم با «سید جلیل جلالی‌فر» فعال اقتصادی و فعال اقتصادی و کارشناس با تجربه در بازار روسیه، مشاور منطقه آزاد انزلی در امور روابط اقتصادی با کشورهای حوزه خزر؛ مشاور و نماینده منطقه آزاد لوتوس آستراخان روسیه در ایران تا نگاهی کوتاه داشته باشیم به مسیری که منطقهی آزاد انزلی تا کنون پیموده است.
س/ جناب آقای جلالی‌فر، منطقهی آزاد انزلی حدودا از سال ۱۳۸۲ ایجاد شد و هم اکنون نزدیک به دو دهه از آن زمان گذشته است. چقدر از نظر شما، این سازمان در استان به اهداف اولیه‌ی خویش دست یافته است؟
ج/ ابتدا لازم می‌دانم چند جمله‌ای درباره‌ی اهمیت منطقه آزاد انزلی بگویم. واقعیت این است که منطقهی آزاد انزلی در استان گیلان بعنوان یکی از حلقه‌های بسیار مهم در مسیر کریدور شمال-جنوب و در ضلع غربی این کریدور قرار گرفته است. منطقهی آزاد انزلی امروزه مورد توجه بسیاری از تجار و بازرگانان و فعالان اقتصادی کشورهای حوزهی دریای خزر به ویژه روسیه قرار دارد. و به نوعی می‌توان گفت، منطقهی آزاد انزلی و منطقهی آزاد چابهار دو پایه‌ی پل بزرگ کریدور شمال- جنوب هستند. گفتنی است که منطقهی آزاد انزلی با اهداف بزرگی، چنانچه در آغاز مطرح می‌شد پا گرفت. یکی از اهداف طبیعتا این بود که بتواند یک منطقهی صنعتی باشد که کشورهای متعددی بعنوان بازار هدف ما قرار گیرد که قرارهم گرفت. در واقع موقعیت جغرافیایی منطقهی آزاد انزلی به گونه‌ای است که به این بازارهای هدف از طریق کشورهای حوزهی دریای خزر با کشورهای CISو آسیای مرکزی و از مسیر قلمرو فدراسیون روسیه و آذربایجان از یک ضلع به دریای سیاه و اروپا و از سمتِ دیگر به کشورهای حوزهی اروپای شرقی مرتبط باشد. و اما در پاسخ پرسش شما می‌توان گفت منطقهی آزاد انزلی صرفا بخاطر توسعه‌ی همگرایی اقتصادی با کشورهای حوزهی دریای خزر، آسیای مرکزی و CIS و کشورهای حوزهی اروپای شرقی و همچنین حلقه‌ای از زنجیره‌ی تامین در حوزهی تولید داخلی تشکیل شد.
منطقهی آزاد انزلی امروز فقط یک ظرفیت شهرستانی و استانی محض نبوده بلکه بعنوان یک ظرفیت و قدرت ملی و بین‌المللی محسوب می‌شود.
در واقع با توجه به این که اهمیت کریدور شمال –جنوب، منطقهی آزاد انزلی به عنوان یک ظرفیت و زیرساخت تشکیل دهنده‌ی موقعیت ژئوپلیتیک جمهوری اسلامی ایران محسوب می‌شود؛ قضاوت این‌گونه خواهد بود که اولا موفقیت‌های بطور کامل رضایت‌بخشی حاصل نشده و موفقیت‌ها نسبی بوده است. البته این بدین معنی نخواهد بود که مدیران و یا کارکنان ضعیف بودند. ناکامی‌ها در برخی برنامه‌ها و اقدامات، ریشه در عوامل بیرونی دارد که باید مورد توجه قرار گیرد. اعتراف می‌کنم هر آنچه که از موفقیت‌های کنونی مشاهده می‌شود بخاطر تعصب و عشق کاری کارکنان و مدیران سازمان منطقهی آزاد انزلی بوده که به اقدامات صورت گرفته انجامیده است. لذا ضمن اینکه کارهای مهمی در منطقهی آزاد انزلی انجام شد باید پاسخ سئوال شما را این‌گونه بدهم، خیر؛ هنوز به اهداف تعیین شده نائل نشده که از دلایل آن می‌توان سخن گفت.
