از محمد میرزا کاشف السلطنه تا غلامحسین کرباسچی

در یکی از شماره های ماهنامه”ره آورد گیل” چاپ گیلان مطلبی با عنوان (رفع ابهام درباره اولین شهردار تهران) به قلم دکتر “بهمن مشفقی” از پزشکان، پژوهشگران و روزنامه نگاران معروف لاهیجان منتشر شد.در این مطلب اشاره دارد به یک کتابچه که توسط سازمان چای کشور قبل از انقلاب منتشر شده و نشریه ماهانه سُنبله در سال ۱۳۶۸؛شماره ۱۴ (آذر-دی) که در هر دوی این منابع محمد میرزای چای کار(کاشف السلطنه)را به عنوان اولین شهردار تهران یاد آور شده اند.همچنین باید گفت:در بیشتر اسناد موثق تاریخی سِمت نخستین ریاست بلدیه تهران را به شادروان کاشف السلطنه ارجاع داده اند.

محمد میرزای چای کار (کاشف السلطنه)

آقا محمد خان قاجار قوانلو(کاشف السلطنه)معروف به چای کار؛از دیپلمات های دوره قاجار و پهلوی بوده که در اول فروردین۱۲۴۴ زاده و ۳۱ فروردین ۱۳۰۸ بدرود حیات می‌گوید. وی نخستین فردی بود که کشت چای را در ایران رواج داد. وی از نویسندگان و مشروطه خواهان دوره قاجار نیز محسوب می‌شود. حاج محمدمیرزا قبل از مراجعت به ایران، مقداری تخم چای را به همراه چهار هزار گلدان چای، قهوه، تخم کنف، دارچین، فلفل، میخک، هل، انبه، گنه گنه، کافور، ریشه زردچوبه، زنجبیل و غیره تهیه کرد و در سال ۱۲۸۵ شمسی با مشکلات بسیار آن‌ها را به ایران آورد.هم اکنون موزه تاریخ چای ایران که به آرامگاه کاشف السلطنه نیز شناخته می‌شود، تنها موزه چای و از اماکن دیدنی و جاذبه های گردشگری استان گیلان محسوب که در شهرلاهیجان؛ شهری که بیش از ۸۰ درصد از تولید چای کشور را برعهده دارد، قرار گرفته است. این موزه از بخش های مختلفی تشکیل شده و نحوه چگونگی ورود و پیشرفت صنعت چای به کشور را با کلکسیون ارزشمندی از اسناد، مدارک، تصاویر و اشیائ قدیمی که در خود جای داده، برای بازدیدکنندگان روایت می‌کند.

اولین شهردار تهران

اسفند ماه سال ۱۳۷۱روزنامه همشهری در شماره۷۱ صفحه۵ در ستون گزارش خود، به حضور کاشف السلطنه به عنوان اولین شهردار تهران یاد می کند و همانطور در سال ۷۷ نیز یکی دیگراز روزنامه های صبح تهران نام کاشف السلطنه را به اولین شهردار تهران گره میزند.
دکتر بهمن مشفقی در مطلب منتشر شده ماهنامه ره آورد گیل؛ به پیشنهادی از خود به شهرداری تهران در روزنامه همشهری که شهردار وقت تهران(کرباسچی) از موسسین این روزنامه بود،در اُردی بهشت سال ۱۳۷۲ اشاره دارد. در ستون شهر صفحه ۱۲ این روزنامه مطلبی تحت عنوان (به خاطر اولین شهردار)از دکتر مشفقی منتشر می‌شود. در این پیشنهاد که به مقامات شهرداری تهران ارسال شده؛ عنوان شد: جهت گسترش فضای فرهنگی با ایجاد کتابخانه و مرکز فرهنگی در جوار آرامگاه اولین شهردار تهران در شهر لاهیجان دِین خود را به این مرد وطن دوست و این رجل نامی ادا نموده تا عموم مردم بدانند که قدر و ارزش کسانی که به کشور و مردمش خدمت می کنند هیچگاه فراموش نشده و نخواهد شد.
یکسال پس از این پیشنهاد در روزنامه همشهری؛ ۱۶فروردین۱۳۷۳ خبری تحت عنوان “بازدید شهردار تهران از آرامگاه و موزه کاشف السلطنه؛ در روزنامه چاپ می‌شود. در آن دوره غلامحسین کرباسچی شهردار تهران بود. پس از دیدار کرباسچی شهردار تهران که در دوره وی تهران تغییرات اساسی داشت. کارشناسان حوزه شهری دوره وی را به تراکم فروشی تهران می‌شناسند. در فاصله آن سالها پایتخت یکمرتبه مَقر برج سازی‌هایی شد و آسمانخراش ها در تهران متراکم شدند. شهردار وقت تهران پذیرفت که شهرداری لاهیجان را برای بازسازی طرح های مربوط به آرامگاه پدر چای ایران یاری دهد. همچنین تابلوی فعالیت ها و خدمات کاشف السلطنه که در موزه چای ایران لاهیجان موجود است در همان بازدید کرباسچی نصب شد.
پس از این بازدید نشریه طنز گل آقا در شماره ۱۲ سال پنجم خود شرحی به طنز از این بازدیدها منتشر می‌کند؛ که در قسمتی از آن آمده :
کاشف السلطنه: آقای کرباسچی اینجا آمده اید برای چه کار؟!
کرباسچی: آمده ام به شما ادای احترام کنم و در ضمن کمک به بازسازی آرامگاه جنابعالی و به یاد شما یک استکان چای لاهیجان بنوشم.
دکتر مشفقی در ره آورد گیل می‌نویسد: پس از چاپ این مطالب و بازدید شهردار تهران از آرامگاه کاشف السلطنه و موزه چای در لاهیجان؛شخصی به نام “ناصر نجمی” مطلبی تحت عنوان کاشف السلطنه (چای کار) اولین رییس بلدیه تهران نبوده است و دکتر اعلم الدوله ثقفی پزشک محمد شاه و مظفرالدین شاه را اولین رییس بلدیه تهران می‌خواند. پس از این نوشته غلامحسین کرباسچی شهردار تهران از قول خود مبنی بر همکاری و مساعدت شهرداری تهران با شهرداری لاهیجان منصرف می‌شود.
اما طبق اسناد موجود و همچنین کتابی تحت عنوان (کاشف السلطنه چای کار) که توسط خانم ثریا کاظمی نوه شادروان کاشف السلطنه تالیف شد. در این کتاب نوشته شده است: طبق فرمانی از طرف وزارت خارجه در تاریخ ۱۴شوال ۱۳۲۲ق/ دی ماه ۱۲۸۳ش/ دسامبر۱۹۰۴م؛ به عنوان کاردار (شارژ دافر) دولت ایران به سفارت ایران در پاریس رفت تا به امور آنجا رسیدگی کند. کاشف سه سال و اندی در آنجا ماند و در سال ۱۳۲۶ق/۱۲۸۵ ش؛ به ایران بازگشت. پس از مراجعت به وطن در سال ۱۳۲۶ق/۱۲۸۵ ش؛ با فرمانی از جانب مجلس شورای ملی،مأمور تأسیس شهرداری به سبک جدید شد. در آغاز وی جزوه‌ای به نام «کتابچه قانون بلدیه» تنظیم می‌نماید و در آن وظایف شهرداری و مأموران آن را به تفصیل بیان می‌کند.