س/ اساسا اهداف اولیه‌ی منطقهی آزاد انزلی چه بود؟ این منطقه بعدها چقدر نسبت به اهداف اولیه‌ی خود زاویه پیدا کرد؟
ج/ همانطور که گفتم، منطقهی آزاد انزلی در اصلی‌ترین خط کریدور شمال- جنوب قرار گرفته است. و اما ماموریت‌های منطقهی آزاد انزلی را براساس اهداف و استراتژی توسعه‌ی عملکرد صادرات و تقویت زنجیره‌ی تامین می‌توان در پنج بخشِ جذب سرمایه گذاری خارجی، تولید و صادرات مجدد به کشورهای منطقه، حوزهی لجستیک (انبار و نگهداری کالا – حمل و نقل و نظایر)، ترانزیت کالا و گردشگری تعریف کرد.
برخی دخالت‌های محلی و استانی در تصمیم‌سازی‌ها موجب کندی پیشرفت این منطقه آزاد شده است.
در نتیجه اگر محور فعالیت‌های سازمانی منطقهی آزاد انزلی را بر اساس این پنج محور مورد بررسی قرار دهیم، قضاوت این‌گونه خواهد بود که موفقیت‌ها بطور کامل قابل رضایت نیست. ولی در پاسخ به بخشی از سئوال تان در خصوص زاویه یافتن نسبت به اهداف اولیه، باید بگویم که در ماموریت‌های سازمان به هیچ وجه انحرافی رخ نداد و فقط کندی در اقدامات را شاهد بودیم که تکرار می‌کنم ریشه‌ی آن عوامل بیرونی است.
س/ لطفا درباره‌ی این عوامل توضیح دهید.
ج/ قبل از پرداختن به این عوامل، می‌خواهم توجه همگان را به یک اصل مهم جلب کنم. با توجه به اتفاقات اخیر منطقه‌ای و سیاست‌های انزوای ژئوپلتیکی آمریکا و غرب علیه روسیه، چین و ایران باید در نظر داشته باشیم، راه‌اندازی کریدور شمال- جنوب یکی از مهم‌ترین ابزار قدرت تقابل در جنگ اقتصادی با آنها محسوب می‌شود؛ در نتیجه منطقهی آزاد انزلی امروز فقط یک ظرفیت شهرستانی و استانی محض نبوده بلکه بعنوان یک ظرفیت و قدرت ملی و بین‌المللی محسوب می‌شود. اما در ادامه یادآور می‌شوم که برخی دخالت‌های محلی و استانی در تصمیم‌سازی‌ها موجب کندی پیشرفت این منطقه آزاد شده است. در حالی که از ابتدا قرار بود مدیریت منطقهی آزاد انزلی به دور از دخالت‌های محلی و استانی اداره شود و همه‌ی سازمان‌های دولتی و خدماتی، نمایندگان خود را تحت مدیریت سازمان مستقر کنند و منطقه تابع مقررات سرزمین اصلی نباشد بلکه تابع مقررات حاکم بر مناطق آزاد اداره شود، نظام مالیاتی آسان داشته باشد و اجازه‌ی فعالیت اتباع خارجی سهل‌تر انجام شود.
همچنین با توجه به اهمیت ماموریت‌های مهم و اثرگذار مناطق آزاد بر اقتصاد کشور سازمان‌های دولتی خدماتِ لازمِ ایجاد زیرساخت‌ها را در اختیار منطقهی آزاد انزلی قرار دهند که متاسفانه اینچنین نشده است. البته قدری هم ضعیف عمل کردن دبیرخانه در بخش دفاع از ماموریت‌های مناطق آزاد و همچنین انتخاب ترکیب هیئت مدیره‌ها موجب انحراف و یا کندی امور شده است که باید مورد توجه قرار گیرد . اما بیشترین عوامل کندی در پیشرفت و یا تحقق اهداف، کارشکنی و مخالفت‌های انجام شده در دولت قبل توسط شخص آقای «آخوندی» وزیر راه و شهرسازیِ وقت در ایجاد و ساخت بندر کاسپین و خط ریلی رشت به کاسپین و بعد هم برخی برخوردهای نامناسب محلی و استانی و کارشکنی‌های ناشی از آن بوده است. بطور مثال از ممانعت در توسعه‌ی راه اندازی سایت صنعتی ۳ در این منطقه، ضعف حمایتی مجمع نمایندگان گیلان در تکمیل زیرساخت‌هایی همچون تکمیل خط ریلی رشت به کاسپین و از جمله رشت به آستارا، ضعف حمایتی و پای کار نبودن شخص استاندار می‌توان یاد کرد. متاسفانه همه‌ی آقایان بدون در نظر گرفتن ماموریت‌های منطقهی آزاد انزلی، به نظرم نگاهی بعنوان منبع تامین خواسته‌های حمایتی بالعکس از منطقه آزاد دارند. لازم به ذکر است که تحمیل هزینه‌های خارج از ماموریت سازمانی موجب انحراف در صرف اعتبارات آن می‌شود. همچنین باید توجه داشت که مدیریت منطقهی آزاد انزلی به استقلال عمل نیاز دارد.