پزشک و پژوهشگر گیلانی(دکتر بهمن مشفقی)در همان مطلب منتشر شده در ره آورد گیل با استناد به شرح زندگی و اسناد می‌نویسد: دکتر اعلم الدوله ثقفی پزشک دربار قاجار سه سال پس از کاشف السلطنه به ریاست بلدیه تهران منصوب می‌شود و همچنین با اطمینان متذکر میشود:که وی نمیتواند اولین شهردار تهران باشد.
شادروان کاشف السلطنه در آن دوران به محض اشتغال در شهرداری تهران؛ اولین کتابچه قانون بلدیه را تنظیم و در مطبعه شاهی چاپ می نماید .در آن کتابچه خدمات شهرداری، نامگذاری خیابان ها، کوچه ها، شماره گذاری منازل، روشنایی خیابان،تیر چراغ برق و ترتیب آب آشامیدنی به خانه ها با گاری های بشکه دار اشاره دارد.همچنین جشن اولین سالگرد انقلاب مشروطه در دوران تصدی کاشف السلطنه در بلدیه تهران برپا شد. وی در ابتدا قصد داشت جلوی درب مجلس آتش بازی تدارک ببیند اما با آگاهی از برهم زدن این جشن توسط اراذل و اوباش، دار و دسته محمد علی شاه از این کار منصرف شده و مراسم را به میدان توپخانه منتقل می‌کند که سالها بعد آن نیز؛ این مراسم به صورت سنت باقی می ماند.
شادروان کاشف السلطنه از سال ۱۲۸۶ش به مدت یکسال در سمت رییس بلدیه تهران فعالیت می‌نماید که پس از آن به مقام ژنرال کنسول ایران در هند برای بار دوم می‌رسد. در دوره پهلوی اول نیز به ریاست سازمان چای نایل می‌گردد که این سِمت آخرین شغل وی در زمان حیات بود. وی در طول دوره حیات خود سمت های مختلف و مهمی را تجربه نمود. محمد میرزا چای کار در سوربن حقوق خواند. از استخدام در وزارت خارجه تا ماموریت در پاریس با عنوان دبیردوم. وی به همراه ناصرالملک در ترجمه و وضع قوانین جدید برای مجلس تاثیرگذاربود.در زمان شروع سلطنت مظفرالدین شاه قاجار برای بار اول به سمت ژنرال کنسول ایران در هند منصوب می‌شود. سفرنامه وی از دور اول حضورش در هند نوشته شده و به چاپ رسید. پدر چای ایران در میان فاصله ی دو سمت ژنرالی اش در هند به کشور برگشته و در این میان به فرمان مجلس شورای ملی مأمور تأسیس شهرداری به سبک جدید می‌شود. و سِمت اولین ریاست بلدیه تهران را در کارنامه فعالیتی خود ثبت می نماید.
غلامحسین کرباسچی ؛ نهمین شهردار بعد از انقلاب (دوران پس از جنگ)
خاطره بازدید غلامحسین کرباسچی نهمین شهردار تهران پس از دوران جنگ به قلم(بهمن مشفقی)پزشک و پژوهشگر گیلانی؛ که با پیشنهاد وی به لاهیجان عزیمت نمود و قول همکاری در بازسازی آرامگاه اولین شهردار تهران و پدر چای ایران را به شهرداری لاهیجان داده بود که پس از انتشار مطلبی از “ناصرنجمی” به یکمرتبه شهردار وقت تهران از این همکاری منصرف می‌شود. البته بازسازی موزه چای ایران دهه بعد آن انجام می‌شود. اما اینکه شهردار تهران پس از بازدید و قول انجام آن؛ با استناد به نوشته ای که دور از ذهن و اسناد موثق تاریخی است،از کار خود انصراف می‌دهد نیز نکته جالب ماجراست.

غلامحسین کرباسچی در دوره فعالیت خود به عنوان شهردار تهران در فاصله سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۷؛ وی در این دوران، در جریان اقدامات خود از حمایت ریاست دولت برخوردار بود. در دوران وی برای اولین بار شهردار تهران در هیات دولت در کنار وزرا و معاونان رئیس‌جمهور حضور یافت. برخی از کارشناسان شهرسازی دوره تصدی وی را به برخی از مشکلات پایتخت در حوزه مسکن و زمین مربوط می‌دانند. برج سازی های آسمانخراشانه تهران نیز در این دوره اوج گرفت. وی در سال ۱۳۷۷ در دادگاه محاکمه و به تحمل بیش از ۲ سال زندان تا سال ۱۳۷۹ محکوم می‌شود.