س/ نگاهی به سال‌های اخیر حاکی از این است که گویا اتفاقات مثبتی در دوره‌ی مدیریت آقای مسرور رخ داد و موجب شد تا سرعت عملیات عمرانی شتاب یابد. شما چقدر این دوره را متمایز از دوره‌های قبل و بعد می‌دانید؟ دوره‌ی آقایان روزبهان و اوسط اکبری را چگونه ارزیابی می کنید؟
ج/ اجازه دهید در خصوص عملکرد مدیران خیلی قضاوت نکنم، ولی باید اعتراف کنم هر یک از عزیزان در دوره‌های خود زحماتی را کشیدند و صادقانه هر آنچه درتوان داشتند بکار بردند اما دوره‌ی مدیریت آقای دکتر «رضا مسرور» کاملا متفاوت بود. ایشان تحصیلات و پژوهش‌های علمی و اقتصادی داشتند و هم اکنون نیز یکی از صاحب‌نظران اقتصادی کشور محسوب می‌شوند. سیستم مدیریتی ایشان به گونه‌ای بود که سعی می‌کرد با استقلال عمل کند. میزان پیگیری‌های ایشان فوق‌العاده بود و با شرکت در جلسات ملی و ارائه‌ی تحلیل‌های علمی و فنی بر کارشناسان غالب می شد و زیر بار درخواست‌های غیر منطقی نمی‌رفت و بعضا به همین دلیل او را یک فرد مغرور می‌خواندند. ایشان برای احداث بندر کاسپین یک تنه با مخالفان طرح از جمله عباس آخوندی تنه به تنه جنگید و در منطقه با جذب سرمایه‌گذارهای داخلی و خارجی افتخار ایجاد کرد، بنابراین باید از وی به نیکی و شایستگی نام برد. ضمن اینکه عزیزان ما آقایان «روزبهان» و«اکبری مقدم» نیز اقداماتی انجام دادند و از همه مهم‌تر از جمله مدیران پاک‌‌دست در استان هستند و به این عزیزان هم افتخار می‌کنیم.
س/ آخرین وضعیت منطقهی آزاد را از حیث عملکرد و تبادلات تجاری با کشورهای آسیای میانه چگونه می‌بینید؟
ج/ وضعیت منطقهی آزاد را با توجه به شرایط کنونی مثبت می‌بینم در صورتی که دولت در تکمیل اتصال خط ریلی راهِ دولت قبل را نرود و این پروژه را بصورت جهادی پیش ببرد؛ ولی همانطور که در یکی از مصاحبه‌های قبلی خود گفتم، مدیریت شرکت زیرساخت‌های وزارت راه در تکمیل این پروژه دچار سستی است. بنظرم این نحوه‌ی عملکرد وجود کارشکنی در تکمیل این پروژه‌ی مهم اقتصادی را تداعی می‌کند. لازم به ذکر است که امروزه با توجه به تحریم‌های گسترده علیه روسیه، اهمیت منطقهی آزاد انزلی و بندر کاسپین و زیرساخت‌های آن بیشتر شده است.
س/ و اما آخرین پرسش این است که توصیه‌ی شما به مدیرعامل جدید منطقهی آزاد انزلی چیست؟ به نظر شما چه نوع اقدامی از سوی ایشان می تواند افق روشنی در منطقه ایجاد کند؟
ج/ مدیریت جدید منطقهی آزاد کارهای سخت و دشواری را درپیش دارد که می‌توان در قالب مواردی که عنوان می‌کنم از آن یاد کرد: نخست، استحکام جایگاه استقلال عمل مدیریت؛ دوم، توجه به ماموریت‌های ذکر شده که در پاسخ به پرسش‌های قبلی بدان پرداختم. سوم، تشکیل تیم پیگیری ماموریت‌ها و پیگیری امور مهم زیرساختی از مقامات ارشد کشوری و دولت؛ چهارم، ایجاد شورای مناطق آزاد با کشورهای همسایه که استارت آن از روسیه پیش از این در دوران مدیریت دکتر مسرور زده شد و در دوران مدیریت های بعدی نیز مد نظر بود. و پنجم، خودداری از تحمیل نیروی انسانی مازاد به منطقهی آزاد انزلی و تلاش در کاهش هزینه های اضافه و تحمیلی و بکارگیری نیروی جوان و دلسوز شاغل در منطقه آزاد که عاشق محل و حوزه خدمت خود هستند .
